یادگار حضور پرتغالی‌ها در تجارت خلیج‌فارس و گواهی بر شکوه تاریخی کنگ/ شهر بادگیرها و دریانوردان
در ساحل جنوب ایران، جایی که دریای نیلگون خلیج‌فارس به خاک می‌رسد، شهری به‌نام بندر کنگ آرام گرفته که در دل خود، تاریخ چندصدساله‌ای از تجارت دریایی، معماری بومی و حضور استعمارگران اروپایی را جای داده است. در میان آثار تاریخی این بندر، قلعه پرتغالی‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ بنایی که روایت‌گر فصل مهمی از روابط سیاسی و اقتصادی ایران در عصر صفوی با قدرتهای دریایی اروپاست.
میراث آریا: بندر کنگ در بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه واقع شده است. این شهر تاریخی در گذشته از بنادر مهم و پررونق منطقه محسوب می‌شده و در سه دوره تاریخی مهم، یعنی عصر سلاجقه، اتابکان فارس و صفویه، مرکز فعالیت‌های دریایی، تجاری و فرهنگی بوده است.
کنگ از گذشته به‌واسطه دانش بومی دریانوردی و کشتی‌سازی خود شهرت داشت و بسیاری از مردمان آن، نسل‌اندرنسل با دریا زیسته‌اند. پس از شکست پرتغالی‌ها در جزایر قشم و هرمز در دوران شاه‌عباس صفوی، این بندر بار دیگر جایگاه تجاری برجسته‌ای یافت و به‌عنوان بندری امن برای حضور تجار خارجی شناخته شد.
پرتغالی‌ها در کنگ؛ مدیریت مناسبات با قدرتهای خارجی
برخلاف حضور پرتغالی‌ها در قشم و هرمز که با سلطه نظامی و اشغال همراه بود، در بندر کنگ، پرتغالی‌ها با اجازه حکومت صفوی و در چارچوب روابط سیاسی، اقدام به ساخت تجارت‌خانه، قلعه، اسکله و گمرک کردند. این اقدام بخشی از سیاست شاه‌عباس صفوی برای کنترل تجارت خلیج‌فارس و مدیریت مناسبات با قدرتهای خارجی بود.
تجارت‌خانه‌ای با کارکرد نظامی
قلعه پرتغالی‌های بندر کنگ که امروزه بیشتر از آن به‌عنوان تجارت‌خانه پرتغالی یاد می‌شود، ساختاری ترکیبی از معماری نظامی و تجاری داشته است. این بنا نه‌تنها محل اقامت و فعالیت بازرگانان پرتغالی و هلندی بوده، بلکه در مواردی نیز جنبه تدافعی و دیده‌بانی برای حفاظت از ساحل و اسکله داشته است.
امروزه از این قلعه، تنها دو ستون سنگی باقی‌مانده است؛ یکی به ارتفاع حدود ۸ متر و دیگری حدود ۲.۵ متر. این ستون‌ها از سنگ تراشیده، گچ و ملات ساروج ساخته شده‌اند و در گذشته احتمالاً بخشی از دروازه ورودی یا برج‌های تدافعی قلعه بوده‌اند. فاصله این ستون‌ها از دریا حدود ۴۰ متر است، اما به‌دلیل پیشروی آب، در حال حاضر در زمان مد، بخشی از آن‌ها در آب فرو می‌رود.
در اطراف این ستون‌ها، بقایای بناهایی دیده می‌شود که نشان‌دهنده وجود کاروانسراها، چاه آب، حوض و اتاقک‌های نگهبانی بوده‌اند. محمدابراهیم کازرونی، مأمور اعزامی دربار محمدشاه قاجار، در گزارش خود از بندر کنگ، از قلعه و کاروانسراهای دوطبقه‌ای یاد می‌کند که با استحکام بنا شده بودند و شکوه آن ناظران را به شگفتی وامی‌داشت.
برج دریایی پرتغالی‌ها؛ دیده‌بان مرزی در قلب آب
از دیگر بخش‌های مهم این مجموعه، برج دریایی پرتغالی‌ها است که به فاصله ۶۰ متری روبه‌روی ستون‌های قلعه و داخل دریا قرار گرفته است. این برج مدور، با چهار ورودی، حفره‌های دیده‌بانی و پله‌های سنگی، از سنگ سیاه و ملات ساروج ساخته شده است. مصالح این برج برخلاف سنگ‌های بومی کنگ که آهکی هستند، از سنگ لاشه کوه‌های اطراف آورده شده‌اند.
این برج که احتمالاً به‌منظور دیده‌بانی و حفاظت از کشتی‌ها و بارانداز ساخته شده بود، از طریق راه ارتباطی پل‌مانند به قلعه ساحلی متصل بوده و آثار این مسیر در آب کم‌عمق همچنان قابل مشاهده است. در اطراف این برج، حجره‌های کوچکی با سقف‌های قوسی ساخته شده و راهرویی با دوازده پله، ارتباط طبقه اول و دوم را برقرار می‌کرده است.
اهالی بومی اعتقاد دارند که راهی زیرزمینی به‌طول چهار کیلومتر این برج را به قلعه تاریخی لشتان در شمال‌غرب بندر کنگ متصل می‌کرده که از آن برای جابه‌جایی سرباز، آذوقه و تجهیزات استفاده می‌شده است. این باور با شواهدی از سازه‌های مشکوک به ورودی مخفی یا دیوارهای مسدودشده در پیرامون برج تقویت می‌شود.
درباره نویسنده
نویسنده