گذری بر شهر چهار هزار ساله ابرکوه یزد

مساحت ابرکوه حدود پنج هزار و ۷۵۲ کیلو مترمربع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و ۵۰۰ متر می باشد، از لحاظ آب و هوایی این منطقه دارای تابستانهای گرم وخشک و زمستانهای سرد و خشک(صحرایی ونیمه صحرایی) می باشد.

این شهر از سمت مشرق به کوههای شیرکوه منتهی می شود و رشته کوههای زاگرس همچون حصاری این منطقه را درجهت جنوب وغرب احاطه کرده است ، دارای ۲ بخش مرکزی و بهمن و ۲ شهر ابرکوه و مهردشت و دارای چهار دهستان و ۳۵ روستا و چهاردهستان است.

ابرکوه یکی ازشعب راه ابریشم است و نام آن در منابع قدیم و جدید، ابرقو، ابرقویه، برقوه و برکوه آمده است، فردوسی در شاهنامه از این شهر به عنوان جای پای پهلوانان و حماسه سازان ایران باستان و همچنین از رونق بازرگانی آن یاد می کند.

در نزدیکی ابرکوه تپه های سیاه رنگی وجود دارد که به آن تل خاکستر می گویند.

اگرچه این روایات جنبه افسانه دارد اما سرو پنج هزار ساله ابرکوه نشان از قدمت و دیرینگی این شهر می دهد، ابرکوه دارای دانشمندان و مفاخربزرگی بوده است که از آن میان به بزرگانی چون طاووس الحرمین، امیربرهان، علی بن احمد، مولانا عبدی، عزیزالدین نسفی، خواجه نظام الملک ابرقویی و خواجه شمس الدین ابراهیم ابرقویی می توان اشاره کرد.

شهرستان ابرکوه صاحب میراثی گرانقدر و ماندگار است و قدمت تاریخی آن به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب از صلابت خاصی برخوردار است.

این شهر کهن و تاریخی دارای بیش از ۴۰۰ اثر تاریخی ، هفت اثر ناملموس، سه اثر طبیعی ، ۲ موزه شامل موزه مردم شناسی(خانه صولت) و موزه عبرت (خانه حسینیان) می باشد که تاکنون تعداد ۱۴۷ اثر آن از جمله موسیقی مراسم محرم به ثبت آثار ملی ایران رسیده و از این تعداد ۱۲۹ اثر غیرمنقول و ۱۲ اثر ناملموس است.

سه اثر تاریخی شامل گنبد عالی ، طاووس الحرمین و مناره نظامیه، مسجد جامع ابرکوه بعنوان نخسین بناهای تاریخی استان یزد درفهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

این شهر در روزگاران قدیم مسیر راهی بود که شرق و غرب را به یکدیگر متصل می نمود و بنام راه ابریشم معروف بود.

حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه اش از این شهربه عنوان جای پای پهلوانان و حماسه سازان ایران باستان و رونق بازرگانی در این شهر حکایت می کند، هنوز نام تعدادی از دهستانهای این شهرستان واژه های اصیل فارسی است، واژه هایی چون ((اردی، مهرآباد، اسفندآباد، تیزک، میم، فریادون، کاسه رود و… )) که بیانگر اصالت و قدمت دیرینه این شهرستان کهنسال است.

شهرستان ابرکوه گنجینه ای از معماری سنتی کویری کشورمان است و دارای بافت تاریخی با وسعت ۱۶۰ هکتار است آثاری که از دیرباز بر تارک این سرزمین کهن می درخشد و خود سندی بر اوراق افتخار این مرز و بوم است و تحت قوانین خاص حفاظت و نگهداری می‌شود این آثار گرانبها بیش از همه بر اهمیت و بالندگی شهرستان ابرکوه می افزاید آثاری که بعضاً منحصر بفرد بوده و بر اهمیت تاریخی این سرزمین می افزاید.

مسجد جامع

مسجد جامع شهرستان ابرکوه بامحراب گچبری بسیارعالی است، اساس این بنا به صورت چهار ایوان و حیاطی مستطیل شکل و دارای دهلیزها، شبستانها و متعلقات دیگر است؛ قسمت‌هایی از مسجد جامع ابرکوه مربوط به قبل از اسلام و قسمت‌هایی هم مربوط به دوره سلجوقی و حکمرانی مغول می باشد که تاریخ ۷۳۸ هجری درآن نقش بسته است و در پایان سلطنت ابوسعید ایلخانی مرمت‌های اصلی بنا صورت گرفته است.

همه بنای مسجدجامع از خشت خام و گل ساخته شده و از نظر سبک ساختمانی جزو بناهای چهارایوانی است، از ویژگیهای مهم بنا ۲ محراب آن است محراب بزرگ یا اولیه مسجد همانند بناهای مغولی ساخته شده است و با جهت قطب مغناطیسی شمال۴۷ درجه اختلاف دارد به منظور اصلاح محراب اولیه محراب دومی ساخته شده است که این محراب تل حدودی قبله سابق را اصلاح می‌کند، این مسجد به شماره ۱۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد بیرون

“مسجد بیرون” قدمگاه علی بن موسی الرضا(ع ) یکی دیگر اثر تاریخی شهرستان ابرکوه است که شامل ۲ ایوان با حیاط مرکزی است.

ایوان غربی به گنبد خانه ای که از داخل مربع و از خارج نیم دایره است متصل می‌باشد، زیرسازی گنبد و قرینه های آن و همچنین پوشش ایوان ها و ۲ رواق به شیوه ” پارتی” ” اشکانیان و ساسانیان است”.

این مسجد قدمگاه امام علی بن موسی الرضا(ع) ازسفر مدینه به مرو می باشد، مسجد بیرون به شماره ۲۱۷۰ درتاریخ ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

گنبد عالی

گنبد عالی از قدیمترین و مستحکمترین اثار تاریخی شهرستان ابرکوه است و مقبره امیرعمید الدین شمس الدوله ابن علی هزار اسب از امرای دیالمه می باشد که به دستور فرزندش فیروزان در سال ۴۴۸ هجری ساخته شده است، این بنای هشت ضلعی که دیوار و سقف آن از سنگ سفید ،ملات و گچ و ساروج احداث شده، ۲۰ متر ارتفاع دارد و با شماره ۱۹۵ در فهرست آثارملی وتاریخی ایران ثبت شده است.

یخچالهای ابرکوه

یخچالهای ابرکوه از دیگر آثار تاریخی شهرستان بشمار می آیند این یخچالها که به شکل مخروطی بصورت پله ای بنا شده اند درگذشته محل انبار یخ بوده اند، ارتفاع این یخچالها اغلب حدود ۲۰ متر است و سطح آن گودتر از سطح زمین است دارای چهار بخش عمده حوض بند، مخزن یخ، دیوارهای سایه انداز و گنبد بزرگ روی مخزن هستند.

حمام خزینه ای ملاحیدر

حمام خزینه ای ملاحیدر همچون دیگر حمامهای ایرانی دارای قسمتهای مختلف از جمله ورودی، حجره انتظار، خزینه خلوتی و حمام سرد و گرم است، مصالح به کار رفته دربنا سنگ، ملات گچ وگل، آجر، خشت خام، ساروج وگل زرد است، قدمت این حمام بیش از سیصد سال است و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مقبره عزیزالدین نسفی

مقبره عزیزالدین نسفی، این اثر در دوره سلجوقیان در قرن پنجم و ششم هجری بنا شده است که قسمتی از هنر معماری آن همچنان مشهود است و در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است.

خانه آقازاده

خانه آقازاده یکی ازخانه های قدیمی شهرستان ابرکوه است. این خانه دربافت قدیم واقع شده و از نظر معماری و بکارگیری عناصر معماری سنتی ایران درخور توجه است. این بنا بامساحتی بالغ بر ۸۵۱ مترمربع بصورت حیاط مرکزی بوده و عمارت در سه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال استقرار پیدا کرده است.

اتاق جنوبی خانه بصورت صلیبی و شکم دریده ساخته شده است وجود حوض سنگی در وسط حیاط خانه، فضای خانه بخصوص تالار را طراوت خاصی بخشیده است.

قسمت شاخص و جالب توجه بنابادگیر ۲ طبقه و کلاه فرنگی است که در نوع خود بی نظیر است. ارتفاع بادگیر ۱۸ متر و مساحت آن ۱۸ متر مربع می باشد.

در دهانه بادگیر ۱۹ عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد در کنار آن یک کلاه فرنگی با تزئینات مقرنس کاری بسیارزیبا وجود دارد بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک کردن (کولر) و نوررسانی(نورگیر) فضای زیرین و تالار خانه را انجام می دهند قدمت خانه آقازاده به دوره قاجاریه بازمی گردد و در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه صولت

خانه قدیمی صولت از جمله بیوت ارزشمند تاریخی است این خانه با سردری بلند و باشکوه دارای گچبریها و مقرنسکاریهای بسیارزیباست مساحت خانه حدود یکهزار مترمربع است که ۱۵۰متر آن شامل حیاط مرکزی است و پیرامون آن عمارتی در ۲ طبقه و گاه سه طبقه قرارگرفته است.

قدمت خانه صولت به اوایل دوره قاجاریه برمی گردد و در آینده نزدیک بعنوان موزه مردم شناسی قابل بهره برداری خواهد بود. این بنای با ارزش به شماره ۱۸۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و اکنون این خانه اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ابرکوه و موزه مردم شناسی است که اشیاء بسیار نفیسی و با ارزشی مردم شناسی برای نمایش در این موزه جمع آوری شده است.

گنبد سنگی هک

بقعه ای است چهار ضلعی از قرن هشتم هجری، دارای گنبد سنگی که در کناره ی غربی روستای «هِک» در شش کیلومتری شهرستان ابرکوه واقع شده است.

سرو کهنسال ابرکوه

دانشمندان عمر این درخت را چهار تا هشت هزارسال تخمین زده اند. درخت سرو ابرکوه از بزرگترین درختان دیرزیست دنیا است . این درخت دارای تنه ای با قطر ۵.۴ متر، محیط ساقه ۱۸ متر و ارتفاع ۲۵ متر همواره پذیرای هزاران نفرگردشگر داخلی و خارجی می باشد.

سرو ابرکوه یا سرو ابرقو، که با نام «پارسیک» شناخته می شود، در قسمت جنوب غربی شهر ابرکوه واقع شده و شهرت و اهمیت تاریخی به این شهر داده است، این درخت چهارهزار و پانصد ساله، بعد از قله سرفراز «دماوند» در تهران، سومین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

علاوه براین درخت، درخت ۱۵۰۰ساله بنه، درخت پده و غیره از جمله درختهای دیر زیست این شهر می باشند.

قلعه های تاریخی

قلعه ها یکی از نخستین محلهای سکونتگاهی مردمان قدیم بوده که در سطح شهرستان ابرکوه به وفور دیده می شوند در این شهرستان بیش از ۵۰ قلعه تاریخی موجود می باشد که زندگی در این قلعه ها هنوز ادامه دارد.

از مهمترین و قدیمیترین قلعه های تاریخی شهرستان میتوان به قلعه هارونی و بداف اشاره نمود که قدمت آن به دوران قبل از اسلام باز می گردد پلان قلعه های مذکور مدور و دارای حصار چینه ای رفیعی می باشند.

روستاهای هدف گردشگری

در ابرکوه تعداد ۶ روستای هدف گردشگری مشخص شده است که شامل روستاهای شهرسب، هارونی، هک، بداف، فراغه و اسفندآباد است.

همچنین این شهرستان دارای پنج منطقه نمونه گردشگری شامل روستای هارونی، شهرسب، بافت تاریخی، کفه نصرت آباد و روستای احمدآباد می باشد.

صنایع دستی

مهمترین صنایع دستی در شهرستان ابرکوه عبارتند از نمدمالی ـ گیوه دوزی ـ گلیم بافی، چنته بافی ـ پاپیه ماشه ـ منبت چوب ـ معرق چوب ـ مشبک چوب ـ حجم سازی ـ نگارگری ـ نقاشی روی شیشه ـ نقاشی روی پارچه ـ قلمزنی روی مس ـ چهل تکه دوزی و چرم دوزی است.

شهرستان ابرکوه در فاصله ۱۴۰ کیلومتری غرب یزد و در مسیر اصلی یزد شیراز قرار دارد و فاصله این شهر تا شیراز ۳۰۰ کیلومتر و تا اصفهان ۲۸۰ کیلومتر است.