هندسه به روایت بازار اراک
بازار اراک عمری به اندازه تاریخ شهر دارد؛ مجموعه‌ای که در زمان فتحعلی‌شاه به دست یوسف‌خان گرجی بنا گذاشته شد و به نوعی هسته اولیه شهر محسوب می‌شد. این مجموعه ۱۴هکتار مساحت دارد و به صورت ۲راسته بازار عمود برهم ساخته شده و یکی از نمونه‌های ارزشمند معماری ایرانی و اسلامی است که همه جزئیات را با ظرافت و بهترین کیفیت در خود دارد.
مجموعه بازار اراک بر اساس طرحی از پیش اندیشیده ساخته شده است و بر خلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی هستند. به علت معماری خاص به کار رفته در ساخت بنای بازار، هوای داخل آن در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی‌رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک است. همین ویژگی‌ها و زیبایی خیره‌کننده سراها موجب شد اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی به فکر ثبت جهانی این اثر بیافتد؛ اتفاقی که در حال انجام است و مسئولان امیدوارند امسال به سرانجام برسد.
مرمت ۳ سرا با مشارکت بازاریان
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرکزی با بیان اینکه جمع‌آوری پل خیبر به ثبت جهانی کمک می‌کند، می‌گوید: «میراث فرهنگی و شهرداری موافق جمع‌آوری این پل هستند. قرار بود این پل جمع‌آوری شود و شورای شهر هم موافقت کرده بود، اما فکر می‌کنم با توجه به مسائل ترافیکی شهر این موضوع تاخیر داشته و هنوز تکلیف آن روشن نشده است.»
مرزبان همچنین به مرمت بازار اراک در سال‌های گذشته اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین بازوی میراث فرهنگی برای مرمت، اعتبار و بودجه است. در سال‌های گذشته به دلیل کمبود اعتبار فقط توانستیم مرمت اضطراری بنا را برای رفع خطر انجام دهیم. همچنین بخشی از کف‌سازی راسته‌های اصلی هم انجام شده است.»
وی با بیان اینکه با توجه به افزایش قیمت‌ها و حجم کار موجود حدود ۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای مرمت بازار اراک مورد نیاز است، اظهار می‌کند: «البته در یکی دو سال گذشته توانستیم مشارکت شهرداری را هم برای مرمت بنا جلب کنیم و تا امروز شهرداری از محل اعتبار بازآفرینی شهری، سرای نبی‌زاده را مرمت کرده است.»
مرزبان با اشاره به مشارکت بازاریان در مرمت بازار توضیح می‌دهد: «سرای کاشانی با ۱۵۰ میلیون تومان اعتبار و مشارکت ۲۵-۳۰ میلیون تومانی بازاری‌ها بر اساس الگوی سنتی مرمت شد. کف‌سازی سرای نبی‌زاده هم با ۳۰ میلیون تومان اعتبار و ۸ میلیون تومان کمک بازاری‌ها مرمت شد. برای مرمت سرای صندوق‌سازها هم مصالح مورد نیاز خریداری شده است و به زودی کار شروع می‌شود.»
این مقام مسئول تاکید می‌کند که نیرو، توان و تخصص برای مرمت بازار اراک وجود دارد و اگر بخش اندکی از اعتبار سایر دستگاه‌ها و نهادها به میراث فرهنگی اختصاص یابد می‌توان بازار را در زمان کوتاهی مرمت کرد.
او معتقد است هیچ بازاری در کشور با این نظم در سراها و طول راسته نیست و مرمت و حفاظت از آن به تعامل بین دستگاه‌ها و خود بازاریان نیاز دارد.
بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد. این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی، جنوبی و شرقی، غربی است که از ۴ جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده است و به نوعی استراتژیک‌ترین نقطه شهر در زمان‌های گذشته بوده.
در اسناد و کتاب‌های تاریخی بیان شده است که ساخت شهر احتمالا حدود ۲۰ سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مانند راسته‌ها و سراها و دالان‌ها در خلال همین سال‌ها ساخته شده‌است. یکی از دلایل ساخت بازار وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان‌آباد بود. مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق (اراک) و نیز شهرت جهانی فرش ساروق و نیاز به ایجاد مرکزی برای فروش محصولات، انگیزه اصلی ایجاد شهر و بازار آن از نظر اقتصادی بود.
همشهری آنلاین
درباره نویسنده
نویسنده