وقتی قوانین امروز شهرسازی با معماری واقعی همخوانی ندارد
طرح باز زنده‌سازی بافت تاریخی شهر سنندج به دو دهه رسید. معماری سنندج ترکیبی از معماری مناطق شیبدار و کوهستانی و فلات داخلی ایران است. محمد امینیان سرپرست معاونت میراث فرهنگی کردستان معتقد است با توجه به اینکه شهر سنندج روی چندین تپه قرار دارد، برخورد با بافت تاریخی آن همانند بسیاری از شهرهای دیگر ساده نیست و باید طرح‌ها به‌طور مرتب بازنگری شوند.
سنندج ازجمله شهرهایی است که معماری بناهای تاریخی آن به‌دلیل شرایط خاص منطقه بسیار خاص و متفاوت بوده، لذا مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان داخلی و خارجی به معماری اصیل ایرانی است. به همین دلیل باید برای حفظ و نگهداری یا احیای آنها تلاش کرد.
استان کردستان دارای ۱۲۰ اثر تاریخی است که به محافظت و مرمت سالانه نیاز دارد. ۲هزار اثر تاریخی در این استان شناسایی شده که ۸۰۰ اثر آن ثبت ملی شده است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان کردستان درباره حفظ بناها و بافت تاریخی این شهر گفت: ساختار بافت تاریخی سنندج همانند بسیاری از شهرهای کشور به‌صورت یک هسته تک مرکزی نیست و چند مرکزی محسوب می‌شود، چون در روزگاران قدیم، حکام و بزرگان آن دوره، در این شهر چند مرکز قدرتمند ایجاد کرده بودند. عمارت‌هایی در دوره‌های مختلف در این شهر ایجاد شده که شاید بتوان گفت حداقل در دوره قاجار در کشور کم نظیر است.
محمد امینیان افزود: بناهایی داریم که فقط یک ساختمان نیستند بلکه ۷ حیاط، مسجد و چندین حمام را در درون خود دارد. یعنی مجموعه شهری حساب می‌شود. به‌همین علت یک مجموعه چندهسته‌ای است. لذا سازمان میراث فرهنگی نیز مرمت و باززنده‌سازی را از همین هسته‌ها شروع کرده است. وی با تأکید بر اینکه سنندج از نخستین شهرهای کشور است که طرح باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی در آن آغاز شده است، افزود: طرح احیای شهر شامل ساخت و مرمت شهری از اوایل دهه۸۰ و سال۱۳۸۲ آغاز و بار دیگر حدود ۱۵سال قبل این طرح بازنگری شد. این مسئول در خصوص برنامه‌ها و طرح‌های مرمت و احیای بافت‌های تاریخی سنندج که توسط سازمان میراث فرهنگی استان انجام شده است، گفت: ابتدا باید گفت که توپوگرافی یا موقعیت طبیعت سنندج دارای پیچیدگی‌های خاصی است. این شهر برخلاف بسیاری از شهرهای کوهستانی شمال غرب نظیر تبریز، کرمانشاه و همدان، کاملاً شیبدار و با شیب ناهمگون است. در واقع این شهر روی چندین تپه تاریخی ساخته شده است. لذا برخورد با بافت تاریخی آن همانند بسیاری از شهرهای دیگر ساده نیست و باید طرح‌ها به طور مرتب بازنگری شوند. وی تصریح کرد: در مجموع در حال حاضر ۳طرح مهم احیای بافت تاریخی شامل فاز نخست طرح بافت تاریخی، مستندنگاری بافت تاریخی با شیوه‌های کاملاً نوین و نیز حریم‌گذاری و ثبت هدفمند بافت‌های تاریخی به‌صورت همزمان، در حال انجام است. در کنار این طرح‌ها، احیای بناهای تاریخی نیز در دستور کار بوده است.
امینیان با بیان اینکه سال گذشته حدود ۱۰ بنای تاریخی را با هدف احیا به سرمایه‌گذار تحویل داده‌ایم که کارهای اولیه آن انجام شده است، گفت: در زمینه احیای تک بناهای تاریخی این شهر توانستیم طی چند ماه اخیر با استفاده از قوانین و کمک سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کردستان، بیش از ۲۶میلیارد تومان وام بلاعوض برای سرمایه‌گذاران و بهره برداران این طرح‌ها تأمین کنیم و این جدای از اعتبارات مربوط به احیای عمارت‌ها و بافت‌های تاریخی بوده که توسط سازمان میراث فرهنگی در حال انجام است.این مسئول با تأکید بر اینکه بناهای تاریخی سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند، در مورد طرح‌های آینده نیز گفت: برنامه‌های آینده سازمان متمرکز بر بافت‌های تاریخی و مستند‌سازی صحیح آنهاست. هم اکنون برای برخی بافت‌های تاریخی مستند‌سازی دقیقی وجود ندارد بخصوص در شهر سنندج که توپوگرافی پیچیده‌ای دارد چون به‌طور مثال در محله‌ای نظیر محله قدیمی قطارچیان سنندج، مشاهدات حاکی از آن است که گویی خانه‌ها روی هم ساخته شده‌اند چون شیب بسیار شدیدی دارد. لذا این پیچیدگی‌ها نیاز به برنامه‌های خاص دارد. قراردادهایی برای انجام مستندسازی‌های دقیق بسته شده تا برپایه این مستندسازی‌ها طرح ارائه شود.
امینیان در خصوص ویژگی‌های معماری شهر سنندج اظهار داشت: معماری شهر سنندج، معماری ترکیبی است. سنندج در سال ۱۰۴۶ هجری قمری دوباره بازسازی شده است. وی افزود: در دوره‌ای معماری سبک اصفهان، معماری شاخص و رایجی در ایران بوده است و بعد هم که پایتخت به تهران منتقل می‌شود این سبک معماری در تهران تأثیر‌گذار بوده است. سنندج نیز در این تغییر و تحولات از سبک معماری فلات داخلی، بسیار تأثیر گرفته است.
امینیان ادامه داد: با اینکه مناطق شهر سنندج بسیار شیبدار است برای اینکه بتوانند سطح صافی درست کنند برای خانه سازی، نیازمند انجام کارهای عجیبی بوده‌اند به طوری که در برخی مناطق یا محلات، سکوهایی با ارتفاع ۷متر درست کردند تا زمین شیبدار را صاف کنند تا بتوانند سبک معماری فلات داخلی که دارای اندرونی و بیرونی است را اجرایی کنند. البته این مدل سکوسازی و ساختار و معماری در دیگر مناطق کردستان نیز اجرا شده است. در واقع معماری سنندج، ترکیبی از معماری مناطق شیبدار و کوهستانی کردنشین و معماری فلات داخلی ایران است.
وی درباره امکان اجرای چنین معماری در ساختمان‌های جدید در این شهر نیز گفت: اجرای این سبک معماری هم اکنون نیز امکان پذیر است اما متأسفانه امروز قوانین شهرسازی با معماری واقعی ایرانی ناهمخوان است و با آن هیچ سنخیتی ندارد.
معماری سنندج یکی از گونه‌های معماری شاخص ایرانی است. حتی معماری «هورامان» که به تازگی ثبت جهانی شده، معماری ایرانی منطقه کردستان است و به‌صورت پله‌ای است. امینیان تأکید کرد: متأسفانه شیوه‌های معماری ایرانی امروزه در نظر شهرسازان و کسانی که در زمینه شهرسازی تصمیم گیرنده هستند، هیچ جایگاهی ندارد. تا زمانی که متولیان در زمینه شهرسازی، ساختار، تقسیمات و حجم بناها را همانند قبل برنگردانند اجرای این سبک معماری و اصالت‌های معماری ایرانی در بناهای جدیدی که ساخته می‌شود، مشاهده نخواهد شد. باید متولیان طرح‌های کوچک و هادی روستایی و همچنین طرح‌های بزرگ و تفصیلی شهرها نظیر دفتر فنی استانداری و وزارت راه و شهرسازی این موضوع را درک کنند که معماری ایرانی که توانسته چندین هزار سال دوام بیاورد و شاخصه سرزمین ما بوده می‌تواند دوباره اجرایی شود و نباید از دستورات نادرستی که با فرهنگ و شرایط زندگی ایرانی‌ها همخوانی ندارد، تقلید کنیم.
پانا
درباره نویسنده
نویسنده