گمانه‌زنی در ایستگاه ابن‌سینا متوقف شد
عملیات گمانه‌زنی باستان‌شناسی در ایستگاه ابن‌سینا که یکی از ایستگاه‌های خط دو قطار شهری اصفهان است، بعد از یک ماه متوقف‌شده و مسئول باستان‌شناسی این اداره با اشاره به شباهت آثار معماری به‌دست‌آمده در این ایستگاه و آثار حاصل از کاوش در میدان عتیق، ساختار معماری هر دو را فوق‌العاده ضعیف خوانده است، درحالی‌که سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی در بخش میانی میدان عتیق می‌گوید: «داستان میدان عتیق با چیزی که اکنون به‌دست‌آمده صد درصد متفاوت است.»
این روزها در خیابان ابن‌سینا یکی از ایستگاه‌های خط دو قطار شهری اصفهان در حال احداث است، ایستگاهی که پیش‌تر عبور آن از میدان نقش‌جهان مصوب شده بود، اما خوشبختانه راه به میدان نبُرد و ایستگاه ابن‌سینا جزو ایستگاه‌های مورد تأیید اعلام شد و مورد حفاری‌های باستان‌شناسی قرار گرفت، اما با به دست آمدن سازه‌هایی متعلق به دوران قاجار متوقف شد و ادامه کاوش به گفته مسئول باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به نظر شورای فنی این اداره بستگی دارد. علمدار علیان از سوی دیگر با تأکید بر اینکه آثار معماری به‌دست‌آمده در این کاوش از لحاظ ساختاری مانند یافته‌های میدان عتیق، ضعیف است اعلام کرده است که «اگر ببینیم داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن کفایت می‌کند کاوش را در همین مرحله ختم می‌کنیم».
علمدار علیان، مسئول باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به حفاری‌های باستان‌شناسی در ایستگاه مترو ابن‌سینا گفت: ایستگاه ابن‌سینا یکی از ایستگاه‌های خط دو قطار شهری است که چون قرار بود این خط از میدان نقش‌جهان عبور کند، جلسه‌های متعدد کارشناسی در حد استان و وزارتخانه با قطار شهری انجام شد و تقریباً از سال ۱۳۹۵ روی بحث خط یک و انحراف خط دو از میدان نقش‌جهان توافقی صورت گرفت مبنی بر اینکه یک ایستگاه اضافه شود و قطار شهری از میدان نقش‌جهان عبور نکند و در اصل میدان را دور بزند. به‌این‌ترتیب خط دو با این شرایط مصوب شد که از میدان نقش‌جهان عبور نکند و اعلام شد که بقیه مسیر مشکل خاصی نخواهد داشت اما مطالعات آن انجام شود و اگر در حریم آثار تاریخی نبود و مسئله خاصی وجود نداشت ایستگاه‌ها احداث شود.
او بابیان اینکه ایستگاه ابن‌سینا جزو مسیر تأییدشده خط دو قطار شهری است، افزود: وقتی پروژه میدان امام علی(ع) اجرا شد، حفاری‌های گسترده‌ای در سال ۱۳۸۵ صورت گرفت که نشان داد بخش زیادی از لایه‌های خاک در آنجا متأخر است، یعنی عمدتاً مربوط به دوره قاجار و دوره پهلوی است، چون در آن محدوده به‌خصوص در دوره پهلوی به‌منظور احداث خیابان‌هایی مثل خیابان عبدالرزاق، خیابان مجلسی و خیابان هاتف دخل و تصرفاتی برای تردد اتومبیل انجام شد یعنی نیاز شهری آن زمان ایجاب کرده بود که یکسری فضاها آزادسازی شده و خیابان احداث شود که این موضوع را عیناً در حفاری‌های میدان عتیق در سال ۱۳۸۵ دیدیم و بخش زیادی از آثاری که در مسیر خیابان‌ها قرارگرفته بود و در آن حفاری‌ها مشخص شد انباشت نخاله‌های دوره پهلوی بود که به‌منظور تسطیح خیابان یا زیرسازی و آسفالت و مانند این‌ها در آن محدوده وجود داشت.
علیان اضافه کرد: زمانی که حفاری‌های میدان قدیم سبزه‌میدان انجام می‌شد یک کارگاه قندسازی متعلق به دوره قاجار به دست آمد، ولی معماری آن فوق‌العاده ضعیف بود و ازلحاظ ساختاری در مقایسه با آثار ارزشمند دوره قاجار، معماری ارزشمندی نبود. در محل ایستگاه ابن‌سینا نیز با علم به این موضوع که ممکن است تا چندین متر نخاله آثار داشته باشیم تست‌هایی برای کاوش باستان‌شناسی انجام شد.
آثار معماری به‌دست‌آمده ازلحاظ ساختاری ضعیف است
مسئول مرکز باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان تصریح کرد: با تست‌های انجام‌شده، آثار آواری یا بهتر است بگوییم آثار دَرهمی یافت شد که از نقاط مختلف برای تسطیح یا زیرسازی خیابان در این محدوده ریخته شده است. ما تعدادی گمانه زدیم و در برخی نقاط به بقایای معماری برخورد کردیم و گمانه‌ها را توسعه دادیم و دقیقاً همان نتایج میدان عتیق در ایستگاه ابن‌سینا نیز به دست آمد یعنی ما یکسری فضاهای دوره قاجار داریم که تمام این فضاها در دوره پهلوی تخریب و تسطیح شده است و معماری‌ها ازلحاظ ساختاری آن‌قدر ضعیف هستند که گاهی خرده آجر در ساختار آن‌ها استفاده‌شده و آجرهای سالم کمتر کارشده است، درمجموع شواهد موجود با این چند تست نشان می‌دهد که ما با یک ساختار دوره قاجار مواجه هستیم.
او در خصوص اینکه آیا آثار به‌دست‌آمده در این گمانه‌زنی، سازه خاصی را نشان می‌دهند، گفت: اکثر بقایای معماری به‌دست‌آمده ناقص هستند و نمی‌توانیم بگوییم که کاربردشان خانه، کارگاه و یا چه چیز دیگری بوده است چراکه آثاری که به‌دست‌آمده محدود است و قطعاً نمی‌توانیم درباره اینکه چه چیزی هستند اظهارنظر کنیم ضمن اینکه نخاله‌هایی که به‌خصوص در دوره پهلوی برای پرکردن و خیابان‌کشی در فضاها ریخته شده آن را مخدوش کرده است.
علیان بابیان اینکه تست‌ها در محل ایستگاه ابن‌سینا یک ماه انجام و اکنون متوقف‌شده است، گفت: این گمانه‌زنی‌ها زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان انجام می‌شود و آن را مرکز باستان‌شناسی این اداره کل هدایت می‌کند که نخستین تست‌ها به‌صورت ابعاد کوچک و سپس در نقاطی که به آثار رسید توسعه داده شد و الآن کل ترانشه‌هایی که توسعه پیداکرده حدود ۵۰۰ مترمربع است.
این کارشناس ادامه گمانه‌زنی را به آثار به‌دست‌آمده وابسته دانست و تصریح کرد: اگر به این جمع‌بندی برسیم که آثارمان به مطالعه و مستندات بیشتری نیاز دارد قطعاً کاوش ادامه خواهد داشت و توسعه پیدا می‌کند ولی اگر ببینیم داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن کفایت می‌کند کاوش را در همین مرحله ختم می‌کنیم که این موضوع به جلسه شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان و تصمیم اعضای این شورا بستگی دارد.
مسئول مرکز باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان گفت: ما الآن در مرحله‌ای هستیم که باید ارائه اولیه‌ای از اطلاعات فعلی داشته باشیم و نتایج مطالعات را در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان ارائه کنیم، سپس بر اساس نظر شورای فنی و ضرورت‌هایی که پیش می‌آید یا کارگاه‌هایمان را توسعه می‌دهیم و یا اگر به این جمع‌بندی برسیم که ضرورتی ندارد، موضوع به همین‌جا ختم می‌شود.
علیان اضافه کرد: تلاش ما این است که تا جایی که امکان دارد مسائل قطار شهری و احداث ایستگاه با آثار به‌دست‌آمده تداخل نداشته باشد، یعنی ما آثارمان را حفظ می‌کنیم و قطار شهری هم کار خودش را انجام می‌دهد ولی در مواردی که تداخل دارد باید ببینیم راه‌حل آن چیست و به‌نوعی باید تدابیری را پیش‌بینی کنیم که بتوانیم آثار را هم حفظ کنیم؛ کما اینکه در خط یک ایستگاه دروازه دولت یک آبراهه به طول حدود ۴۰ متر شناسایی و در محل ایستگاه حفظ شد که اتفاق خیلی خوبی بود یا در کف‌سازی‌های خیابان چهارباغ، بخش زیادی شناسایی و حفظ شد، بنابراین به دنبال این هستیم که با برگزاری جلسه‌های کارشناسی، اگر بخش‌هایی از یافته‌ها با احداث ایستگاه تداخل دارد راه‌حل‌های مناسب را پیش‌بینی کنیم کما اینکه در سال‌های گذشته نیز چنین بود و نقشه‌های قطار شهری هم می‌تواند یک مقدار از خودشان انعطاف نشان دهند و یا اینکه ما حس می‌کنیم که امکان جابه‌جایی آثار را داریم و یا می‌توانیم آن‌ها را مستندنگاری کنیم.
او تأکید کرد: مهم است که بدانیم آثاری که می‌خواهیم حفظ کنیم ارزش معماری و تاریخی قابل‌توجهی داشته باشند؛ به‌هرحال هم قطار شهری از منابع بیت‌المال استفاده می‌کند و ما باید صلاح بیت‌المال را در نظر بگیریم و هم اینکه حفظ آثار واجد ارزش تاریخی هنری برای ما مهم است و لازم است آن را به‌نوعی مدیریت کنیم که مشکلی پیش نیاید.
داستان میدان عتیق با آنچه به‌دست‌آمده صددرصد متفاوت است
اگرچه علمدار علیان عنوان کرده است که دقیقاً همان نتایج میدان عتیق در ایستگاه متروی ابن‌سینا نیز به دست آمد اما محسن جاوری، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی که کاوش‌های بخش میانی میدان عتیق در سال ۸۵ با سرپرستی او انجام‌شده است در خصوص این شباهت به ایسنا گفت: من از آنچه در ایستگاه ابن‌سینا به‌دست‌آمده اطلاعی ندارم و نمی‌دانم کاوش در چه عمقی انجام‌شده اما داستان میدان عتیق با چیزی که الآن به‌دست‌آمده صد درصد متفاوت است. میدان عتیق همان‌طور که از نامش پیداست میدان است و کاربرد دیگری به‌جز میدان نداشته و از زمان شکل‌گیری در بافت شهری اصفهان یعنی از صدر اسلام به این‌طرف کاملاً یک میدان بوده است و در میدان نباید توقع اثر دیگری داشت.
او با تأکید بر اینکه کاوش‌های او فقط در قسمت میانی میدان عتیق انجام‌شده است، ادامه داد: من دقیقاً در بخش میانی میدان عتیق کار کردم که نتایج آن به‌طور کامل در مقاله «گاه‌نگاری بافت کهن شهر تاریخی اصفهان به استناد کاوش در میدان عتیق» منتشره در مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به سال ۸۵ و همچنین مقاله «یافته‌های تازه در میدان عتیق اصفهان» منتشره در مجله گلستان هنر به سال ۸۷ آمده است. طی این کاوش، داده‌های معماری متعلق به یک کارگاه قندسازی دوره قاجار به دست آمد که کاملاً منهدم شده بود و بعد از کشف، تمام اطلاعات آن مستندنگاری و طی روند حفاری با اجازه پژوهشکده وقت باستان‌شناسی و با مجوز از سازمان میراث فرهنگی برچیده شد.
این باستان‌شناس تصریح کرد: کاوشِ ما نشان داد که کف میدان عتیق با کف مسجد جامع ۶ متر و ۷۰ سانتی‌متر اختلاف سطح دارد و در دوره قاجار و حتی اوایل دوره پهلوی برای اینکه این اختلاف سطح را تصحیح کنند هزاران تن آوار از قسمت‌های مختلف اصفهان در این محدوده ریخته و آن را پرکرده و سطح میدان را بالا آوردند.
صورت‌مسئله را پاک نکنیم و بگوییم این آثار ارزشمند نیست!
همچنین علیرضا جعفری زند، باستان‌شناس در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: گمانه‌زنی‌ها در میدان عتیق فقط در قسمت وسط این میدان یعنی میدان دایره‌ای شکل متعلق به دوره پهلوی انجام شد و اگر آثار دوره قاجاریه هم به دست آمد مربوط به عمق یک متر و نیم بوده است نه بیشتر. این در حالی است که میدان عتیق و زیرگذر عبدالرزاق بسیار وسیع است و چیزی نبود که با چند گمانه به این نتیجه برسند که آثار معماری این محدوده، معماری غیر ارزشمند دوره قاجار است، دوم اینکه آن محدوده، رکن اصلی به وجود آمدن اصفهان بوده است و وقتی گودبرداری‌ها با لودر انجام شد سفال‌های بسیاری مربوط به دوره اشکانی و ساسانی به دست آمد بنابراین لایه‌های آنجا بسیار باارزش بود.
او ادامه داد: مسئله این است که این کاوش‌ها به‌صورت سوری یعنی برای چراغ سبز دادن به مترو انجام‌شده است، به‌طوری‌که میراث فرهنگی در تپه اشرف هم چهار هزار متر را کاوش انجام داد و درنهایت گفتند که آنجا هیچ‌چیزی نیست! درحالی‌که من طی کاوش فصل هفتم در تپه اشرف که در ۷۵ متر انجام دادم گورستان اشکانی و تدفین اسب پیدا کردم! بنابراین با آن مدلی که مترو کار می‌کند انتظار دارید که آثار ارزشمند پیدا شود یا اعلام کنند که آثار ارزشمند پیداشده؟
این باستان‌شناس بابیان اینکه ما باید از کشورهایی که در این زمینه تجربه دارند مانند ایتالیا استفاده کنیم، تصریح کرد: در شهر رم که پایتخت باستانی ایتالیا است مترو هم فعال است، آن‌ها چه کارکردند؟ در هر نقطه‌ای که به آثار رسیدند احداث مترو متوقف می‌شد تا هیئت باستان‌شناسی کار کنند و بعد آثار به‌دست‌آمده در همان ایستگاه مترو حفظ می‌شد یعنی وقتی در این شهر به هر ایستگاه مترو وارد می‌شوید یک موزه هم جلوی خودتان می‌بینید. این راه چاره است نه اینکه صورت‌مسئله را پاک‌کنیم و بگوییم این آثار غیر ارزشمند است!
جعفری زند افزود: وقتی جهان‌نما پیدا شد میراث فرهنگی اعلام کرد که تعدادی لوله‌های سفالی پیداشده و مربوط به باغی بوده که از آن آب عبور می‌کرد و چیز مهمی نیست، اما من اعلام کردم که آنجا محل کاخ جهان‌نما است و بعد مجبور به کاوش شدند و آن آثار بیرون آمد؛ بنابراین ناظری که از طرف میراث روی کاوش ایستگاه‌های مترو نظارت می‌کند، یک ناظر سوری است.
ایسنا
درباره نویسنده
نویسنده