نقش معماری در مقابله با سیل

سال گذشته سیلاب‌های مهلک به مناطقی از موزامبیک، مالاوی، زیمبابوه و ایران آسیب‌های جدی وارد کرد و در نتیجه آن حدود هزار نفر کشته و ده‌ها هزار نفر آواره شدند. در حالی که با معماری نمی‌توان به طور کامل مشکل سیلاب را برطرف یا در برابر آن مقاومت کرد، انجام یک سری اقدامات ایمنی که می‌تواند آسیب‌ها را کاهش داده و در نتیجه جان انسان‌ها را حفظ کند ضروری است.

اولین قدم برای تحقق این هدف، بررسی منطقه احداث ساختمان‌ها از حیث رویارویی با خطر سیلاب است. این کار می‌تواند با بررسی نقشه‌های سیلابی انجام شود که توسط سازمان‌های مسئول تهیه می‌شود و به صورت آنلاین نیز در دسترس است. مثلاً در آمریکا تارنمایی توسط آژانس مدیریت بحران فدرال ایالات متحده تهیه شده است؛ در صورتی که ساختمان در معرض خطر سیلاب قرار داشته باشد، معمار و صاحب ملک می‌توانند تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند محل احداث را تغییر دهند یا این که مایل به سکونت هستند و اقدامات ایمنی لازم را انجام می‌دهند. برای کسانی که گزینه دوم را انتخاب کنند، ۹ اقدام زیر پیشنهاد می‌شود:

مرتفع سازی ساختمان بالاتر از سطح سیلاب

برای شروع، معماران باید سازه را بالاتر از سطح تراز سیل بسازند تا در صورت وقوع حادثه، خسارت به حداقل برسد. ارتفاع سطح سیل را برای مناطق خاص می‌توان با استفاده از برنامه‌هایی مانند Estimated Base Flood Elevation Viewer تهیه شده توسط سازمان مدیریت بحران فدرال آمریکا (FEMA) به صورت آنلاین به دست آورد. با این اطلاعات، معماران می‌توانند تشخیص دهند که ساختمان را در چه ارتفاعی بسازند و با چه روشی باید تنظیم ارتفاع شود. یکی از روش‌های رایج بنای سازه بر روی ستون‌ها، شمع‌ها یا پایه است.

استفاده از مواد مقاوم در برابر سیل

مواد مقاوم در برابر سیل، موادی هستند که می‌توانند به مدت حداقل ۷۲ ساعت بدون دیدن آسیب جدی، در مقابل آب جاری قرار گیرند. آب سیل می‌تواند هم هیدرو استاتیک (آب ساکن) و هم هیدرودینامیکی (آب جاری) باشد و در بیشتر موارد منجر به جابه‌جایی دیواره‌های فونداسیون، خرابی سازه، شناورسازی مخازن سوخت می‌شود. برای جلوگیری از آسیب‌های جدی، مواد مقاوم در برابر سیل باید با دوام بالا و مقاوم در برابر رطوبت باشند. به عنوان مثال می‌توان به بتن، آجر لعاب‌دار، فوم‌های عایق‌بندی، فولاد، پلی‌وودهای فشرده، کاشی و سرامیک، چسب مقاوم در برابر آب و رنگ اپوکسی پلی استر اشاره کرد.

تعبیه پوشش‌ها، درزگیرها و روکش‌های ضد آب

دو نوع روش “پادسیل سازی” وجود دارد: روش خشک و روش مرطوب. پادسیل سازی شامل مجموعه‌ای از تنظیمات و اقداماتی است که برای کاهش یا حذف خسارت سیلاب انجام می‌شود.

در روش خشک از ورود سیلاب به داخل جلوگیری می‌شود، در حالی که پادسیل سازی مرطوب اجازه می‌دهد سیلاب وارد خانه شود. پوشش‌ها، درزگیرها و روکش‌های مقاوم در برابر سیل از نوع خشک هستند زیرا از رسیدن آب به فضای داخلی جلوگیری می‌کنند. روکش ضد آب می‌تواند از ردیفی از آجر تشکیل شده باشد که توسط غشای ضد آب پوشیده شده و دیواره‌های خارجی را در برابر نفوذ عایق می‌کند.

در دیوارهای داخلی، معماران باید از عایق‌های فوم سلول بسته قابل شستشو در نواحی زیر سطح ارتفاع سیل استفاده کنند. همچنین، برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل خانه از درزگیر و پوشش‌ها روی پی‌ها، دیوارها، پنجره‌ها و درها استفاده شود، زیرا این منافذ کمتر ضد آب طراحی می‌شوند یا در مقابل نیروهای وارده توسط سیل مقاومت نمی‌کنند.

مرتفع سازی تجهیزات تهویه مطبوع و سیستم‌های مکانیکی، لوله‌کشی و الکتریکی

قرارگیری تجهیزات خدماتی بالاتر از سطح سیلاب بهترین راه محافظت از آن‌ها است. این تجهیزات شامل تجهیزات گرمایشی، سرمایشی، تهویه هوا، لوازم لوله‌کشی، داکت‌ها و تجهیزات الکتریکی از جمله کنتورها، کلیدها و پریزها است. اگر این اجزا حتی برای مدت زمان کوتاهی داخل آب وارد شوند، به شدت آسیب می‌بینند و باید جایگزین شوند. تجهیزات الکتریکی در صورت اتصال کوتاه حتی می‌توانند موجب آتش‌سوزی شوند. بهتر است که این تجهیزات بالاتر از سطح سیلاب نصب شوند یا در صورت لزوم جهت جلوگیری از آسیب از پوشش‌های محافظ یا محفظه‌های ضد آب یا سایر روش‌ها برای ایمن‌سازی آن‌ها استفاده شود. آیین‌نامه‌هایی برای تعیین کدهای ارتفاعی به این منظور جهت استفاده معماران تنظیم شده‌اند.

مهار مخازن سوخت

مخازن سوخت مهار نشده به راحتی توسط جریان سیلاب حرکت می‌کنند که ممکن است به دیوارها و سایر اموال آسیب برسانند و در صورت شکست، موجب آلودگی آب می‌شوند. حتی مخازن مدفون نیز به سطح زمین حرکت کرده و شناور می‌شوند؛ بنابراین، ضروری است که مخازن سوخت را محکم بسته و یا آن‌ها را به صفحات بتنی که به اندازه کافی سنگین و در برابر نیروهای آب سیلاب مقاومت می‌کنند متصل کرده یا در زمین مهار شوند.

نصب دریچه و پمپ لجن‌کش در تراز پایین ساختمان

یکی از روش‌های پادسیل سازی، نصب دریچه‌هایی در ارتفاع پایین ساختمان است که به سیلاب اجازه می‌دهد به جای تشکیل استخر در اطراف ساختمان، از بین خانه عبور کند. گرچه به نظر می‌رسد این روش به دلیل خسارتی که به فضای داخلی ملک وارد می‌کند متناقض با روش‌های دیگر است، اما درواقع یک خروجی برای آب سیلاب فراهم می‌کند و از فشار مخربی که سیلاب به پنجره‌ها و دیوار وارد می‌کند کاسته می‌شود. اگر فضای داخلی (معمولاً زیرزمین) با استفاده از مواد پادسیل، بازشوهای هیدرواستاتیک و تجهیزات محافظت شده ساخته شود آسیب‌های محدودی ایجاد می‌شود، اگرچه تمیز کردن پس از سیل ضروری خواهد بود. همچنین پمپ لجن‌کش از تجهیزاتی است که آب را از زیرزمین‌های مناطقی که مکرراً سیل اتفاق می‌افتد، به خارج پمپ می‌کند. توصیه می‌شود از پمپ‌های لجن‌کش باطری‌دار استفاده شود تا در صورت قطع برق به کار خود ادامه دهند.

ساخت سپرهای محافظ دائمی

قرار دادن یک مانع دائمی در اطراف سازه مورد نظر می‌تواند از رسیدن سیلاب به آن جلوگیری کند. این نمونه با استفاده از سیل بند از جنس بتن یا سنگ، یا از خاک‌ریزهای ساخته شده توسط لایه‌های فشرده خاک با یک هسته غیرقابل نفوذ ساخته می‌شود. گرچه شاید این راه‌حل ساده‌ترین روش به نظر آید، اما هردوی سیل بند و خاک‌ریز نیاز به تعمیر و نگهداری دارند. همچنین خاک‌ریزها نیاز به فضای بزرگی برای ساخت و حجم قابل‌توجهی خاک مناسب دارند.

تعبیه دریچه‌های یک‌طرفه جریان فاضلاب

دریچه‌های یک‌طرفه فاضلاب از پس زدن سیستم‌های فاضلاب به خانه جلوگیری می‌کند. در برخی مناطق مستعد بروز سیل، این اتفاق شایع است و می‌تواند صدماتی ایجاد کند که هم ترمیم آن مشکل است و هم برای سلامت ساکنان خطرناک است.

شیب بندی محوطه و چمن‌کاری اطراف خانه به سمت بیرون

یکی از آخرین روش‌هایی که معماران می‌توانند برای کاهش خسارات ناشی از جاری شدن سیل تدبیر کنند، شیب بندی محوطه اطراف خانه است. اگر شیب محوطه به سمت خانه باشد، آب باران در اطراف آن جمع می‌شود و شیب محوطه به سمت خارج آب باران را از ساختمان دور می‌کند. همچنین، برای چمن‌کاری باید از خاک سنگینی که حاوی رس و ماسه است استفاده شود که رواناب سطحی در مکان مناسب‌تری مانند آبروهای خیابانی تخلیه شود.

منبع:ایمنا