مسجد جامع کبیر نیریز؛ میراثی کمنظیر که سزاوار دیدهشدن است
ملیحه فخاری، فعال رسانه در یادداشتی نوشت:با وجود این جایگاه ارزشمند، مسجد جامع کبیر نیریز هنوز کمتر از آنچه شایسته آن است در سطح ملی و بینالمللی معرفی شده و همین موضوع ضرورت توجه دوباره به این اثر را دوچندان میکند.
زیباییشناسی معماری و ارزشهای هنری
یکی از مهمترین جلوههای این مسجد، هماهنگی متعادل میان سادگی ساختاری و ظرافت تزئینات است؛ ویژگیای که آن را در میان مساجد کهن ایران متمایز میسازد.
در مرکز این ترکیب هنری، محراب باشکوه گچبریشده قرار دارد؛ محرابی که با نقوش اسلیمی، عمق گچبریهای دقیق و هندسه خوشپرداختش، نمونهای برجسته از هنر گچبری دورههای نخستین اسلامی بهشمار میرود.
این محراب نهتنها از حیث زیباییشناسی ارزشمند است، بلکه پشتوانهای برای طرح ثبت جهانی بهحساب میآید؛ چرا که مشابه آن در تعداد محدودی از بناهای تاریخی کشور دیده میشود و از نظر اصالت و مهارت اجرایی، ظرفیت مطالعاتی منحصر بهفردی دارد.
در طول تاریخ، این مسجد مانند بسیاری از بناهای کهن، دورههایی از مرمت و الحاقات را تجربه کرده است. هرچند برخی از این دورهها نیازمند مطالعات تکمیلی است، اما آنچه امروز مشاهده میشود، مجموعهای هماهنگ و قابل استناد از استمرار حیات یک بنای تاریخی است؛ بنایی که با وجود گذشت قرنها، همچنان شاکله اصیل خود را حفظ کرده و در برابر فرسایش زمان ایستاده است.
ظرفیت بالای پژوهشی و گردشگری
مسجد جامع کبیر نیریز تنها یک بنای معماری نیست؛ بلکه مجموعهای ارزشمند برای پژوهش، آموزش و گردشگری فرهنگی بهشمار میرود.
مطالعه ساختار بنا، شیوه اجرای طاقها، مصالح بهکاررفته، ترکیببندی فضاها و همچنین تاریخ شکلگیری محراب آن، میتواند محور تحقیقات دانشگاهی و پروژههای مستندسازی باشد.
با این وجود، هنوز معرفی جامع و فراگیری از این مسجد در سطح ملی انجام نشده است؛ مسئلهای که سبب شده بسیاری از مسافران و حتی علاقهمندان میراث فرهنگی، از اهمیت و قدمت آن بیاطلاع بمانند.
توجه رسانهای، تولید محتوای هدفمند و معرفی تخصصی میتواند این مسجد را در مسیر شایستهاش قرار دهد؛ مسیری که پیشنیاز ورود به فهرست جهانی است.
گامهای ضروری برای قرار گرفتن در مسیر جهانیشدن
برای قرار گرفتن مسجد جامع کبیر نیریز در فرآیند ثبت جهانی، مجموعهای از اقدامات تخصصی و مشارکت سازمانی لازم است:
۱. تهیه مستندات علمی استاندارد شامل نقشههای دقیق، عکسهای حرفهای، فتوگرامتری، مطالعات تاریخی و گزارشهای فنی.
۲. تولید و انتشار محتوا در رسانههای رسمی و شبکههای اجتماعی با هدف معرفی درست و گسترده.
۳. اجرای مرمتهای تکمیلی با تأکید بر اصالت تاریخی و حفاظت سازهای.
۴. طراحی مسیر بازدید مناسب برای گردشگران داخلی و خارجی.
۵. همکاری میان دستگاههای محلی و ملی برای حفاظت بلندمدت و آمادهسازی پرونده.
این اقدامات اگر بهصورت منسجم دنبال شود، میتواند این مسجد را در جمع بناهای شاخص کشور که شایستگی ثبت جهانی دارند قرار دهد.
سخن پایانی
مسجد جامع کبیر نیریز، با اصالت تاریخی، معماری هماهنگ و محراب گچبریشده کمنظیرش، همچنان ظرفیت بزرگی برای دیدهشدن در سطح ملی و بینالمللی دارد.
این مسجد نهفقط یک بنای کهن، بلکه بخشی از حافظه فرهنگی مردم این سرزمین است؛ بنایی که اگر امروز با نگاه دقیقتری به آن پرداخته شود، میتواند در آینده جایگاهی جهانی پیدا کرده و بهعنوان میراثی ارزشمند برای نسلهای بعدی محفوظ بماند.
اکنون زمان آن رسیده است که با برنامهریزی درست، معرفی گسترده و همنیّتی میان نهادهای مرتبط، این اثر کمنظیر در مسیر شایسته خود قرار گیرد؛ مسیری که میتواند نام نیریز را بیش از پیش در نقشه میراث فرهنگی کشور برجسته کند.
میراث آریا
درباره نویسنده
نویسنده