کشف بزرگ‌ترین هزارتوی سنگی هند/ ردپای آیین، اسطوره و تجارت در دل دشت‌های سولاپور

پژوهشگران حوزه باستان‌شناسی از شناسایی یک هزارتوی سنگی عظیم و کم‌نظیر در دشت‌های علف‌زار بورامانی در شهرستان سولاپور هند خبر داده‌اند. این سازه که نخستین‌بار روزنامه تایمز آو ایندیا به آن اشاره کرد، به‌باور کارشناسان، بزرگ‌ترین هزارتوی سنگی دایره‌ای کشف‌شده در هند به شمار می‌رود. این هزارتوی باستانی ساختاری کاملا مهندسی‌شده دارد و در ابعاد تقریبی ۱۵ در ۱۵ متر (۵۰ در ۵۰ فوت) طراحی شده است. بنا از ۱۵ حلقه سنگی متحدالمرکز تشکیل شده که بازدیدکننده را به‌تدریج به سوی یک مارپیچ فشرده مرکزی هدایت می‌کند. چنین الگویی نشان از دقت بالا، هدفمندی آیینی و درک عمیق سازندگان آن از فضا و نماد دارد.

جف ساوارد، پژوهشگر برجسته هزارتوشناسی و سردبیر نشریه تخصصی Caerdroia، این سازه را متعلق به سنت «هزارتوی کلاسیک» می‌داند، اما در عین حال بر ویژگی منحصربه‌فرد آن تاکید می‌کند. به گفته او، وجود مارپیچ مرکزی این بنا، آن را به الگویی خاص از هزارتوهای هندی نزدیک می‌کند که با عنوان چاکراویوها (Chakravyūha) شناخته می‌شوند.

چاکراویوها در حماسه بزرگ مهابهاراتا به‌عنوان یک آرایش پیچیده نظامی توصیف شده است، ساختاری لایه‌لایه که دشمن را به درون خود می‌کشاند و راه خروج را دشوار می‌سازد. شباهت بصری این آرایش جنگی با هزارتو، قرن‌هاست در سنت نمادین و آیینی هند مورد توجه قرار دارد.

نکته قابل توجه آن است که این محوطه نه در جریان کاوش‌های رسمی، بلکه به‌طور اتفاقی شناسایی شده است. پژوهشگران یک سازمان مردم‌نهاد فعال در حوزه حفاظت از حیات‌وحش، هنگام بررسی میدانی علف‌زارهای منطقه، متوجه الگوی غیرعادی چیدمان سنگ‌ها شدند و موضوع را به باستان‌شناسان گزارش دادند.

برآوردهای اولیه، قدمت این هزارتو را نزدیک به دو هزار سال تخمین می‌زند، دوره‌ای که با حکومت سلسله ساتاواهانا هم‌زمان است. این سلسله یکی از مهم‌ترین قدرت‌های سیاسی و اقتصادی هند باستان بود و نقش کلیدی در توسعه تجارت، هنر و تبادلات فرهنگی ایفا می‌کرد.

بررسی‌های مقدماتی نشان می‌دهد که طراحی این هزارتو ممکن است بازتابی از ارتباطات فرامنطقه‌ای هند با جهان باستان باشد. برخی باستان‌شناسان به شباهت میان نقوش این سازه و الگوهای دیده‌شده روی سکه‌های رومی اشاره کرده‌اند. این موضوع احتمال ارتباط با شبکه‌های تجاری هند و روم را تقویت می‌کند. این روابط تجاری، به‌ویژه در امتداد سواحل غربی هند، کاملا مستند است، جایی که کالاهایی چون ادویه، ابریشم و رنگ نیل از هند صادر و در مقابل، طلا، شراب و اشیای زینتی از جهان رومی وارد می‌شد.

به گفته پاتیل، باستان‌شناس محلی، چنین هزارتوهایی ممکن است نشانگرهای نمادین یا راه‌یاب برای بازرگانان رومی بوده باشند که از بنادر ساحلی ماهاراشترا به مناطق داخلی سفر می‌کردند. او تاکید می‌کند که این سازه می‌توانسته هم کارکرد آیینی داشته باشد و هم نقشی عملی در شبکه‌های تجاری ایفا کند.

کشف این هزارتوی سنگی، افق تازه‌ای در مطالعه معماری نمادین، اسطوره‌های باستانی و مناسبات تجاری هند با دنیای مدیترانه می‌گشاید. باستان‌شناسان امیدوارند با انجام کاوش‌های علمی و تاریخ‌گذاری دقیق‌تر، بتوانند نقش واقعی این سازه را در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردمان باستان روشن‌تر کنند.

میراث آریا