ویژگی معماری خانه‌های تاریخی کرمان در دوران قاجار
درباره خانه لطفی مقالات چندانی در دسترس نیست. خانه لطفی از خانه‌های تاریخی عصر قاجار در کرمان است که شناخت ویژگی‌های این نوع معماری می‌تواند در تشخیص ارزش این خانه کمک کند. ملیحه ضیاء در مقاله «بررسی تطبیقی خانه‌های دوره قاجار و پهلوی در کرمان» به برخی از ویژگی‌های خانه‌های تاریخی کرمان پرداخته است که البته خانه لطفی جزو نمونه‌های مورد بررسی او نیست، اما شناخت ویژگی‌های کلی خانه‌های تاریخی این شهر می‌تواند در شناخت جایگاه خانه لطفی کمک کند.
در این مقاله آمده است: «در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی کوچه‌ها و معابر و گذرها و بافت قدیم به هیچ وجه نظم هندسی نداشته و همچون شبکه رگبرگ‌های نباتات بودند. منازل درهم‌بافته بدون نظم هندسی و دارای پالن حیاط مرکزی بودند، به‌طوری که در چهار طرف اتاق‌ها طراحی شده‌اند. اکثر منازل یک طبقه بوده‌اند. با ورود تکنولوژی بناهای منازل به سه‌طرفه و یک‌طرفه تغییر فرم دادند و با ورود معماران تحصیلکرده غربی، معماری منازل اعیان‌نشین به کوشک یا دارای طبقات تغییر شکل داد. ساختار قدیم کرمان با کوچه‌های پرپیچ‌وخم، گذرهای تنگ و نامناسب زمانی پا به عرصه وجود نهاد که نیازهای کنونی به هیچ وجه مطرح نبوده و شهر تا این حد گسترده نشده بود و از وسایل نقلیه امروزی نیز خبری نبوده است.»
به گفته او از اواسط عصر قاجاریه تحولی بنیادین در معماری ایران صورت گرفت، به این نحو که منبع و شکل معماری و در پی آن مصالح و شیوه اجرای ساختمان در ایران دگرگون شد: «تا این زمان معماری ایران به صورت بطنی سیر تکاملی خود را در ادامه مسیر معماری گذشته طی می‌کرد. ولی در مواجهه ما با جهان مدرن و با نفوذ نظامی، سیاسی و اجتماعی اروپاییان و به‌خصوص روس و انگلیس این مسیر قطع شد.»
ویژگی‌های بناهای شاخص دوران قاجار در این مقاله به این صورت آمده است: «ظواهر معماری غرب همچون قوس نیم‌دایره، بام شیب‌دار، ستون کلاسیک، سنتوری، بالکن و نرده به شکل صراحی و پله در محور ساختمان با نمادهای شیوه اصفهانی تلفیق شده است. در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه ساختمان‌هایی کامل به ظاهر فرنگی که هیچ‌گونه نمادی از معماری تاریخی ایران در آنها دیده نمی‌شود، ساخته شد. این ساختمان‌ها عمدتا به شکل بناهای نئوکلاسیک اروپا احداث
شده است.»
علاوه بر معماری خود ساختمان، فرم ساخت خانه‌های کرمان هم قابل توجه است که براساس اقلیم گرم و خشک حیاط مرکزی طراحی شده‌اند: «در خانه‌های چهار فصل که دارای حیاط مرکزی هستند معمولا بادگیر را در قسمت تابستان‌نشین ساختمان احداث می‌کنند و این بادگیر با اتاق اصلی و سرداب یا زیرزمین ساختمان مرتبط است.
فضاهای زمستان‌نشین، تابستان‌نشین، تالار، اتاق‌ها، مطبخ، زیرزمین، اصطبل، راهروها، هشتی ورودی، بادگیر و گاهی چند حیاط داشتن از مشخصه‌های خانه‌های کرمان است. معماری درون‌گرا با قرار دادن عناصر و اندام‌های معماری در حول یک حیاط ارتباط مستقیم بنا را به داخل حیاط برقرار و ارتباط آن را با بیرون با به‌کارگیری دیوارهای بلند بنا جدا ساخته و تنها فضای ارتباطی داخل با خارج به وسیله هشتی و در ورودی انجام می‌شود. شکل‌گیری و حضور این پدیده کهن در معماری ایران قاطعانه تا پایان دوره قاجار ادامه داشت.»
منبع:شهروند
درباره نویسنده
نویسنده