نارنجستان قوام که آن را باغ قوام و بیرونی قوام نیز می‌نامند، از بناهای تاریخی شیراز در محله قدیمی بالاکفت است که هم اینک در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد.

نارنجستان از جمله بناهای تاریخی دوران قاجاریه است که در سال ۱۲۹۰ه.ق علی محمدخان قوام‌الملک دوم شروع به ساخت آن کرد و در سال ۱۳۰۵ه.ق توسط فرزندش محمدرضاخان قوام الملک بنای آن به پایان رسید. این باغ که محل حکومت قوام‌الملک بوده، به دلیل درخت‌های نارنج فراوانی که در آن کاشته شده به «نارنجستان» معروف است.

مساحت نارنجستان ۳۰۸۵ متر مربع است و در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی دارای ساختمان است. در ضلع جنوبی که مشرف به خیابان است، هشتی ورودی زیبایی قرار دارد که محور اصلی باغ و عمارت است. این ورودی در نمای خارجی با سردری آجری تزیین شده است و کتیبه سنگی سرخ فام آن تاریخ احداث بنا را ۱۳۰۵ نشان می‌دهد.

حجاری‌های دو سوی درگاه ورودی نقش دو سرباز قاجاری را به نمایش گذارده‌اند. دیوار گچ بری شده ایوان‌ها به وسیله ازاره‌ای سنگی از سطح که با قطعات کاشی سفید و آبی مفروش است، جدا می‌شود. از مجموعه این فضا به عنوان دیوان خانه حکومتی و فضای انتظار و نیز محل استقرار خدمه استفاده می‌شده است.

در دو طرف دالان ورودی یک راهرو و چند اتاق ساخته شده است. در وسط حیاط آب نمایی است که در دو طرف آن دو باغچه گلگاری شده قرار دارد و درختان نارنج و نخل و سرو، دو سوی محور میانی را احاطه کرده است.

در انتهای مسیر حوضی پرآب در پیشگاه ساختمان شمالی قرار دارد به طوری که از روبه‌رو نمای ایوان و عمارت در آن منعکس می‌شود. ساختمان شمالی که عمارت اصلی و مهم نارنجستان و محل پذیرایی از میهمانان حکومتی بوده است، از نظر هنری بسیار حائز اهمیت است.

گچ‌بری، آیینه‌کاری، نقاشی، کاشی‌کاری، آجرکاری و منبت‌کاری‌های آن در نوع خود بی‌نظیر است. عمارت فوق دارای سه طبقه است که یک طبقه آن در زیرزمین ساخته شده است و طبقه دوم نزدیک به دو متر از سطح زمین بلندتر است.

در وسط، تالار وسیعی قرار دارد که دو ستون سنگی یکپارچه و بلند در جلو آن ساخته شده است. در قسمت شمالی تالار، شاه نشینی دیده می‌شود که تمامی دیوارها و سقف آن آیینه‌کاری و نقاشی شده و کف اتاق از سنگ‌های مرمر مفروش گشته است.

در دو طرف تالار راهرویی است که به وسیله پلکانی به طبقه سوم متصل می‌شود. در دو طرف راهرو، دو تالار ساخته شده و در پشت آنها ایوان و چند اتاق قرار گرفته است. بدنه و سقف تمام اتاق‌ها گچبری و نقاشی شده است.

در طبقه مذکور نیز دو اتاق وجود دارد که نقاشی‌های نفیسی بر تیرک‌های چوبی آن که در زبان محلی «مرجوک» خوانده می‌شود، ترسیم شده است. ازاره تالارها از سنگ مرمر پوشیده شده و همه درها از چوب گردو ساخته شده و منبت‌کاری و خاتم‌کاری شده‌اند.

در حواشی سقف‌ها و برخی از دیوارها کاغذدیواری و عکس‌های رنگی به کار رفته است که در آن دوره از اروپا به ایران آورده‌اند. در پیشانی عمارت سه مجلس کاشی کاری دیده می‌شود که نقش وسط آن دو شیر را نشان می‌دهد که صفحه‌ای را در دست دارند و بر روی آن عبارت: «نصر من الله و فتح قریب» نوشته شده و دو فرشته آن را از بالا گرفته‌اند.

دو مجلس که در طرفین تصویر شده‌اند، پلنگی را نشان می‌دهد که آهویی را شکار کرده و در حال دریدن آن است. نقاشی‌ها با خط‌های اسلیمی تزیین شده‌اند. نقاشی‌های سقف ایوان بزرگ و بیشتر اتاق‌ها به وسیله لطفعلی خان صورتگر، نقاش برجسته آن دوران انجام شده است.

بیرونی قوام یا نارنجستان به وسیله تونلی به اندرونی (خانه زینت الملوک) متصل می‌شده است. نارنجستان که مدت‌ها محل اقامت خاندان قوام بود، در دهه ۴۰ از سوی ابراهیم قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد.

نارنجستان پس از انقلاب اسلامی مورد مرمت قرار گرفت و مدتی نیز به عنوان دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز مورد استفاده قرار گرفت و هم اینک به عنوان موزه مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد. نارنجستان قوام در اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تسنیم