آب انبارها، نمادی از معماری باشکوه و مهندسی شگفت انگیز در کهن شهر قزوین

دیدن آب انبارهای تاریخی قزوین با معماری باشکوه و مهندسی پیچیده و شگفت انگیز برای گردشگرانی که این شهر را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده اند، جذاب و دیدنی است.

با توجه به قدمت تاریخی و موقعیت جغرافیایی قزوین، آب انبارها می تواند یکی از گزینه های جذاب برای سفرهای نوروزی باشد و خاطره یک نوروز به یادماندنی را برای همیشه در اذهان مسافران ثبت و ضبط کند.

با توجه به کم آبی هایی که در قزوین وجود داشت در گذشته های دور مردمان این کهن شهر برای تامین آب و گذر از خشکسالی با حفر قنات و انتقال آن به داخل شهرها آب مورد نیاز خود را تامین می کردند.

مسیر این قنات ها از کوهپایه ها و شمال شهر قزوین آغاز و به داخل شهر هدایت می شد و از طریق آب انبارها ذخیره شده و در دسترس مردم قرار می گرفت به همین دلیل شهر قزوین دارای ده ها آب انبار بوده و به «شهر آب انبارها» معروف شده است.

معماری شگفت انگیز آب انبارهای قزوین با استفاده از طراحی های هنری زیبا این بناها را به طرز شگفت انگیزی جذاب کرده و مورد توجه گردشگران قرار داده است.

آب انبارها در تمامی دوره‌های تاریخی ایران در دو نوع خانگی و عمومی ساخته می‌شدند، آب انبارهای خانگی در خانه و به منظور استفاده ساکنین و تنها در خانه اعیان و اشراف آب انبار ساخته می‌شدند، اما آب انبارهای عمومی یا شخصی بودند یا وقفی.

آب انبارهای عمومی که شخصی بودند در مکان‌هایی مانند کاروانسراها و سراهای بازار توسط مالکین آن‌ها برای استفاده مسافرین و تجار بنا می‌شد و آب انبارهای وقفی به صورت تک بنایی یا همراه با مسجد، مدرسه، تکیه توسط رجال و درباریان یا افراد عادی در مراکز شهر و برای استفاده عموم ساخته و وقف می‌شدند.

آب انبار سردار، بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران

آب انبار سردار بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران و جهان و معروف ترین آب انبار شهر قزوین است که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری در محله راه ری شهر قزوین و در خیابان راه آهن قرار دارد.

این بنا توسط توسط دو برادر به نام های محمد حسن خان و محمد حسین خان که اهل قزوین و از سپاهیان فتحعلی شاه بودند احداث شده و در هشتم شهریور ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۳۷ به ثبت رسیده است.

آب انبار سردار دارای سردری بلند با قوس جناغی، راه شیر، پا شیر و مخزن است و عظمت گنبد این آب انبار با توجه به اندازه و نوع ساخت و بادگیر کوچکی که در آن تعبیه شده در نوع خود بی نظیر است.

آجرکاری همراه با رسم بندی و استفاده از پا باریک های تزیینی که با کاشی کاری، زیبایی بیشتری پیدا کرده است.

مخزن آب این بنا مربع شکل بوده و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدوداً ۲۸ متر و نیم می باشد در حال حاضر کف این آب انبار را سه متر پر کرده اند و ارتفاع آن به ۲۵ مترونیم کاهش یافته است.

آب انبار سردار بزرگ در حال حاضر به عنوان موزه آب استفاده می شود و شما برای دیدن این آب انبار می توانید با ورود به شهر قزوین و خیابان راه آهن از دیدن آب انبار سردار بزرگ لذت ببرید.

آب‌انبار مسجد جامع کهن ترین بنا در قزوین

کهن‌ترین آب‌انبار موجود قزوین در شمال مسجد جامع عتیق قرار دارد که به سال ۱۰۹۳ قمری توسط علی خان نامی یکی از امیران شاه سلیمان صفوی ساخته شده و در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسقف راه شیر به شکل طاق آهنگ با قوس تیزه دار ساخته شده و دو فضا با طاق چهاربخشی در ابتدا و انتهای آن قرار دارد و سقف مشبکی در وسط کار تهویه را انجام می‌دهد.

مخزن آبگیر که گنجایش ۱۸۰۰ مترمکعب آب دارد با شیوه دو تویزه آجری و سه گنبد پوشش یافته و پلکانی جداگانه برای لایروبی دارد. قطر دیوارهای چهارسوی مخزن به ۲.۴۰ متر می‌رسد.

اتصال به شبکه شهری، کتیبه مرمرین به خط نستعلیق ممتاز، راه شیر چهل‌پله‌ای و کف سازی آجری که نحوه عایق‌بندی آن بسیار مهم است از ویژگی‌های این آب‌انبار به شمار می‌رود.

آب انبار حکیم با سقاخانه ای زیبا

این آب انبار در سال ۱۳۴۴ در انتهای بازارچه سپه، روبروی مسجد جامع توسط حاج میرزا حکیم از پزشکان قدیمی قزوین احداث شد.

آب انبار حکیم از شفته آهک با روکش ساروج ساخته شده که ۳۵ پله سنگی راه دسترسی به شیر آب را میسر می‌کند.

گنجایش این آب انبار در حدود ۹۰۰ متر مکعب می باشد. کتیبه سردر آب انبار از کاشی های لاجوردی ساخته شده و همزمان با آب انبار سقاخانه ای نیز در مقابل آن احداث شده که همچنان پابرجاست.

تیبه ای به رنگ سفید در کاشی بنفش دارد که در آن تاریخ ۱۲۴۴ ه‍.ق آمده و اشعار آن را جوهری شاعر معروف رثائی که اهل هرات و ساکن قزوین بوده، سروده ‌است.

این آب انبار به شماره ۱۳۳۶ به ثبت ملی رسیده است.

آب انبار آقا یادگار دوران قاجار

آب انبار آقا از آثار دوره قاجاریه و نزدیک مسجدی به همین نام در خیابان شهید انصاری شهر قزوین است.

مخزن این آب انبار به صورت مستطیل نامنظم با دیوارهایی به قطر ۲۰ متر از شفته آهک و روکش اظهارات ساخته شده و گنجایش بیش از ۸۰۰ متر مکعب آب را دارد.

سردر آب انبار که سردری مزین به کاشی معقلی و کاربندی است. راه شیر آن با سی پله محل دسترسی مردم به آب بوده است.

پایین ترین قسمت آن با کف کوچه ۶۰ متر و ۹ سانتی متر اختلاف سطح دارد و مخزن آب انبار به شکل مستطیل ساخته شده است.

آب‌انبار زنانه قزوین یادگار ناصر الدین شاه قاجار

این آب انبار همانطور که از نامش مشخص است برای استفاده زنان شهر ساخته شده بود.

آب انبار زنانه در زمان حیات خود، بزرگترین آب انبار بازار شهر قزوین بود که توسط نامی‌ترین عالم مذهبی آن زمان حاج ملا عبدالوهاب قزوینی در شهر قزوین ساخته شد.

این آب انبار با گنجایش ۲۳۵۰ مترمکعب در کنار مسجد سلطانی بنا شده و ورودی آن از مسگر بازار است

به طور کلی آب انبارها دارای بخش‌های متعدد شامل خزینه، گنبد، پاشیر، بادگیر، سردر، ورودی و خروجی آب هستند و آب انبار زنانه بازار قزوین نیز دارای این بخش‌ها می‌باشد اما سردر آب انبار طی سال‌ها از بین رفته و براساس شواهد سردری کوچک و ساده برای آن بازسازی شده است.

مخزن این آب ‌انبار به شکل مستطیل بوده و در وسط آن چهار ستون معظم کار نگهداری سقف را که از ۱۰ گنبد کوتاه تشکیل‌شده بود را انجام می‌داده است.

راه‌ شیر ۴۳ پله‌ای آن پوششی از طاق آهنگ دارد و فاقد تزئینات است.

پنج بادگیر مرتفع و پلکانی باریک در مخزن برای لایروبی به شبستان شمال غربی مسجدالنبی (ص) راه دارد که از ویژگی‌های این آب‌انبار محسوب می‌شوند.

برای لایروبی مخزن آب نیز پلکانی باریک از مخزن به شبستان شمال غربی مسجد راه داشته که از این پله‌ها تنها میرآب استفاده می‌کرده است.

برای ساخت بنا از مصالح بومی استفاده و جرزهای آب انبار از شفته آهک با روکش ساروج ساخته شده است. به طور کلی آب انبار فاقد تزیینات خاصی می‌باشد و زیبایی غالب بنا در سردر آن بوده است.

آب‌انبار سردار کوچک با مهندسی شگفت انگیز

آب انبار دیگری نیز با همان نام سردار ولی در اندازه کوچکتر توسط برادارن سردار در سال ۱۲۲۹ در شمال مسجد سردار ساخته شد که امروزه به آب انبار سردار کوچک معرف است.

این آب انبار مخزن پلانی مربع به ابعاد تقریبی ۲۰ متر دارد و در مرکز این مربع ستون عظیمی قرار گرفته که اندازه جرز هر ضلع آن ۴ متر است و بار چهار تویزه را تحمل می‌کند.

به این ترتیب پلان مربع آبگیر در سقف به چهار مربع کوچک‌تر تقسیم‌شده و هر یک از این قسمت‌ها توسط گنبد خفته‌ای پوشش شده است که در مرکز هر گنبد بادگیر یا بخارکش کوچکی تعبیه‌شده که کار تهویه را انجام می‌دهد.

طاق‌نماهای دو طرف سردر ورودی که با کاشی‌کاری تزیین‌شده، رسمی بندی سردر، قطر جرزهای ۳.۱۰ متری مخزن، راه‌آب ۳۸ پله‌ای، کتیبه مرمر به نستعلیق جلی، ازاره سنگی پلکان و تزیینات کاشی و آجر تشخص ویژه‌ای را به این آب‌انبار بخشیده است، این آبگیر با گنجایش ۳۸۰۰ مترمکعب بزرگ‌ترین آب‌انبار قزوین به شمار می‌آید.

آب‌انبار ملاوردیخانی یادگار زندیان ایران

آب انبار ملاوردیخانی از بناهای ارزشمند مربوط به دوره زندیه–قاجاریه در استان قزوین است که در قسمت شمالی مسجد و مدرسه ملاوردیخان و در سال ۱۱۷۷ بنا شده و به سال ۱۲۵۱ مرمت گشته است.

این بنا با شماره ۱۴۳۵در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آب انباری است که به گواهی کتیبه نستعلیق ممتاز مرمرین آن بانی اول و دوم آن مولاوردیخان نام داشته است؛ خان اول معاصر کریم‌خان زند و خان دوم نواده وی بوده است؛ ترکیب متناسب سنگ و کاشی در تزیین سردر این آب‌انبار فوق‌العاده چشمگیر است.

وجود تزئینات بسیار نفیس چوبی، حجاری، کتیبه سنگی به خط ملک محمد قزوینی، خنچه پوش و ماذنه سر در آب انبار از ویژگیهای مهم این بنای تاریخی است.

مسجد و مدرسه ملاوردیخانی به همراه آب انبار آن یادگاری از دوره ‌های صفویه، زندیه و قاجاریه است که در نزدیکی بازار شهر قزوین قرار دارد و آثاری از هنر و معماری ایرانیان را به نمایش گذاشته اند.

آب‌انبار حاج کاظم

این آبگیر نیز در انتهای خیابان تبریز که یکی از محلات کم آب شهر است به‌وسیله مرحوم حاج کاظم کوزه‌گر به دستیاری حاج اسماعیل در سال ۱۲۵۶ بنا شده و ازنظر گنجایش و زیبایی کم‌نظیر است.

نمای سردر رفیع و باشکوهی که طاق آن رسمی بندی شده و دو طاق‌نما در طرفین دارد به‌تمامی به کاشی‌کاری مزین است.

در قسمت ورودی راه شیر که ۴۰ پله از سنگ تراشیده دارد چهار سکو در دو طرف با دو فضای خستگی گیر ساخته شده و طاق آهنگ با قوس جناغی آن پوشش داده که دو کاربندی نیم کار زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

مخزن آبگیر پلانی مستطیلی دارد و با طاق پوشش داده‌شده و قطر دیوارهای آن به سه متر می‌رسد که می‌تواند بیش از ۲۳۰ هزار لیتر آب را در خود ذخیره کند. دو بادگیر یا هواکش بلند مزین به کاشی و آجر تراش که در پایین چهارضلعی است و سپس به هشت‌ضلعی تبدیل می‌شود و دو کتیبه مرمرین به نستعلیق ممتاز از برجستگی‌های خاص این آبگیر به شمار می‌روند.

دیدن آب انبارهای قزوین را به گردشگران و مسافران نوروزی توصیه می کنیم که می تواند مورد توجه و استقبال میهمانان قرار گیرد.

برنا