روح تمدن در شهر خانه‌های تاریخی
خانه‌های تاریخی بناهایی هستند که روح را صیقل می‌دهند؛ در لرستان بیشتر خانه‌های تاریخی در شهرستان‌های بروجرد و خرم‌آباد واقع شده‌اند که نماد فرهنگ این دو شهر باستانی محسوب می‌شوند. معماری و طراحی این خانه‌های قدیمی حیرت‌انگیز بوده و جلوه خاصی به این دو شهر بخشیده است.
با قدم زدن در خانه‌های تاریخی احساس می‌کنی برگه‌های تاریخ را ورق می‌زنی، تاریخ هرچقدر هم واقعه و حادثه تلخ در دل خودش داشته باشد باز هم شیرین است. قدم زدن در کوچه بازارهای قدیمی، گذرها، حمام‌ها، خزینه‌ها، طاق‌های گنبدی و … همه و همه از هویتی کهن خبر می‌دهند.
عبور از این گذرهای تو در تو، انسان را به وجد می‌آورد و از تمدنی مصور حکایت دارد، در این گذرها خانه‌های تاریخی وجود دارد که تصویر روشنی از فرهنگ غنی را پیش روی آدمی می‌نهند؛ خانه‌هایی در دل گذرها و کوچه‌های باریک و بن بست، با خشت خام که بوی کاهگلشان تازگی و طراوت را تداعی می‌کند، دربِ برخی از این خانه‌ها به یک دالان بلند باز می‌شود، در ورودی عمارت، معمولا سردخانه‌هایی در عمق زمین که نقش یخچال‌های امروزی را دارد با خمره‌های بزرگ سنگی و گِلی.
دالان به یک حیاط بزرگ که چهار طرف آن با اتاق‌های متعدد محصور شده باز می‌شود، اسلیمی‌های فیروزه‌ای، پنجره‌های چندضلعی رنگارنگ قرمز، آبی، سبز، فیروزه‌ای و طلایی که خورشید در آنها جلوه زندگی می‌یابد، حوضچه آبی وسط حیاط عمارت، باروهای بلند، درختان کهنسالی که به تعداد چین‌های روی تنه تنومند و برگ‌هایشان از تولد، ازدواج، شادی، غم و مرگ آدم‌های این خانه‌ها خاطره دارند، اتاق‌های تو در تو که هنوز خنده‌های دخترکان، سفره‌های هفت‌سین بی‌آلایش، شب‌نشینی‌ها و سرایش چل سرو در ایام طولانی زمستان زیر کرسی‌ها، چله‌گرفتن‌ها، دعوای پسرکان، قهر و ناز زنان و صلابت مردان را فراموش نکرده است.
این خانه‌ها بوی اصیل زندگی می‌دهند. بوی معرفت، همدلی، همزبانی و همه این توصیفات نشان از فرهنگ غنی مردمان متمدن این دیار دارد.
«خانه “آخوند ابو”»
یکی از این خانه‌های زیبا که نمونه‌ای از معماری دوران قاجار است خانه قاضی یا “آخوندابو” است که در بافت قدیم شهر خرم‌آباد و در محله درب باباطاهر (دَر بُوتار) و گذر معروف آن کوچه باباطاهر در ضلع غربی قلعه فلک‌الافلاک، خیابان دوازده برجی قرار دارد.
این اثر مربوط به اواسط دوره قاجار و متعلق به شیخ ابوطالب قاضی به آخوند ابوطالب (آخوند ابو) معروف است.
این بنا در گذشته کاربری مسکونی داشته است. بعد از تملک و مرمت جامع آن توسط اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، به‌عنوان موزه کتیبه و سنگ تغییر کاربری پیدا کرده است.
خانه مذکور از جمله خانه‌های نیم‌درون‌گرا و دارای دو بخش زمستانه و تابستانه است که بخش زمستانه در دو اشکوب (طبقه) احداث شده و دارای اتاق‌های طَنَبیه سه دری و بخش شاه‌نشین پنج دری است. عمده تزیینات به کار رفته در آن از نوع قطاربندی، گل‌انداز و خفته راسته بوده و مصالح به کار رفته در بنا نیز از نوع سنگ، آجر، چوب و ملات بوده که در ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم‌اکنون این بنای تاریخی تبدیل به موزه شده است.
«خانه کشفی»
یکی دیگر از خانه‌های تاریخی شهر خرم‌آباد خانه ” سید عباس کشفی” است که مربوط به دوره قاجار بوده و ۱۹۲ مترمربع مساحت دارد، این خانه در بافت تاریخی محله حکیم‌آباد و گذر بِناری آقامحمود (خیابان ۲۴ متری حکیم) واقع شده است.
یکی از ویژگی‌های این بنا وجود آرایه‌های گچ‌بری با نقوش گل و برگ کنگری به شیوه معماری غربی، استفاده از آرایه‌های متداول آجری در خرم‌آباد، طاق تزئینی کلیل و عبور نهر مشهور “گَردآو” از فضای زیر میانسرا اشاره کرد. این خانه متعلق به خاندان سادات کشفی است.
«خانه “حاج آقا کمال طباطبایی»
یکی دیگر از این خانه‌های تاریخی خانه موسوم به حاج آقا کمال طباطبایی است که در بروجرد قرار دارد و به وسیله مرحوم حاج میرزا ابوتراب یکی از نوادگان حضرت آیت‌الله سیدمحمد طباطبایی (جد بزرگ سادات طباطبایی بروجردی) برای فرزند مرحوم حاج آقا اسحق نبوی طباطبایی (حاج آقا کمال) از شخص زرگری خریداری شد.
درباره نویسنده
نویسنده