گره چینی نمونه‌ای از هنرهای معماری، کاشی‌کاری و درودگری (نجاری) سنتی است که هنرمندان از موادی مانند چوب، آجر، کاشی و در حال حاضر از فلز، با استفاده از نقوش هندسی، طرح‌هایی زیبا، هندسی و تزئینی را به وجود می‌آورند. این هنر در اماکن سنتی یا مدرن قابل مشاهده است. در ادامه، به کاربردها و انواع گره چینی فلزی خواهیم پرداخت.

تعریف گره چینی فلزی

گره چینی فلزی به هنری اشاره دارد که با استفاده از قطعات فلزی و شیشه‌های رنگی، شکل‌های هندسی متنوع به طور هماهنگ در یک کادر مشخص قرار می‌گیرند و به صورت منظم تکرار می‌شوند. در تعریفی دیگر، گره چینی مجموعه‌ای از ترکیب اشکال هماهنگ هندسی است که به‌صورت پیچیده، موزون و جذاب از طریق خط‌های راست یا کمانی ایجاد شده‌اند. ویژگی اصلی این هنر در ساخت عناصر با زوایا و اندازه‌های موزون و متناسب است و همین ویژگی‌ها زیبایی، اصالت و ظرافت را به این هنر بخشیده است.

فرایند تولید گره چینی از ابتدا تا انتها

با توجه به ابعاد مورد نظر، ابتدا با طراحی و ترسیم الگو در کاغذ یا نرم‌افزارهایی مانند اتوکد و راینو آغاز می‌شود. سپس الگو روی مواد فلزی قرار داده شده و قسمت‌های مورد نیاز برای قالب‌سازی و الگوبرداری مشخص می‌شوند.

پس از برش به اندازه ضخامت مورد نظر، قطعات تکرارشونده با استفاده از قالب‌های آماده تهیه می‌شوند. در مرحله بعد، با برش زدن قطعات فلزی بر اساس زوایا و اتصالات مشخص شده در نقشه و با استفاده از اره آب صابونی، قطعات آماده می‌شوند. این فرآیند همراه با جوشکاری بین قطعات با جوش الکترود یا Co۲ ادامه می‌یابد تا طرح نهایی به‌وجود آید و قطعات به یکدیگر متصل شوند.

انواع گره چینی فلزی:

تنوع و زیبایی گره‌ها آنها را به نمادی از زیبایی و اصالت هنر معماری تبدیل کرده است. در طول تاریخ ایران و در مناطق دیگرکشورهای اسلامی، انواع مختلفی از گره چینی دیده می شود که امکان نام‌بردن همه آنها در این مطلب غیرممکن است. به طور کلی، گره‌ها از ترکیب منظم آرایه‌های چندگانه با استفاده از قوانین استاندارد و متنوع به وجود می‌آیند. هر گره نام خاصی دارد که از آرایه‌ها (آلت‌ها) مشتق شده است و هر طرح در زمینه و کادر خود ترسیم می‌شود.

در حوزه جغرافیایی ایران، انواع گره‌ها شامل گره کند، گره تند، گره شل، گره کند و شل، گره تند و شل، گره در گره و شاه گره می‌شوند. هرکدام از این گره‌ها طرح و زمینه‌های متنوعی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، گره چینی فلزی یا چوبی نیز بر اساس نوع شمسه مورد استفاده در گره، به انواعی مانند گره هشت و چهار، شمسه هشت، گل هشت پر، مربع ساده، شمسه دوازده، گل دوازده پر و سایران تقسیم‌بندی می‌شوند.

کاربردهای گسترده گره چینی فلزی

• ساخت درب و پنجره‌ها: استفاده از هنر گره چینی فلزی در ساخت انواع درب و پنجره‌های سنتی با طرح‌های گرده دار و مدرن.

ساخت پنجره‌های شیشه‌ رنگی با استفاده از گره چینی فلزی.

• ساخت نرده‌ها: طراحی و ساخت نرده‌های سنتی و مدرن با هنر گره چینی فلزی.
• ساخت سازه‌های فلزی پیچیده: استفاده از گره چینی فلزی در طراحی و ساخت سازه‌های فلزی پیچیده.
• ساخت المان‌ها و مبلمان شهری: ساخت المان‌ها و مبلمان شهری با بهره‌گیری از هنر گره چینی فلزی.
• ساخت سقف‌های فلزی: ساخت انواع سقف‌های فلزی کاذب با طرح‌های سنتی و مدرن.
• طراحی و ساخت در فضاهای مذهبی: طراحی و ساخت گنبد و گلدسته با استفاده از گره چینی فلزی در فضاهای مذهبی.
• تولید کاربندی در انواع مختلف: طراحی و تولید کاربندی از نوع یزدی‌بندی، مقرنس و رسمی‌بندی با بهره‌گیری از هنر گره چینی فلزی.

نقش های گره چینی فلزی در درب و پنجره مسجدی

الگوهای گره فلزی نمونه‌ای از طرح‌های هندسی پیچیده هستند که به طور معمول در معماری سنتی ایرانی، به ویژه در گره چینی درب و پنجره سنتی و درب و پنجره مسجدی در دوره اسلامی به کار گرفته می‌شوند. این الگوها با تلاطم و تنیدگی اشکال هندسی مانند مربع، شش‌ضلعی و ستاره ایجاد می‌شوند، تا طرح‌های پیچیده و متقارن به وجود آیند. استفاده از نقوش گره فلزی در تزئینات مساجد به دوره قرون وسطی اسلامی بازمی‌گردد و نمایانگر تاریخچه و گنجینه‌ای غنی از هنر و معماری در این دوره است.

ایسنا