گنبد قابوس شاهکار معماری جهان اسلام هزار سال میزبان گردشگران

بنای گنبدقابوس درسال ۳۷۵ هجری خورشیدی به دستور “شمس المعالی قابوس بن وشمگیر” از پادشاهان آل زیار به‌منظور مقبره یا راهنمای مسافران و تاجران برای رسیدن به شهر جرجان بر فراز تپه‌ای خاکی با ارتفاع ۱۵ متر در مرکز شهر فعلی گنبدکاووس ساخته شد و با گذشت ۱۰ قرن از احداث آن با مصالحی چون آجر و ملات گچ همچنان پابرجا به حیات خود ادامه می‌دهد.

این شاهکار معماری اسلامی از کف تپه‌ای که روی آن واقع شده تا زیر قاعده مخروط، ۳۷ متر و ارتفاع گنبد مخروطی آن از کف قاعده تا رأس آن ۱۸ متر است که روی هم رفته ارتفاع آن به ۵۵ متر می‌رسد البته با احتساب ارتفاع تپه، ارتفاع نهایی گنبدقابوس از سطح زمین تا نوک آن ۷۰ متر است.

بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کامل خوانا و برجسته هستند که در ۲ ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است ” بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنه سبع و تسعین و ثلثمائه قمریه و سنه خمس و سبعین و ثلثمائه شمسیه”.

برگردان پارسی این کتیبه‌ها چنین است که “به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال ۳۹۷ هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی”.

شاید هنگامی که شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار در ۱۰۲۵ سال پیش تصمیم به احداث این بنای آجری کرد، هرگز تصور نمی‌کرد، صرف نظر از عمر طولانی بنا، روزگاری این دست ساخته معماران سرزمین‌اش عنوان بلندترین گنبد آجری جهان را از آن خود کند و برای پاسداشت بهتر از این بنا، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد جهانی (یونسکو) آنرا در فهرست آثار تاریخی خود ثبت نماید.

با این حال این اتفاق مهم یعنی ثبت جهانی گنبدقابوس ۱۰ تیرماه ۱۳۹۱ و در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که به میزبانی شهر”سن پترزبورگ” روسیه برگزار شد، این بنا به‌ عنوان پانزدهمین بنای تاریخی کشور ایران در فهرست آثار این سازمان جهانی جای گرفت تا جهانیان بیشتر با هویت این برج آجری و معماری اسلامی آن آشنا شوند و هر ساله تا قبل از شیوع کرونا علاوه بر هزاران گردشگر و مسافر داخلی، صدها گردشگر و محقق خارجی نیز از این بنای تاریخی دیدن نمایند.

اهمیت ثبت جهانی این بنای تاریخی به حدی بود که رییس جمهور وقت به همراه دیگر مسوولان کشوری شهریور همان سال با سفر به شهر گنبدکاووس در جشن ثبت جهانی این اثر تاریخی بازمانده از قرون سوم و چهارم هجری قمری که “عبدالمجید نورتقانی” مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس آنرا پردیس آینه تمدن اسلامی و شاهکاری از عصر طلایی جهان اسلام و نیز شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی آن روزگار می‌داند، شرکت کردند.

البته این بنای تاریخی ۹۰ سال پیش از این یعنی در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی به شماره ۸۶ در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور نیز به ثبت رسیده بود که ثبت جهانی این شاهکار معماری جهان اسلام بیش از پیش بر اهمیت این بنا و پاسداشت آن صحه گذاشت نکته‌ای که به اعتقاد کارشناسان حوزه گردشگری می‌توان با برنامه ریزی و مدیریت صحیح از این اثر تاریخی برای جذب بیشتر گردشگران داخلی و خارجی در ایام و مناسبت‌های مختلف سال از جمله تعطیلات نوروزی بهره برد.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از آمادگی این بنای تاریخی برای بازدید مسافران و گردشگران نوروزی خبر داد و گفت: در تعطیلات نوروزی و پس از چند سال وقفه، آیین جشن نوروزگاه در جوار این شاهکاری معماری اسلامی برگزار خواهد شد.

نورتقانی افزود: امسال برگزاری جشن نوروزگاه با صدور مجوز ستاد شهرستانی پیشگیری و مقابله با کرونا از ۲۹ اسفند آغاز و تا پایان تعطیلات نوروزی ادامه خواهد داشت.

وی اضافه کرد: در این جشن ملی برنامه‌های فرهنگی – هنری باحضور گروه‌های مختلف هنری از اقوام مختلف ساکن گنبدکاووس برای شهروندان و گردشگران نوروزی اجرا خواهد شد.

نورتقانی ادامه داد: علاوه بر اجرای برنامه‌های هنری، همزمان نمایشگاهی از آثار صنایع دستی، آداب و رسوم، پوشاک و طبخ غذاهای سنتی و نیز عکاسی برپا خواهد شد.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین گفت: بنای گنبدقابوس و محوطه آن و نیز موزه تخصصی فرش ترکمن در جوار این بنای تاریخی آماده بازدید شهروندان و گردشگران نوروزی است.

وی افزود: فعالیت‌های عمرانی خوبی در محوطه بنای تاریخی گنبدقابوس انجام شده و گردشگران و مسافران نوروزی به همراه شهروندان گنبدی می‌توانند از امکانات جدید استفاده کنند.

نورتقانی اضافه کرد: تا قبل از شیوع کرونا بطور متوسط سالانه حدود ۱۰۰ هزار گردشگر داخلی و خارجی از بنای تاریخی گنبدقابوس بازدید می‌کردند که فرصت و کمک خوبی برای توسعه صنعت توریسم این شهرستان و استان گلستان بود.

وی ابراز امیدواری کرد: با لغو محدودیت‌های سفرهای نوروزی در ایام تعطیلات نوروز سال پیش رو مسافران و گردشگران زیادی از این بنای تاریخی دیدن نمایند.

سکونت اقوام مختلف با فرهنگ‌ها و آداب و رسوم متنوع در شهرستان گنبدکاووس و مهمان نوازی آنها از گردشگران بدون تردید ساعات خوشی را برای مسافران نوروزی در بازدید از این بنای تاریخی به همراه خواهد داشت.

علاوه بر بنای تاریخی گنبدقابوس، سه تالاب بین المللی، بازارچه مرزی، دریاچه مصنوعی، دشت‌ها و مزارع سرسبز گندم و جو، مزارع گلزا با گل‌های زرد، مرقد مطهر و آستان امامزاده یحیی بن زید(ع)، بقایای شهر تاریخی جرجان و بزرگترین مجموعه سوارکاری کشور از دیگر نقاط دیدنی گنبدکاووس برای مسافران و گردشگران نوروزی است.

گنبدکاووس با ۳۷۵ هزار نفر جمعیت دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.

ایرنا