نجات عالی‌قاپو در گرو دفع رطوبت

اولین دوره مرمت عمارت عالی‌قاپو در سال ۴۰ شمسی به همت گروهی از مرمت‌کاران ایتالیایی انجام شد. ۱۲ ستون از ۱۸ ستون عمارت عالی‌قاپو به دست ایتالیایی‌ها و شش ستون دیگر به همت هنرمندان ایرانی مرمت شد. در دهه ۵۰، ۷۰، ۸۰ و… شاهد مرمت نقاشی‌ها (تزیینات)، برچیدن کاشی‌های طبله‌شده، درها، کف‌فرش، راه‌پله‌ها و ایوان و سقفش بودیم.

پله‌های مارپیچ، اتاقی برای موسیقی، ارتفاع ۴۸ متری و مینیاتور‌های بی‌نظیر ویژگی‌های کاخی است در ضلع غربی میدان نقش‌جهان؛ عالی‌قاپو اثری باشکوه از عصر صفوی است که به گفته پیشینیان شاه‌عباس از ایوانش به تماشای چوگان می‌نشست، کاخی که از هر طرف نمایی متفاوت دارد و از جلوی بنا دوطبقه، از طرف‌های سه‌طبقه و از پشت ساختمان پنج‌طبقه دیده می‌شود، ولی شش‌طبقه است، طبقاتی که اگر زود فکری به حالش نشود، ممکن است تا چند سال آینده فروبریزد، زیرا دیوار‌های پایینی عالی قاپو رطوبت را به خود جذب کرده است.

محسن افشار، مرمتگر گوید: عوامل جوی و بارندگی دست‌به‌دست هم داد و در دیواره عالی‌قاپو، نم ایجاد شد. فضای سبز داخل میدان و پشت میدان نیز باعث ایجاد این نم می‌شود. می‌توان برای رفع این مشکل یا از دستگاه‌های رطوبت‌کش استفاده کرد یا با روش سنتی و ایجاد کانال‌های ناکش رطوبت را از بین برد.

او با بیان اینکه رطوبت فقط مربوط به دیواره‌های عالی‌قاپو نیست و در بازار ضلع غربی و منتهی به مسجدجامع عباسی نیز رطوبت دیده می‌شود، افزود: آجر‌های پایین حجره‌ها بر اثر رطوبت، خرد شده‌اند، بند آجر‌ها در رفته و رطوبت تصاعدی جلو می‌رود. کانال ناکش به عمق ۶۰ متر و عرض ۵۰ متر این مشکل را حل می‌کند. داخل کانال را آجرچینی می‌کنند و قسمت بیرونی‌اش را دیوار می‌کشند. دو تا لوله پولیکا ۱۱۰ هم می‌گذارند دو سر کانال. این کار باعث می‌شود داخل کانال هوا بیفتد و دم‌وبازدم ایجاد کند که درنتیجه رطوبت را خشک خواهد کرد.

محمود منشئی مرمتگر نیز با اشاره به رطوبت دیوار عالی قاپو می‌گوید: سنگ‌فرش‌های پایین عالی‌قاپو متعلق به دهه ۵۰ است. بالای این سنگ‌فرش‌ها ناودان‌های عالی‌قاپو قرار دارد که بر اثر بارندگی، آب باران روی سنگ‌فرش‌ها می‌ریزد. ترشحات آب به‌خصوص اگر همراه با وزش باد باشد، به دیواره عالی‌قاپو می‌خورد و دیوار آجری عالی‌قاپو، آب را درونش کشیده و رطوبتش بیشتر و بیشتر می‌شود.

او با بیان اینکه قسمت پایین عالی‌قاپو ناکش ندارد، می‌گوید: تهیه ناکش برای دیواره پایین ناکش نیاز به طرح و نقشه و بررسی دارد و باید ازنظر سازه، معماری و مرمت بررسی شود؛ سپس نظارت خوبی رویش وجود داشته باشد؛ نه اینکه به حال خود رها شود. راه‌حل رفع رطوبت ایجاد ناکش است؛ البته با تکنیک روچوب‌کردن، می‌توان نم و رطوبت سنگ‌های پایین عالی‌قاپو را از بین برد و بعد آجر‌ها را دوباره سر جای خود چید.

کاخ عالی‌قاپو در زمان صفویان بر شالوده بنایی که از زمان تیموریان بر جا مانده بود، ساخته شد. عمارت زمان تیموریان، هنگام انتقال پایتخت ایران از قزوین به اصفهان و پیش از تبدیل به کاخ عالی‌قاپو، به‌عنوان محل انجام کار‌های دولتی برگزیده شد، اما سرانجام به امر شاه‌عباس اول (بین ۹۷۳ تا ۹۷۷ شمسی)، به کاخ زیبا و جالب عالی‌قاپو مبدل و به‌عنوان مقر و دولت‌خانه حکومتی سلاطین صفوی معین شد.

میدان تاریخی نقش جهان و آثار بی نظیر آن شامل عالی‌قاپو، مسجد امام (شاه)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه بسان نگینی در اصفهان می‌درخشد و حفظ این درخشش و به دنبال آن جذب گردشگر منوط به رسیدگی مستمر مسئولان ذی ربط است. اگرچه اصفهان پایتخت سیاسی ایران نیست، اما این شهر نقشی فراملی در زمینه‌های مختلف دارد به طوری که بسیاری از سیاستمداران برجسته بین‌المللی در سفر خود به ایران، اصفهان را به عنوان یکی از مقاصد خود انتخاب می‌کنند. درخشش این شهر در گرو حفظ آثار باستانی آن است. آثاری که اگر مرمت نشوند، بی شک به دست عوامل طبیعی و غفلت بشر به مرور و در سکوت از بین خواهند رفت و این برای کشوری مانند ایران که می‌تواند در کنار اقتصاد نفت و گاز به صنعت گردشگری متکی باشد، اصلا خوب نیست.
در کنار همت مسئولان، بی شک رفتار مردم نیز می‌تواند در نگهداری این آثار موثر باشد، با مطالبه گری و صدمه نزدن به ابنیه‌های تاریخی می‌توانیم آن‌ها را برای نسل‌های بعدی حفظ کنیم.

صداوسیما