نگاهی به معماری سنتی ایرانی
پیشینه معماری سنتی ایرانی
معماری ایرانی حاصل دانش و تجربه بومی مردمان این سرزمین با گذشته ای غنی و پرافتخار است. به طوری که در طول تاریخ به عنوان برترین بخش هنر ایران از آن یاد می شود. این سبک معماری در دوره هخامنشیان و ساسانیان پیشرو بوده است. اشکانیان تکنیک طاق و گنبد را ابداع کردند و از ارتفاع دادن به بناها و شکوه و عظمت در معماری هراسی نداشتند. در دوران اسلامی نیز معماری ایرانی برتری و زیبایی خود را حفظ کرده است.
پیشینه معماری اسلامی
به تمامی سبک های معماری بناهای مرتبط با اسلام چه مذهبی (مسجد، مقبره …) و چه غیرمذهبی (عمارت، بازار …)، که از صدر اسلام تا کنون ساخته شده است معماری دوره اسلامی می گویند. این معمای متاثر از معماری ایرانی، رومی و بیزانس است و شاخصه اصلی آن وحدتی است که در تمامی عناصر آن دیده می‌شود.
دستاوردهای معماری دوره سلجوقیان، ایلخانیان و صفویان، بسیار شاخص بوده است. بعد از این دوران سبکی از معماری ایرانی پدید آمد که خود در دل مجموعه ای بزرگتری به اسم معماری اسلامی جای گرفت و زیباییش دو چندان شد. این سبک معماری در واقع متاثر از معماری ایرانی است که در ادامه معماری سنتی خود جزئی از آن شد.
معماری که از مجموعه ای اصول تعیین شده و مشخص تبعیت می کند و ارتباطی جدایی ناپذیر و قوی با فرهنگ جامعه و الگوهای رفتاری داشته است.
اصلی ترین ویژگی های معماری سنتی
- طاق:
در معماری دوره اسلامی طاق ها برگرفته از دو سبک معماری است. یکی معماری بنی امیه در سوریه و دیگری تحث تاثیر طاق های امپراطوری ساسانی.
- گنبد:
- انسان قبل از تاریخ به نوعی بناهای ساده گنبدی شکل ساخته است. کشفیات تپه چغامیش دزفول مربوط به ۸۰۰۰ سال قبل نشان از ساخت گنبد با خشت را دارد. ساسانیان در ساخت گنبد پیشرو بودند قلعه دختر و کاخ اردشیر گواهی بر آن است. در معماری دوره اسلامی تزیینات کاشی و آجر لعابی جلوه ای دیگر به آن بخشید.
- محراب:
- نقشه محراب ریشه در آیین مهرپرستی دارد، آیینی که رقیب مسیحیت پنداشته می شود و به قبل از زرتشت برمی گردد. در این دوران محراب ها به شکل گنبد ساخته می‌شد و دو سوی آن نمادی از طلوع و غروب خورشید را می‌گذاشتند.
در معماری دوره اسلامی محراب محل ایستادن پیش نماز است. که هم سطح و در مواردی پایین تر از سطح بنا ساخته می شد و بیانگر خدمتگزار بودن امام جماعت است. ما در مجموعه معماری سنتی ایرانی آرچی لرن توان ساخت محراب با کاشی سنتی هفت رنگ و معرق را داریم به طوری که آن را در کارگاه به صورت قالب معکوس بسازیم و پس از حمل به محل پروژه در جای خود نصب کنیم. - مناره:
- معنای لغوی آن چراغ پایه است. زمانی، در گذرگاه ها و راه ها پایه ای از خشت و سنگ می گذاشتند و برفراز آن چراغی می افروختند تا مسافران در شب راه را گم نکنند. خصوصا در سرزمین های عربی به دلیل گرمای هوا و راهنمایی جستن از ستارگان بیشتر در شب مسیر سفر را می پیمودند. در معماری ایرانی اسلامی مناره به جز اینکه از دور دست مسجد را مشخص می کند، نمادی از دو دست در حال دعا است.
- مقرنس:
- مقرنس با تمام زیباییش قدری سنگین و رازآلود جلوه می کند. به همین دلیل آن جا که به کارگیری مهارت مقرنس کاری با آگاهی و وسواس بسیار صورت نپذیرد و این چاشنی به موقع و به اندازه به بنا اضافه نشود نه تنها بر زیبایی فضا نیفزوده بلکه آن را سنگین و تصنعی می سازد. معماران مجموعه معماری سنتی آرچی لرن به این حساسیت آگاهند.
- آینه کاری:
- در فرهنگ ایران از دیر باز آینه و آب نماد روشنایی و پاکی بوده است و کاربرد آن در معماری نیز به همین معنا است. آینه کاری در معماری ایران اولین بار در قزوین و تزئینات ایوان خانه شاه طهماسب صفوی دیده شده است.
- کاشی کاری:
- قبل از اسلام
کاشی سنتی ایرانی قدمتی چند هزار ساله دارد. مورخین ساختش در ایران را به حدود ۳۳۰۰ سال قبل، در تمدن ایلامی نسبت میدهند. دروازه بابل نیز که در عراق کنونی جای دارد مزین به این هنر است که ۲۶۰۰ سال قبل به نام الهه آشوری، ایشتار ساخته شده است. اصل این دروازه اکنون در موزه برلین است.
هخامنشیان با کاشی و آجر لعابدار کاخ ها را تزیین می‌کردند مثل کاخ آپادانای داریوش بزرگ در شوش و تخت جمشید. معماران ساسانی از کاشی با طرح های گل و گیاه، انسان و پرندگان استفاده می‌کردند.
بعد از اسلام
بعد از اسلام کاشی سنتی با اشکال هندسی باب شد. کاشی ایرانی در دوره تیموری عصر طلایی خود را تجربه کرد و دیگر تنها در سطوح مسطح کار نمی شد بلکه در سطح خارجی و زیر گنبد نیز مورد استفاده قرار گرفت. مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد جامع یزد از نمونه های اعتلای کاشی کاری در معماری ایران است.
آرچی‌لن
درباره نویسنده
نویسنده