میراث کهن، شاهکار معماری در هرمزگان

آن روز‌ها که هنوز مردم در آهن و فولاد محاصره نشده بودند، با خاک، سنگ، آب و آفتاب در بستر آگاهی و تجربه، فضا‌هایی را سامان دادند که امروزه یادگار‌های آن، جزء میراث فرهنگی ما و آیندگان این سرزمین است.
یکی از این فضا‌ها بادگیر‌ها است که به عنوان نماد زیبایى و شاهکار معماری ایرانی بر فراز ساختمان‌ها، چشم هر گردشگر و رهگذری را در هرمزگان می‌نوازد.
سازه‌ای سنتی که برای جابه جایی و خنک کردن هوای داخل ساختمان، با بهره گیری از وزش باد و تغییر دمای هوا، برای تهویه بر بام خانه‌ها ساخته می‌شد.
در واقع هویت معماری و تاریخی هرمزگان با بادگیر‌ها گره خورده است.
استفاده از باد، جزء انرژی‌های سبز دنیاست.
بیشتر بادگیر‌های هرمزگان یا همان ساختمان‌های سبز در زمان صفویه ساخته شده است، اما در سفرنامه مارکوپولو به گرمای زیاد بندر هرمز و استفاده از وسایل تهویه هوا بر بام خانه‌ها نیز اشاره شده است.
بادگیر‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ درجه، هوای داخل خانه را خنک می‌کنند.
گرچه با استفاده از کولر این روش تهویه طبیعی کمرنگ شده است، اما هنوز در بنادر لافت و کنگ و شهرستان بندرلنگه از آن برای خنک شدن خانه‌ها استفاده می‌شود.
ویژگی بادگیر‌های هرمزگان

 

سرپرست معاونت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: چهارطرفه بودن از ویژگی‌های بادگیر‌های هرمزگان است.
عباس نوروزی می‌افزاید: با این روش معماری، هرگونه باد از ساحل به دریا و برعکس و باد‌های موسمی شرقی – غربی به داخل خانه‌ها راه می‌یافت.
وی می‌گوید: بادگیر‌های چهارگانه خانه کرچی دربندرکنگ و خانه فکری بندرلنگه به خوبی این مهم را نشان می‌دهد.
برخلاف استان‌هایی مانند یزد، بادگیر‌های هرمزگان هم کم ارتفاع هستند یا این که حداقل اختلاف ارتفاع کمی نسبت به یکدیگر دارند.
معماران محلی بادگیر‌های هرمزگان را با تیغه‌ها و جدار‌هایی از خشت یا چوب، در محل‌هایی که مشـــرف به اتاق‌های کوچک و شاه نشین است، ساخته اند.

علاوه برآن بعلت وجود هوای مرطوب در هرمزگان، نیاز به ساخت حوض در زیر بادگیر‌ها نبود.
بادگیر‌ها باید بالاتر از ده متر از زمین قرار گیرند، چون در هرمزگان حرکت باد بالای ده متر است.
به همین علت در گذشته افراد پولدار، بادگیر‌ها را بسیار بلند می‌ساختند.
به گفته استاد حیدر یک بناکار اهل جزیره لافت، ساخت بادگیر‌ها بستگی به وضع اقتصادی صاحب خانه داشت.
افرادی که وضع مالی خوبی داشتند چند بادگیر در خانه می‌ساختند.
اما آنچه نگران کننده است غارت میراث انسانی و فرهنگی ما از سوی کشور‌های همسایه است.

کپی برداری از بادگیر‌ها درشهر بستکیه امارات متحده عربی در حالی انجام می‌شود که ما به این معماری اصیل بی توجه هستیم.
در آن سوی کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس کشور‌های عربی اقدامات گسترده‌ای برای ساماندهی و ثبت جهانی بادگیر‌ها می‌کنند.
از این رو ثبت سریعتر این معماری ایرانی و اسلامی به نام کشورمان ضروری است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: بادگیر‌های تاریخی و زیبای بندرکنگ ولافت به ترتیب در سال‌های ۸۱ و ۸۵ با شماره‌های ۶۵۳۰ و ۱۶۳۱۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
رضا برومند می‌افزاید: از سال ۸۷ تاکنون ۴۷۰ بادگیر در بنادرتاریخی کنگ و لافت مرمت شده است.
اما بادگیر‌های هرمزگان سال هاست که در انتظار ثبت جهانی اند.
تلاش‌های صورت گرفته
به گفته کارشناس مسئول مرمت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان، ثبت جهانی باگیر‌های بندرکنگ در قالب بافت تاریخی این بندر دردستور کار قرار دارد.
مجید جمادی می‌افزاید: مقدمات این کار شامل تهیه شناسنامه بنا، گزارش وضع موجود بافت، مطالعه وضع گذشته و طرح مرمت بادگیر‌ها در حال انجام است.

کارشناس مسئول مرمت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: برای نگهداری و حفظ بادگیر‌های استان، امسال ۶۰ بادگیر بندرکنگ با اعتبار سه میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان مرمت می‌شود.
جمادی می‌افزاید: هزینه مرمت هر بادگیر ۲۵ تا ۳۰ میلیون تومان است.
مرمت شامل بازسازی و تعمیر جدار‌ها، تیغه‌ها، تزیین ها، اتاقک‌های بادگیر و چوب‌های بکار رفته شده، رفع ترک‌ها و نمای سفید است.
مهمترین اقدام برای حفظ دانش این اثر تاریخی، مستند نگاری جامع و تحلیلی برای گونه شناسی بادگیر‌های استان و ثبت اصول معماری و مهندسی آن است که اکنون با ۷۰ درصد پیشرفت کاری در دست اجراست.
به گفته جمادی کارشناس مسئول مرمت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی هرمزگان این امر شامل تهیه نقشه کل و یا تک تک بنا‌ها، آسیب شناسی و مطالعه گذر‌ها است.
مشکلات موجود
تامین اعتبار مهمترین مشکل این بخش است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: اگرچه افزایش آگاهی و مشارکت مردم و نهاد‌های دولتی موجب حفظ بنا‌ها و کاهش بخشی از مشکلات شده است، اما بعلت موقعیت بافت، قرارگیری آن‌ها در کنار ساحل و رطوبت بالای هوا، مرمت و حفظ این اثار نیاز به اختصاص اعتبار بیشتری دارد.

 

صداوسیما