شگفتی های کاروانسرای عمه شاه عباس!
با بازدید ازکاروانسرای هجیب،شکوه معماری ایرانی پیش چشم تان عیان خواهد شد . این کاروانسرای بزرگ در دوران صفوی به دستور زینب بیگم عمه شاه عباس با هزینه ای برابر با چهار هزار تومان آن روزگار ساخته شد.
با بازدید از کاروانسرای هجیب ، شکوه معماری ایرانی پیش چشم تان عیان خواهد شد . این کاروانسرای بزرگ در دوران صفوی به دستور زینب بیگم عمه شاه عباس با هزینه ای برابر با چهار هزار تومان آن روزگار ساخته شد.
“هجیب” نام این بنای بزرگ است چرا که محل احداث آن در نزدیکی روستایی به همین نام است و کاروان سرا و این روستا به هم پیوند خورده اند چهار هزار متر مربع زیر بنا دارد و نماد بزرگی برای معماری اسلامی آن روز هاست آجر کاری های رنگارنگ و قوس جناغی یاد آور همان معماری است. ساخته شده، و مساحت آن ۵ هزار و ۸۵۰ مترمربع، زیربنای آن۴ هزار مترمربع وبا ۳۶ حجره از کاروانسراهای کم‌نظیر ایران به حساب می‌آید به طوری که «ژان شاردن» جهانگرد فرانسوی در سیاحت‌نامه معروف خود، آن را بهترین کاروانسرای ایران لقب داده است.
کاروانسرای هجیب در ۴۸ کیلومتری جاده بویین زهرا به ساوه و در شمال غربی روستایی به همین نام قرار دارد.
قزوین در ادوار مختلف به سبب موقعیت جغرافیایی خود همواره نقش مهمی در تبادلات تجاری و فرهنگی ایفا کرده. انتخاب قزوین به‌عنوان پایتخت در زمان صفویه باعث رشد و رونق بیشتر این منطقه شد.
ساخت‌وسازهای متعددی در این دوران در قزوین انجام گرفت. ازآنجایی‌که این استان موقعیت استراتژیکی در جاده ابریشم داشته، ساخت کاروانسرا در آن منطقه بسیار رایج بود. کاروانسرای هجیب یکی از کاروان‌سراهایی است که در آن دوره ساخته شد و امروز از جاذبه های گردشگری راه ابریشم است.
کاروانسرای هجیب یادگار زمان شاه‌عباس اول صفوی بوده که به دستور عمه شاه‌عباس، زینب بیگم، ساخته شده. بناهای الحاقی در مجاورت کاروانسرا مانند باغ، گرمابه، انبار و… همه از بناهای وقف شده برای تأمین هزینههای نگهداری کاروانسرا است. این کاروانسرا در سال ۱۳۵۴ به فهرست آثار ملی ایران پیوست. کاروانسرای هجیب قزوین در روستای هجیب، شهرستان بوئین‌زهرا واقع شده و در سال‌‌های اخیر مورد مرمت قرار گرفته است.
کاروانسرای هجیب که به کاروانسرای بیگم نیز شناخته می‌شود، ازجمله جاذبه‌های گردشگری راه ابریشم استان قزوین است. این کاروانسرا در ۵۰ کیلومتری جنوب غرب شهر قزوین در مجاورت روستای حجیب قرار دارد.
در اطراف این کاروانسرا دو باغ، دو آب‌انبار، گرمابه و یک جویبار قرار داشته. به دلیل امکانات و خدمات اطراف آن بوده که کاروانسرای هجیب در زمره بهترین کاروانسراهای بیرون شهری به شمار می‌آمده. کاروانسرای هجیب، با مساحتی بالغ بر ۵۸۵۰ مترمربع و زیربنایی معادل ۴۰۰۰ مترمربع، با ۳۶ حجره ساخته شده است. این کاروانسرا از نظر وسعت بی‌نظیر است و یکی از بزرگ‌ترین کاروانسراهای ایران شناخته می‌شود.
تزیینات گنبد این کاروانسرای نیز همانند اکثر بناهای دوره اسلامی بوده. حجره‌ها در دورتادور حیاط این بنا قرار دارند که در میان آنها چهار ایوان تعبیه شده. در مرکز حیاط بنایی هشت‌ضلعی قرار دارد که علاوه بر سرداب، کاربری چون رخت‌شورخانه داشته است.
در تمام بنای کاروانسرا پایه‌های سنگی برای افزایش استحکام به‌کاررفته. برای تأمین هزینههای نگهداری این کاروانسرا حمام، آب‌انبار و باغ‌های اطراف آن وقف شدند. از دیگر جذابیت‌های معماری این کاروانسرا می‌توان به درگاه‌های ورودی که در مقابل حجره‌ها قرار داشته، اشاره کرد. این درگاه‌ها در واقع برای جلوگیری از سرما و گرما کویر طراحی شده‌اند.
“هجیب” نام این بنای بزرگ است چرا که محل احداث آن در نزدیکی روستایی به همین نام است و کاروان سرا و این روستا به هم پیوند خورده اند چهار هزار متر مربع زیر بنا دارد و نماد بزرگی برای معماری اسلامی آن روز هاست آجر کاری های رنگارنگ و قوس جناغی یاد آور همان معماری است.
سرای اصلی شکل مربع دارد و برج های مدورِ نیم ستون در تقاطع چهار ضلع مربع عرض اندام می کنند،کاربری بازرگانی و تجاری بنا در شانزده طاق نما و در قسمت خارجی به خوبی مشهود است غرفه هایی برای داد و ستد کالا،کارگاه های نعل بندان ، دوزندگی پالان دوزان و کارگاه های کوچک آهنگری در نقشه کاروان سرا گنجانده شده اند.
شهرستان بوئین زهرا محل قرار گیری یکی از برترین کاروانسرا های خارج از شهر ایران به نام کاروانسرای هجیب است. این مکان تاریخی قدمت بالایی دارد و مکانی دیدنی برای گردشگران داخلی و خارجی است.
درب ورودی کاروانسرا در ضلع جنوبی آن قرار دارد. این دروازه ورودی به گونه‌ای احداث شده که حدود ۴ متر از دیوارهای بنا جلوتر است. طاق‌نماهای ورودی بنا دارای قوس جناغی است و رسمی بندی با آجرکاری از مهمترین تزئینات این بخش به شمار می‌رود.
این آجرکاری با آجرهای اخرایی رنگ انجام شده است. ایوان ورودی دارای گنبدی است که مانند اغلب بناهای اسلامی رسمی‌بندی باریکی روی آن اجرا شده است. پس از ورودی یک هشتی بزرگ با سقف گنبدی احداث شده است.
در دو سوی این هشتی دو حجره بزرگ و در چهار گوشه آن چهار غرفه کوچک وجود دارد. دو حجره بزرگ به وسیله یک سقف کوتاه به صورت دو طبقه تبدیل شده است. راه دسترسی به اطاق‌های بالایی که احتملاً محل سکونت نگهبانان بوده از پشت بام است. در غرفه های واقع در جنوب شرقی و جنوب غربی مسیر پلکان برای دسترسی به بام دیده می‌شود.
صحن اصلی مستطیلی به طول ۶/۷۶ متر و عرض ۷۴ متر است. این کاروانسرا از جمله بناهای چهار ایوانی است که در میانه هر یک از اضلاع آن ایوان وسیعی دیده می‌شود. بنا کاملاً به صورت متقارن احداث شده و و اضلاع شرقی و غربی دقیقاً مانند یکدیگر ساخته شده‌اند. اما ایوان شمالی بنا از دو ایوان دیگر وسیع‌تر است. اطاق‌های کاروانسرا در دو سوی ایوان‌های میانی بنا شده‌اند.
اطاق‌های موجود در اضلاع جنوبی و شمالی نیز بزرگتر از سایر اطاق‌ها هستند. مانند اغلب کاروانسراهای تاریخی ایران در چهار گوشه بنا دالانی برای دسترسی به طویله وجود دارد. طویله به صورت راهرویی دور تا دور بنا احداث شده است. در دو طرف طویله نیز حجره‌هایی به صورت متقارن دیده می‌شود. در تمامی ایوان‌ها، حجره‌ها و اطاق‌ها بخشی به عنوان اجاق تعبیه شده است.
چشمه‌ای در جبهه غربی بنا قرار داشته که از آب آن برای سردابه یا حوضخانه کاروانسرا استفاده می‌شود. بنای حوضخانه بنای کوچکی به ارتفاع ۳ متر است که در مرکز حیاط قرار دارد. حوضخانه، بنای هشت گوشی با دو مدخل در جنوب شرقی و شمال شرقی است. در بدنه خارجی حوضخانه چند مال‌بند و آبشخور برای چهارپایان ایجاد شده است. در ضلع جنوب غربی بنا نیز پلکانی برای دسترسی به پشت بام وجود دارد.
درباره نویسنده
نویسنده