پاسارگاد را چه کسی ساخت؟

پاسارگاد، نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی، امروز به‌عنوان میراثی جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و هویت ایرانیان دارد. پرسشی که همواره مطرح بوده این است که سازنده و طراح اصلی این مجموعه چه کسی بوده است.

منابع تاریخی متعددی از دوران باستان، به‌ویژه نوشته‌های مورخان یونانی چون استرابون، آریان و کورتیوس روفوس، پاسارگاد را ساخته کوروش بزرگ دانسته‌اند. آنان پاسارگاد را نه‌فقط یک پایتخت سیاسی بلکه تجلی اندیشه سیاسی و فرهنگی کوروش معرفی کرده‌اند. به باور این نویسندگان، بناها و طراحی کلی پاسارگاد نشانگر آن است که همه‌چیز زیر نظر شخص کوروش اجرا شده است.

یکی از دلایل اصلی نسبت دادن پاسارگاد به کوروش، وجود آرامگاه او در این مجموعه است. آرامگاهی که گفته می‌شود به دستور خود کوروش و با طراحی شخصی او ساخته شد. این بنا با معماری ساده اما باشکوه خود، با سنگ‌های بزرگ و حجیم و سقف شیروانی، نماد سلیقه و نگرش خاص کوروش به جاودانگی و سادگی قدرت است.

نکته مهم آن است که میان آرامگاه و دیگر بناهای پاسارگاد پیوندی آشکار در طراحی و نماپردازی وجود دارد. باغ بزرگ پاسارگاد، کاخ دروازه، کاخ بارعام و کاخ اختصاصی، همگی از نظر نقشه و ساختار، ارتباطی مستقیم با آرامگاه دارند؛ گویی همه آن‌ها حاصل اندیشه یک طراح واحد هستند.

شواهد کتبی نیز پاسارگاد را به کوروش مرتبط می‌سازند. بر جرزها و درگاه‌های کاخ‌های پاسارگاد، کتیبه‌هایی به سه زبان ایلامی، پارسی باستان و اکدی یافت شده است. این کتیبه‌ها به‌طور مستقیم به نام کوروش اشاره دارند و تأیید می‌کنند که ساخت و اداره این بناها به دوران کوروش مربوط بوده است.

پاسارگاد نقطه عطفی در معماری هخامنشی است. ترکیب عناصر بومی ایرانی با الهام از سبک‌های بین‌النهرینی و آسیای صغیر، سبکی تازه و متمایز پدید آورد که بعدها در تخت جمشید و دیگر بناهای هخامنشی تداوم یافت. در پاسارگاد، از سنگ‌های تراشیده‌شده بزرگ، ستون‌های بلند و باغ‌های چهارگوش (چهارباغ) استفاده شد که هم کارکرد سیاسی داشتند و هم بازتابی از جهان‌بینی کوروش بودند.

پاسارگاد تنها یک مرکز حکومتی نبود، بلکه نماد پیوند سیاست، فرهنگ و دین در آغاز امپراتوری هخامنشی به شمار می‌رفت. وجود کاخ‌ها، باغ‌ها، آرامگاه و بناهای آیینی در یک مجموعه منسجم، نشان‌دهنده این است که کوروش با نگاهی جامع، پاسارگاد را به‌عنوان نمادی از وحدت و هویت امپراتوری تازه‌تأسیس بنا کرد.

بر اساس روایت مورخان باستان، شواهد معماری و کتیبه‌های باقی‌مانده، تردیدی وجود ندارد که پاسارگاد ساخته و پرداخته کوروش بزرگ است. آرامگاه او، کتیبه‌های سه‌زبانه و طراحی یکپارچه کاخ‌ها، همگی گواه آن است که کوروش نه‌تنها بنیان‌گذار سیاسی امپراتوری هخامنشی بود، بلکه در عرصه معماری نیز نقشی تعیین‌کننده ایفا کرد. پاسارگاد امروز به‌عنوان نماد شکوه ایران باستان و اندیشه‌های کوروش، میراثی ارزشمند برای ایران و جهان محسوب می‌شود.