چگونه معماری اسلامی بر ساختمان‌های غربی تاثیر گذاشت؟

به گزارش تایمز، از گنبدهای استادانه کلیسای سنت مارک در ونیز گرفته تا برجک‌های گوتیک و نئوگوتیک در شمال اروپا همگی تحت تاثیر صنایع دستی و معماری اسلامی بوده اند. تاثیر این معماری بر ساختمان غربی بسیار چشمگیر بوده‌اند. برج‌های ناقوس ظاهرشان را مدیون مناره‌های مربع شکل هستند همانند مناره‌ای که در مسجد جامع حلب در سوریه واقع شده در حالی که طاق‌های سه‌پره‌ای و نوک تیز از قبه الصخره در بیت‌المقدس الهام گرفته شده‌اند.

کتابی تازه در این زمینه با عنوان «معماری اسلامی: تاریخ جهانی» نوشته «اریگ بروگ» چاپ شده که نه تنها تاثیر گسترده معماری اسلامی بر معماری غربی را نشان می‌دهد که از جمله می‌توان آن را در ساختمان‌های رنگارنگ دوره مارینی در مراکش تا مسجد جامع اصفهان با کاشی‌های لاجوردی و طلایی گسترده آن مشاهده کرد بلکه نشان دهنده آن است که چگونه معماران معاصر هنوز از معماری اسلامی الهام می‌گیرند.

برای مثال، مسجد صورتی رنگ دیماکوم در فیلیپین، مسجد زیرزمینی تامان ساری در اندونزی و مقبره شیخ سیدی در ملیکه در الجزایر را در نظر بگیرید که ممکن است الهام بخش عبادتگاه نوتردام دو هوی رونشان طراحی شده توسط لو لوکوربوزیه معمار شهیر در فرانسه باشد.

نویسنده کتاب مذکور حتی اشاره می‌کند در ساخت قلعه کاردیف در ولز نیز از سبک معماری اتاق‌های عربی اقتباس شده است. او اشاره می‌کند که وجود سقف مقرنس بزرگ که با ورقه‌ای از طلا در قلعه پوشانده شده چشمگیر است و نشان می‌دهد که در آن زمان شرق‌شناسی در میان طبقات بالای جوامع اروپایی امری رایج بوده و تا به امروز در معماری غربی نفوذ داشته است. بروگ در کتاب‌اش اشاره می‌کند که ورودی‌های شگفت‌انگیز و هم چنین مکان‌های تاریخی بزرگ مانند کاخ الحمرا در اسپانیا و تاثیرشان در معماری را نمی‌توان نادیده گرفت.

بروگ می‌نویسد: «موضوع اصلی آن است که تا چه اندازه تنوع و خاص بودن در این معماری دیده می‌شود. صرفا نمی‌توان آن را معماری اسلامی نامید چرا که تاثیر آن جهانی بوده است».

در هر حال، معماری اسلامی از چیزی شبیه به رنسانس بهره می‌برد که بخشی از آن به دلیل مهاجرت و تا حدودی به سبب ثروت نفتی کشورهای حاشیه خلیج فارس است. برای مثال، مرکز مطالعات و تحقیقات نفت ملک عبدالله در ریاض در عربستان سعودی دارای سقف شگفت‌انگیزی است که امکان تهویه و ایجاد سایه را فراهم می‌کند و در عین حال به ساختارهای سنتی ارجاع می‌دهد و شبیه برخی از فضاپیماهای سریال تلویزیونی «پیشتازان فضا» (Star Trek) است.

به موازات آن می‌توان سقف مشابه اما کاملا وسیع‌تر با وزن ۷۵۰۰ تن و براساس شاخ‌های در هم تنیده درختان نخل را به عنوان شبکه‌ای از سرپناه بر فراز موزه لوور ابوظبی طراحی شده توسط «ژان نوول» فرانسوی مشاهده کرد که در سال ۲۰۱۷ میلادی افتتاح شد تا پایتخت امارات متحده عربی را به عنوان یک اثر برجسته در صحنه فرهنگی جهان معرفی کند.

در مورد مجسدسازی در غرب؛ بروگ اشاره می‌کند که از مجموع ۱۵۰۰ مورد تخمین زده شده تنها حدود ۲۰۰ مسجد برای ساخت و ساز در بریتانیا وجود دارد (بقیه خانه‌های تغییر یافته یا سازه‌های دیگر هستند) در حالی که بیش از دو هزار مسجد در سه دهه گذشته در فرانسه ساخته شده و میزان ساخت مساجد در ایالات متحده از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو افزایشی ۳۰ درصدی را تجربه کرده است. آن چه قابل توجه است طیف وسیعی از سبک‌ها و اندازه است: مسجد شیخ زاید در ابوظبی که در سال ۲۰۰۷ تکمیل شد وجود دارد پذیرای ۴۰۰۰۰ نمازگزار است. مسجد کریستالی در شهر کوالا ترنگانو در مالزی از فولاد، شیشه و کریستال ساخته شده و برای خواندن قرآن به صورت آنلاین و پخش خطبه‌ها به اینترنت وای فای مجهز است.

مسجد سانجاکلار در استانبول اولین مسجد زیرزمینی در سبک نئوبروتالیستی است که به شکل غار حراء معماری شد و در سال ۲۰۱۲ میلادی ساخته شده و آدمی را به یاد فضای فیلم بیلد رانر ۲۰۴۹ می‌اندازد فیلمی که در ژانر علمی – تخیلی نئونوآر ساخته شده بود. هم چنین، می‌توان به مسجد حاجی حبیب در اتیوپی اشاره کرده که در سال ۲۰۰۷ میلادی با چوب‌هایی که توسط عشایر رهگذر ساخته شده بودند فاقد ترتیب بودند و در واقع در چارچوب هیچ سبک معماری‌ای قرار نمی‌گیرد.

بناهای سبک معماری اسلامی در اشکال شگفت‌انگیزی طراحی شده‌اند برای مثال، در معماری مسجد جامع سوماترای غربی در اندونزی که در سال ۲۰۱۴ میلادی ساخته شده و بر اساس سنت‌های سوماترا و صدر اسلام ساخته شده است. شکل سقف در این مسجد اشاره به پارچه‌ای دارد که چهار طایفه از قبیله قریش گوشه‌های آن را نگهداشته بودند تا حجرالاسود را به نقطه فعلی در مکه برسانند.

مثال دیگر مسجد مرکزی کلن ساخته شده در سال ۲۰۱۷ میلادی بزرگترین مسجد در آلمان است که دارای دیوارهای شیشه‌ای برای تاکید بر باز بودن است که برای ساخت آن نیز راستگرایان آلمانی مخالفت قابل توجهی از خود نشان دادند.

هم‌چنین، می‌توان به مسجد جامع کمبریج ساخته شده در سال ۲۰۱۹ میلادی اشاره کرد که اولین مسجد دوستدار محیط زیست در اروپا محسوب می‌شود و ترکیبی از الوارهای چوبی متقاطع فوق مدرن با سقفی الهام گرفته از مسجد است.

جستجوی زیبایی در معماری به عنوان بازتابی از نظم الهی در نظر گرفته می‌شود و هدف آن القای حس هیبت، اعتلای روح و ایجاد فضایی آرام است. در نتیجه، جای تعجب ندارد که چنین تاکیدی بر پیچیدگی در معماری اسلامی وجود دارد و با نقش‌های هندسی، عناصر تزئینی و خوشنویسی بناهای خیره کننده‌ای را ایجاد کرده که به عنوان تجلی فیزیکی قدرتمندی از عبادت و هویت مذهبی عمل می‌کنند.

عناصر خاصی وجود دارد که در تمام مساجد دیده می‌شوند از جمله محراب که جهت قبله به سوی مکه نشان می‌دهند و یا منبر اما واقعیت آن است که در عمل معماری بومی بسته به زمان و مکان هر منطقه بر معماری مساجد تاثیرگذار بوده است. برای مثال، زمانی که ستون‌های درخت مانند و سقف چوبی در ساخت مساجد به کار می‌رود نشانه‌ای از اهمیت قائل شدن برای طبیعت در اسلام است و این موضوع باعث می‌شود معماری اسلامی کیفیتی جهانی پیدا کند و پیوند بین فرهنگ‌های بزرگ از جمله بیزانس، عثمانی و اروپایی گسترش یافته و معماری اماکن برای آیندگان صورت گیرد.

اکوفارس