این مسجد، دومین مسجد تاریخ‌دار سلسله خوارزمشاهیان و تنها بازمانده آجری از شهر تاریخی زوزن است.

در این مطلب، به رازهای نهفته در دل این بنای باشکوه می‌پردازیم:

• موقعیت و تاریخچه:

• مسجد ملک زوزن در ۶۵ کیلومتری جنوب غربی خواف و ۱۶۸ کیلومتری جنوب تربت حیدریه واقع شده است.
• این مسجد، یادگاری از قرن هفتم هجری و دوران خوارزمشاهیان است.
• شواهد نشان می‌دهد که این بنا بر روی بقایای مسجدی از اوایل دوره اسلامی (احتمالاً سلجوقیان) ساخته شده است.
• عظمت و شکوه این مسجد، در کتاب‌های تاریخی مانند “نزهت‌القلوب” حمدالله مستوفی به ثبت رسیده است.

• نام‌گذاری:

• نام مسجد ملک زوزن به احتمال زیاد به دلیل دستور ساخت آن توسط ملک قوام‌الدین زوزنی، یکی از حاکمان خوارزمشاهیان است.
• عده‌ای معتقدند این مسجد، بخشی از کاخ ملک زوزن بوده که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.

• معماری:

• بقایای مسجد ملک زوزن شامل دو ایوان کوچک و بزرگ روبه‌روی هم در ضلع‌های شرقی و غربی می‌شود.
• مساحت این بنای تاریخی حدود ۱۰۰۰ متر مربع تخمین زده می‌شود.
• مصالح اصلی مسجد، آجر و ملات است و پلان آن به شکل مستطیلی است.
• پلکان آجری مارپیچ و محراب نفیس مسجد، از جمله عناصر شاخص معماری آن هستند.
• ایوان‌های مسجد با وجود قرینگی، تزیینات متفاوتی دارند.

• نام زوزن، ریشه در داستان‌های مختلفی مانند آتشکده زرتشتیان، خدای طوفان و حاکم زن دارد.
• مسجد ملک زوزن به دلیل حمله مغولان در سال ۶۱۷ هجری نیمه‌کاره رها شده است.
• محراب مسجد برای حفظ از آسیب، در دیوار پنهان شده بود.
• آندره گدار، محقق فرانسوی، مسجد ملک زوزن را به سبک خراسانی و مشابه مسجد فرومد و مسجد تاریخانه دامغان می‌داند.
• شیلا بلر، محقق آمریکایی، این مسجد را یک مسجد-مدرسه می‌داند.

مسجد ملک زوزن، با معماری باشکوه و تاریخ پرفراز و نشیبش، گنجینه‌ای ارزشمند برای ایران و جهان است.

حفظ و نگهداری از این بنای تاریخی، وظیفه‌ای همگانی است تا این نگین فیروزه‌ای، برای همیشه در دل کویر بدرخشد.

نکاتی برای به خاطر سپردن:

• مسجد ملک زوزن، تنها بنای آجری باقی‌مانده از شهر تاریخی زوزن است.
• این مسجد، دومین مسجد تاریخ‌دار سلسله خوارزمشاهیان است.
• مسجد ملک زوزن به دلیل حمله مغولان نیمه‌کاره رها شده است.
• این مسجد، دارای معماری باشکوه و تزیینات منحصر به فردی است.
• حفظ و نگهداری از مسجد ملک زوزن، وظیفه‌ای همگانی است.