ج٫ فروردین ۱۰ام, ۱۴۰۳

نگاهی به بنای تاریخی بانک ملی ایران

تهران این‌روزها، فاصله‌ زیادی با طهران قدیم و محله‌های خلوت و خوش آب و هوای آن گرفته است اما، باز هم درون خود مکان‌ها، محله‌ها و یادگاری‌های زیادی پنهان کرده که حکایت از تاریخ، فرهنگ و روزگاران نه چندان دور پر رونق این شهر دوست داشتنی دارند. در این مطلب قصد داریم شما را با مطرح ترین بناهای تاریخی مرتبط با بانکداری در تهران آشنا کنیم. بناهایی که می توانند در دسته زیباترین بناهای تاریخی تهران قرار بگیرند.

بانک ملی ایران به عنوان یکی از مهم ترین بانک های دولتی ایران، بیش از نود سال از عمرش می گذرد . خیابان فردوسی در زمان تاسیس بانک ملی، مرکز تجاری و پرزرق و برق شهر بوده است؛ وجود هتل ها و مهمانسراهای متعدد، فروشگاه های بزرگ به سبک غربی و محل تفریح اعیان و اشراف تهرانی و نیز نزدیکی به گاراژهای بارگیری، خیابان فردوسی را محل اصلی داد و ستدهای کلان و انتقال و جا به جایی پول در پایتخت کرده بود، پس چندان تعجبی ندارد که بیشتر بناهای بانک ملی که از لحاظ معماری قابل توجه هستند در خیابان فردوسی تهران ساخته شده اند.

ابنیه تاریخی بانک ملی ایران، علاوه بر تاثیری که در رشد و بالندگی بانکداری داشته اند در حقیقت جزو نهادها و عناصر فرهنگی کشورهستند. تنوع و گوناگونی ساختمان های بانک ملی ایران بسیار است؛ از ساختمان صندوق پس انداز(موزه) بانک ملی ایران با معماری هِمریش آلمانی و هنر نمایی مجسمه سازو پیکرتراش برجسته ایرانی غلامرضا رحیم‌ زاده ارژنگ در خیابان فردوسی تهران گرفته تا ساختمان شعبه دانشگاه با طراحی یورن اوتزن، معمار برجسته دانمارکی و طراح مشهور و بنام اپرای سیدنی در استرالیا.

در مورد برخی از بناهای تاریخی و منحصر به فرد بانکی در تهران گفت و گویی با مهندس مهدی زارع، مهندس ارشد، محقق ابنیه و کارشناس رسمی دادگستری در رشته راه و ساختمان انجام داده ایم که در ادامه خواهید خواند:

به نظر شما ساختمان های تاریخی بانک ملی ایران چه ویژگی ها و المان هایی دارد که آن را از ساختمان های مشابه متمایز می کند؟

اگر چه به طور معمول بانک ها در تمام مکان هایی که ساخته می شوند، عناصر معماری مشترکی دارند؛ اما در ابنیه بانک ملی ایران به خصوص ابنیه تاریخی آن علاوه بر اینکه اصول اساسی معماری و مهندسی ساختمان لحاظ شده، در بسیاری از موارد، ویژگی ها و خصوصیات برجسته و منحصر به فردی نیزمشاهده می شوند که آنها را تبدیل به ابینه ممتاز و بعضا بی بدیل ساخته است، از آن جمله می توان به طور مجمل به موارد زیر اشاره کرد:

  • توجه به سبک معماری بومی و سنتی منطقه (Vernacular architecture)
  • تلفیق عناصر معماری ایرانی وسنتی با معماری اروپایی و غربی
  • مقاومت بیشتر مصالح و عناصر ساختمان در مقابل اثرات محیطی و طبیعی و نیز زلزله
  • توجه به ثبات و امنیت درعین راحتی مشتریان و آسایش کارکنان
  • جذابیت در عین سادگی و طراحی مدرن در عین در نظر گرفتن اهداف زیبایی شناسانه
  • تعداد حساب شده و مناسب درها و پنجره ها با توجه به کاربرد بانکی ساختمان ها
  • استفاده از دیوارهای بسیار ضخیم و بتون مسلح به خصوص در محل های نگهداری اسناد و خزانه
  • قرارگرفتن در مناطق بسیار پراهمیت و خاص تجاری (لوکیشن خاص)
  • توجه ویژه به فضای سبز و عناصر زیست محیطی

در خصوص سبک معماری ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی ایران (موزه بانک ملی ایران) چه نظری دارید؟

این بنای قدیمی وتاریخی با داشتن نماد ها و عناصر معماری خاص خود، ارزش زیادی از نظر معماری دارد ؛ اگر چه معمار این ساختمان هِمریش آلمانی است اما شاید بتوان به جرات ادعا کرد که این ساختمان نخستین تلاش برای تلفیق معماری باستانی ایران و معماری اروپایی و حتی شاخص‌ترین نمونه در نوع خود به شمار می‌رود.  تلفیق موفق تزئینات دوره هخامنشی با معماری اروپایی در بنا موجب شکوه و تجلی ساختمان شده و به خصوص مجسمه های شیر در ورودی ساختمان، نظر هر بیننده ای را در خیابان فردوسی تهران به خود جلب می کند.

اگر چه در ساخت این بنا از تسهیلات و تفکیک معماری قرن حاضر نیز کمک گرفته شده وسازه با مصالحی چون سیمان و آهن ساخته شده است اما نمای اصلی ساختمان دارای خصوصیات بارز معماری هخامنشی است. درهای اصلی با چهار ستون عظیم سنگی و سرستون های گاو شاخدار مربوط  به دوره باستان، از دیگر اجزای ساختمان چشمگیرتر است. در نمای خارجی بنا نیز انواع تزئینات خاص معماری هخامنشی به چشم می خورد؛ این در حالی است که سالن اصلی، خصوصا به واسطه سقف بلند و تزئین شده آن و همچنین نورگیرهای عمودی دیوارها، فضای ساختمان های باروک اروپا (Baroque) را تداعی می کند.

نمای اصلی ساختمان، سنگی است که امنیت و استحکام را در نظر بیننده متجلی می کند. در نمای بیرونی ساختمان در قسمت ورودی چهار پایه ستون، به سبک معماری هخامنشی مشاهده می شود که با سرستون هایی با همان سبک چشم نوازی می کنند. کمی پایین تر دو سرباز هخامنشی و پائین تر از آنها دو شیر طراحی شده است و این موضوع را القا می کنند که در این جا به خوبی از پول مشتریان محافظت و نگهبانی می شود و پائین تر از آنها، زنجیرهای برنجی ضخیمی قرار دارند که  نمادی از امن بودن است.

بالای پنجره ها نیز همانند نعل درگاه های کاخ صدستون تخت جمشید تزئین شده و در بالای دیوارها نیز از طرح کنگره های دوره هخامنشی استفاده شده است. به طور کلی این ساختمان علاوه بر قدمت، از نظر محل، طراحی داخلی و نمای بیرونی بسیار خاص و برجسته است و قرار گرفتن این ساختمان در محوطه باستانی میدان مشق و بافت قدیمی تهران بر اهمیت آن بسیار افزوده است.

در خصوص ویژگی های معماری ساختمان سرداراسعد بختیاری واقع در خیابان فردوسی تهران که اکنون درمحوطه ادارات مرکزی بانک ملی ایران قرار دارد، توضیح دهید.

خانه سردار اسعد، در اصل یک ساختمان مسکونی بوده، اما این ساختمان بسیار خاص و ویژه است که یکی از دلایل آن معماری استاد محمد معمار باشی‌ است که یکی از معماران برجسته زمان قاجار و معمار ساختمان موزه گنجینه بوده است‌. این خانه به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های مسکونی تهران در سال ۱۲۹۱ شمسی به دستور جعفر قلی خان بختیاری در کوچه باغ ایلخانی که بعدها خیابان علاء الدوله نام گرفت، ساخته شد.

امروزه این خانه در محوطه ساختمان های ادارات مرکزی بانک ملی ایران در خیابان فردوسی تهران قرار دارد. ساختمان با شکوهی است که علی رغم قدمت زیاد همچنان سالم و پابرجاست. یکی از ویژگی های آن تزییات خاص دیوارها و  سقف بنا است ؛ از پله های چوبی آن، سقف آینه کاری زیبا و تزئینات سقف طبقه دوم آن بسیار چشم نواز است.  درهای منبت کاری آن نیز واقعا زیبا و تماشایی است و به نظر می رسد در آنها از عاج فیل استفاده شده است. در طبقه دوم دو سالن بزرگ و جود دارد، یک سالن بزرگ و  سالن دیگری با دو ویترین بسیار زیبا که در دیوار ساخته شده اند.

معماری این بنا از معماری کاخ‌های اروپایی قرن نوزدهم به ویژه کاخ‌های فرانسوی الهام گرفته شده ولی در آن عناصر تلفیقی زیادی وجود دارد که در آنها معماری سنتی و بومی ایرانی با معماری اروپایی ترکیب شده است، علاوه بر آن خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری، تنها بنای باقیمانده از مجموعه تاریخی و معروف باغ ایلخانی دوره ناصری در تهران است و همین موضوع آن را منحصر به فرد ساخته است.

طراحی و معماری ساختمان شعبه دانشگاه که توسط اوتزان دانمارکی انجام شده دارای چه نکات حائز اهمیتی است؟

در معماری این ساختمان ویژگی های معماری ایرانی در فرمی مدرن قابل مشاهده است. ساختمان شعبه دانشگاه تهران از آثار به جا مانده یورن اوتزان معمار دانمارکی می باشد که مشهورترین کار وی ساختمان اپرای بزرگ شهر سیدنی است، این ساختمان درسایتی بزرگ واقع شده و دارای سه طبقه شامل دفاتر اداری و سالن بزرگی برای انجام امور بانکی است. اوتزان بنا را درسکوی مرتفعی قرار داده که با دیوارهای جانبی از ساختمان های کناری جدا شده که یک ورودی مستطیل شکل تشکیل می‌دهد و یادآور بازارچه‌های ایتالیا (پیازا) است.

علاوه بر آن اوتزان، ساختمان شعبه را بر روی سکویی وسیع قرار داده که در مجاورت آن دیوارهایی قرار دارد که باعث ایجاد میدانگاهی عمومی در مجاورت خیابان شده اند و بر شکوه و ابهت آن افزوده است. طبقات دوم و سوم بنا به کمک راه پله مارپیچی بسیار جالبی به سالن اصلی بانک که در طبقه همکف قرار دارد، مرتبط می شوند. طراحی ورودی غیر مستقیم نیز از ویژگی های معماری ایرانی است که در پلان این ساختمان قابل رویت است و از این رو یکی از ساختمان های منحصر به فرد تهران محسوب می شود.

یکی از نکات بسیار جالب در بنای مزبور، شیوه نورپردازی داخل شعبه دانشگاه است که در آن از شیوه نورپردازی بازارهای سنتی ایرانی (بازار اصفهان) در روز الهام گرفته شده وعلاوه برزیبایی باعث تابش نور طبیعی در روز در داخل شعبه و کاهش مصرف انرژی می شود. اوتزان با الهام از فلسفه طراحی آلتو یعنی همنشینی هنر و زندگی روزمره، سقف شعبه را با تیرهای خمیده با عمق های مختلف مشخص کرده که نور از شیارهای باریک به آن وارد می‌شود و پس از انعکاس به داخل ساختمان تابیده می‌شود و به عبارت بهتر، این هنرمند طبیعت را با معماری عجین ساخته است.

شعبه بازار بانک ملی ایران از بناهایی است که هم از نظر موقعیت مکانی و هم از جنبه طراحی متمایز و بر جسته است، در این خصوص توضیح دهید.

این بنا در محدوده ورودی بازارتهران، روبه روی یکی از قدیمی ترین میادین تهران یعنی سبزه میدان قرار دارد که به آن موقعیت بسیار ویژه و ممتازی داده است. ساختمان شعبه بازار تهران با ردیفی از ستون ها و کاشی های فیروزه ای در نمای ورودی بسیار زیبا و باشکوه است. این ساختمان یکی دیگر از آثار محسن فروغی معمار برجسته  ایرانی است. وی در پیدایش معماری نوین ایران نقش مهمی داشته و شهبه بازار نمونه ای برجسته از معماری ایرانی است که با تکیه بر خلاقیت هنرمندانه و الهام گیری از معماری سنتی ایران در کنار معماری مدرن در پیدایش معماری مدرن ایرانی سهم داشته است؛ به خصوص اینکه طراحی آن با سبکی از معماری نوآورانه است که با استفاده از فناوری های نوین ساختمانی وقت اجرا شده اند.

ساختمان شعبه بازارتهران ، بسیاری از ویژگی های معماری مدرن ایرانی را دارد، از جمله این که در دو طبقه و با استفاده از بتون مسلح ساخته شده است. اگرچه طرح بنا مدرن است اما در آن از اسلوب معماری ایرانی به شکلی هنرمندانه استفاده شده است، به عنوان مثال در سردر ورودی اصلی شعبه بازار، کاشی کاری ها بسیار هنرمندانه به کار رفته اند تا با نمای ورودی اصلی بازار تهران در روبه روی آن بنا هماهنگ باشند. استفاده از عناصر سایه ساز و ایوان ها، به ویژه در نمای جنوبی، جلوه ای ممتاز از هماهنگی را به این بنا بخشیده و تزیین برخی سطوح با کاشی، موجب تاکید بر نماها و ورودی های اصلی بنا شده است.

ساختمان اگرچه اساسا مدرن است اما در آن از عناصر و المان های معماری ایرانی به شکلی نوآورانه و ماهرانه استفاده شده به گونه ای که بنا بسیار تحت تاثیر معماری ایرانی است. دراین اثر، معماری سنتی و باستانی ایران اغلب به صورت استفاده از عناصر سایه ساز، ایوان و نیز کاشی کاری ها نمود یافته و نمونه های ارزنده ای از تلفیق مضامین و عناصر معماری سنتی با المان های معماری مدرن در آن به چشم می خورد که نشان از توجه معمار بنا به مبانی معماری سنتی ایران و شیوه تلفیق همگون و متناسب آن با معماری مدرن دارد.

منبع: پایگاه خبری خرد و کلان

درباره نویسنده