سوآخ یا اندودکاری خانه، میراثی کهن در معماری کردستان/ روشی برای حفظ خانه از نفوذ سرما

سوآخ دادنِ دیوارها مزایایی هم‌چون جلوگیری از نفوذ موش و مار به داخل فضای خالی خشت و سنگ‌ها، پر کردن ترک‌های دیوار، یک‌دست کردن دیوارها و زیبایی ظاهری آن، حفظ دمای خانه در زمستان و تابستان وعایق صوتی داشت.

از سوی دیگر سوآخ دیوارهای داخلی با دیوارهای بیرونی تفاوت داشت؛ برای دیوارهای درونی از کاه‌ریز استفاده می‌کردند تا بافت زیبایی داشته باشد.

برای تهیه گِل سوآخ به نسبت حجم کار از خاک رُس، خاک سیاه، کاه، نمک و سریش استفاده می‌کنند. ابتدا در حیاط یا بیرون خانه حوضچه‌ای ساخته و خاک رُس و خاک سیاه، کاه و همچنین آب و نمک را با هم در آن حوضچه مخلوط می‌کنند.

در واقع، کاه به گِل نوعی بافت می‌دهد و نمک نیز به این ‌دلیل استفاده می‌شد تا اگر احیانا داخل خاک یا کاه، دانه‌ای وجود داشته باشد رشد نکند و سبز نشود. سپس این مخلوط را هم می‌زنند و نایلونی روی آن می‌کشند تا هوا نخورد و حدود یک هفته باید به همین شکل بماند.

 پس از یک هفته گِل سوآخ که بوی ترشیدگی گرفته است، باید با پا لگدمال شود، این کار را تا زمانی ادامه می‌دهند که گِل، ورز آید و چسبندگی لازم را پیدا کند، همچنین حباب‌های هوا نباید در آن بماند و کاه کاملا نرم شود؛ سپس با ماله دیوار را سوآخ می‌دهند.

در برخی از مناطق برای دیوارهای درونی از خاک سفید استفاده می‌شود (گِلهسپی)، البته این خاک به مانند گچ سفید نیست، بلکه رنگ کرمی دارد؛ در این نوع سوآخ از کاه استفاده نمی‌شود و به جای آن از گول نی (گول پنبه) استفاده می‌کنند؛ گول نی (کەڕە گۆشە) به جای کاه به گِل بافت لازم را می‌دهد و این نوع سوآخ فقط برای داخل منزل و نهایتا ایوان خانه کاربرد دارد.

امیر صادقی ـ مسؤول ثبت میراث ناملموس کردستان ـ که این توضیحات را در اختیار ما گذاشت، می‌گوید که بافت تاریخی و فرهنگی کردستان نسبت به شهرهای دیگر همچنان حفظ شده است و هنوز هم در بسیاری از روستاهای کردستان مانند بانه و مریوان، دیوارهای خانه‌ها را به این روش گل‌اندود می‌کنند و معمولا زمان سوآخ دادن دیوارها در اواخر زمستان هر سال انجام می‌شود. همچنین برخی از مردم دیوارهای داخلی خود را به دو رنگ سوآخ می‌دهند تا رنگ و جلوه‌ای به خانه‌هایشان بدهند.

میراث آریا