هورامان منطقه‌ای با معماری شگفت انگیز/ از سیاه چادرهای کردی تا معماری سنگی منحصر بفرد

در این نشست تخصصی که امروز شنبه ۳ آبان ماه به دبیری نادر کریمیان سردشتی در پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، محمد ابراهیم زارعی با بیان این که این پژوهش توسط یکی از پژوهشگران کره جنوبی انجام شده است، اظهار کرد: این جلسه، پلی برای پیوند دو کشور کره جنوبی و ایران است و در شصت و دومین سالگرد روابط دو کشور برگزار می‌شود که نشان از پیوندی دیرینه در ۱۰۰ سال اخیر دارد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به اشاره به آیین‌های سنتی و فرهنگی در منطقه هورامان در تطابق با تغییرات اقلیمی به پژوهش‌های سام چوی اشاره کرد و گفت: این پژوهشگر، دو سه سالی در کره زندگی کرده و زبان کردی را نیز آموخته است.

او با بیان این که ارتباط ما با کره جنوبی ارتباطی دیرینه است، تصریح کرد: ما امروز در کره، ارتباطی دیرینه داریم. امیدواریم با حضور سفیر، در آینده برنامه‌های مؤثرتری داشته و کارهای مشترکی را انجام دهیم.

زارعی در ادامه با بیان این که در مورد موضوع ارائه‌ام «شارهورامان یا اورامان (سنگ و خاک)» به منظر فرهنگی اورامان از ایران تا عراق و جوانرود اشاره کرد و گفت: هورامان تخت و یکی ژاورود دو بخش از هورامان هستند.

او افزود: ساختار معماری نشان می‌دهد اینجا مرکز مبادله تجاری، اقتصادی و فرهنگی است و این جا ۴۵ روز بهار و ۴۵ روز پاییز، دو مراسم مهم دارند و احتمالاً یک معبد میترایی نیز این جا وجود دارد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این که نقشه‌ای قاجاری کشف شده که بر روی آن نوشته «شهر هورامان» و در نقشه‌ای عثمانی نیز شهر اورامان آورده شده است، گفت: در بالادست شهر یک کهندژ داریم که حاکم‌نشین بوده و آثار معماری آن در قلعه حکومتی شارهورامان مشخص است.

او ادامه داد: در بالادست، ارگ حکومتی داریم و بقایای معماری کهندژ نشان می‌دهد ساختار شهرهای ایرانی در اینجا رعایت شده است.

زارعی تصریح کرد: آنجا خاک کم و سنگ زیاد است، اما مردم خاک را جمع می‌کنند و باغ می‌سازند و از سنگچین خشکه‌چین استفاده می‌کنند.

او با اشاره به این که باید از دو گروه در زمینه معماری و سبک زندگی بیاموزیم، تصریح کرد: یزدی‌ها و کرمانی‌ها که بافت‌های قدیمی را آفریدند، این مردم که چگونه زندگی می‌کنند و خودکفا بودند.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: نخستین سند خرید و فروش زمین و باغ در اورامان به قرن دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. این نشان‌دهنده سختکوشی مردم اینجاست.

او با بیان این که ما از سیاه‌چادر به این معماری رسیدیم، گفت: در کل کردستان این معماری را داریم و دشت کردستان هم معماری درون‌گرا و برون‌گرا دارد که بسیار شایع است و باید مطالعات بیشتری انجام دهیم.

سام چوی با اشاره به این که در مورد تاریخ تحول معماری از سیاه‌چادرهای کردی تا خانه‌های سنگی این پژوهش انجام شده است، گفت: پیش از آمدن به ایران، برای آماده‌سازی این پژوهش میدانی در ایران و ترکیه مطالعاتی انجام دادم و داده‌ها را به زبان‌های فارسی و سورانی گردآوری کردم در عین حال، چندین بار به ایران سفر کرده‌ام و اگرچه فعالیت‌های میدانی سخت بودند، اما تجربه‌ای لذت‌بخش در ایران داشتم.

او با بیان این که تاریخ معماری، بخشی از تاریخ ملی است، تصریح کرد: این مقوله با بررسی بناهای باقی‌مانده، تداوم ملی را اثبات می‌کند. تمرکز اصلی من بر معماری‌های غنی و کمتر دیده‌شده اقلیت‌هاست که در محیط‌های کوهستانی یا دریایی یا دیگر اقلیم‌ها قرار دارند و معمولاً به عنوان معماری بومی و محلی طبقه‌بندی می‌شوند.

چوی در وصف مردم کرد، تصریح کرد: کردها مردمی هستند که در کوه‌های زاگرس زندگی می‌کنند و این مردمان در کنار هم هویت مشترکی دارند. آنان در دوران باستان به عنوان کوه‌نشینان ناشناخته بین‌النهرین شناخته میشدند ولی این پیش‌داوری‌ها منجر به شکل‌گیری سبک سکونت کردها شد که زندگی چادرنشینی را در پیش گرفتند.

او با بیان این که من در این پژوهش، با تحقیق میدانی از کردها و بررسی تاریخ و دیدگاه‌های درونی، سعی در بازسازی بخشی از این تاریخ دارم، گفت:  تقریباً تحقیق من به دو بخش تقسیم می‌شود: کردها را به عنوان جمعیت کوه‌نشین، بر اساس میزان تعامل با مدرنیته، به سه دسته تقسیم کردم که هر کدام مسائل زندگی و مکان سکونت خود را به گونه‌ای متفاوت انتخاب می‌کنند.

این پژوهشگر در ادامه با بیان این که آن‌ها از نی و سنگ برای مصالح خانه استفاده می‌کردند، ادامه داد: آن‌ها از سیاه‌چادرهای مسکونی بهره می‌بردند و در زمستان، محل سکونت خود را تغییر می‌دادند. از مصالح بومی استفاده و کشاورزی می‌کردند. رهبران قبایل از چادرهای سبک کردی برای جلسات عمومی و ضیافت‌ها هم استفاده می‌کردند.

او با بیان این که با یکجانشینی، استفاده از خانه‌های تابستانی کاهش یافت و خانه‌های مسکونی مدرن ایجاد شدند، تصریح کرد: معماری بافت پلکانی داردو بعدا مدرن شد.

چوی با بیان این که اگر تاریخ معماری هر یک از اقلیت‌ها، روایت خاص خود را داشته باشد، تاریخ معماری ایران فراتر از امروز خواهد بود، خاطرنشان کرد: معتقدم هر بهار با یک گل آغاز می‌شود، اما با یک گل، بهار نمی‌شود. امیدوارم توجه و علاقه بیشتری به این حوزه نشان داده شود.

انسان محور هورمان نشینی است

پویا طالب‌نیا رئیس پرونده ثبت جهانی هورامانات با بیان این که اکثر مردم اورامان  سام چوی این پژوهشگر کره‌ای را می‌شناسند و با او قرابت دارند، گفت: پیشنهاد می‌کنیم رونمایی ترجمه این کتاب در خود هورامان برگزار شود، چرا که مردم منطقه بسیار علاقمند هستند.

او با بیان این اورامان‌نشینان با کوچ‌نشینان تفاوت دارند، تصریح کرد: محور کوچ‌نشینان، دسترسی به آب و هوای بهتر با محوریت دام است، اما در هورامان‌نشینان، محور انسان است. هورامی‌ها بدترین نقاط را برای ساخت‌وساز انتخاب می‌کردند تا زمین‌های حاصلخیز را برای کشت حفظ کنند و معتقدم که اگر همین فلسفه در شهرسازی امروز اجرا می‌شد، بسیاری از مشکلات حل می‌شد.

طالب نیا با بیان این که حوزه کردستان و هورامان در بخشی در حلبچه نیز قرار دارد، گفت: در ثبت جهانی اورامان، دو تیم مردم‌شناسی و همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی، بخشی از هوارهای کردستان را بررسی کردند که کاری بسیار مهم و بنیان اطلاعات اولیه است و می‌تواند این نوع زیست را معرفی کند.

او افزود: کوچ در ایران معمولاً افقی و با محوریت دام است، اما در اینجا کوچ عمودی داریم که از عمق دره‌ها به ارتفاعات صورت می‌گیرد. بهره‌برداری از منابع، پایداری، استفاده از آب و هوای بهتر در روستا و هوار جزو مزایای این حوزه محسوب شده و مالکیت فضا مشخص و مقصد کوچ معین است.

این پژوهشگر با بیان این که با توجه به پهنه وسیع، کوه‌نشینی را به سه دسته تقسیم کردیم که معیشت آن باغ‌محور است، تصریح کرد: بر این اساس، هوارها را دسته‌بندی و بررسی کردیم که در هورامان شرایط آب و هوایی به سمتی می‌رود که اکثر خانه‌ها، خانه‌باغ هستند. در فضای باغداری با محوریت دامپروری، شرایط متفاوت است.