میراث بان وکیل مدافع توسعه شهری شده است؟ / حمایت میراث فرهنگی قزوین از طرح عجیب انصاری شرقی!
سیدمهدی حسینی روز گذشته (شنبه، ۱۹ مهر) در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی استان اعلام کرده است: «امروز در جوار حرم حضرت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س)، طرح‌های ترافیکی بسیاری اجرایی شده که هیچ‌کدام به بافت تاریخی آسیب نزده است. اینکه بخواهند برای یک زیرگذر یا روگذر ( با اشاره به طرح انصاری شرقی) اشکال‌تراشی کنند، از نظر مهندسی و فنی قابل توجیه نیست.»
اما فعالان میراث فرهنگی هشدار می‌دهند این طرح، که تا به امروز نیز با اجرای غیر قانونی اش و تخریب بخشی از بافت تاریخی قزوین، هویت این شهر را مخدوش کرده، نه تنها فاقد مصوبه بالادستی است، بلکه با اجرای کامل آن، شانس ایران برای ثبت جهانی « نخستین خیابان ایران » نیز از بین خواهد رفت.
علاوه بر این، در شرایطی که بخش های مهمی از دومین پایتخت صفوی همچنان کاوش نشده و زیر خاک مدفون است، اقدامات توسعه‌ای بدون پشتوانه علمی و تاریخی، تهدیدی برای تخریب غیرقابل جبران گنجینه‌های باستانی این شهر به شمار می‌آیند.
پروژه انصاری شرقی، از «اختلافات قبلی مدیران استانی» تا پوشش «آسایش مردم»!
مدیرکل میراث فرهنگی استان قزوین در حالی از اجرای طرح خیابان انصاری شرقی دفاع می‌کند که این پروژه در واپسین ماه‌های سال گذشته برای چندمین‌بار توسط کمیته فنی ۳ شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور رد شده است.
حسینی در یکی از رسانه ها گفته است: «فاز نخست و دوم این پروژه اجرا شده و اگر فاز نهایی اجرایی نشود، به هدررفت هزینه‌ها منجر خواهد شد.»
حسینی با اشاره به سابقه طرح، توضیح داده: «پرونده پروژه انصاری شرقی چندین مرتبه در شورای عالی معماری و شهرسازی مطرح شده و با کلی طرح و برنامه‌ریزی، به‌دلیل اختلافات قبلی مدیران استانی قفل شد.» او هدف کنونی را «افزایش آسایش و آرامش مردم» عنوان کرده است.
حسینی با بیان اینکه اجرای پروژه دو تا سه ماه زمان لازم دارد، گفته است: «اگر قرار بود این پروژه اجرایی نشود، باید از همان ابتدا جلوی کار گرفته می‌شد!»
وظیفه حفظ و صیانت از آثار تاریخی کجای ماجراست؟
از طرفی اظهار نظر مدیرکل میراث‌فرهنگی قزوین مبنی بر ضرورت اجرای طرح انصاری شرقی برای جلوگیری از هدررفت هزینه‌ها و “افزایش آسایش مردم” با واکنش جدی برخی فعالان این حوزه مواجه شده است.
نفیسه کلهر، فعال میراث فرهنگی، با به اشتراک‌گذاشتن صحبت‌های سیدمهدی حسینی، به صراحت نوشت: «این وظیفه میراث‌فرهنگی نیست که به فکر ترافیک و عبور و مرور باشد. وظیفه شما حفظ و صیانت از آثار تاریخی است.»
سعید زارع‌پور هم این اظهارات را عجیب خواند و در صفحه شخصی خود نوشت: اشتباه نکنید، این جملات از شهرداری یا مدیران پروژه نقل نشده؛ این‌ها را مدیرکل میراث‌فرهنگی استان بر زبان آورده! آن هم در وزارتخانه ای که در آن صرفا تخصص حرف اول و آخر را می زند.
زارع‌پور، که پیش‌تر بارها نسبت به اجرای چراغ‌خاموش این طرح هشدار داده بود، به تشریح دلایل مخالفت خود پرداخت.
انصاری شرقی: تکرار فاجعه‌ای شکست‌خورده؟!
زارع‌پور طرح توسعه خیابان انصاری شرقی را «تکرار فاجعه انصاری غربی» خواند و تأکید کرد که این پروژه «نابودی هویت تاریخی قزوین را رقم خواهد زد.»
او با فاقد اعتبار دانستن توجیهات مدیران شهری، افزود: «طرح انصاری غربی در دهه ۸۰ منجر به تخریب محله قملاق، نابودی کاروانسراها، خانه‌های تاریخی و بازارچه شد و نه‌تنها مشکل ترافیک را حل نکرد، بلکه خیابان احداثی خود به عامل ترافیکی تبدیل شد. الگو قرار دادن این شکست و اجرای انصاری شرقی، تکرار همان خطاهای گذشته است.
این فعال میراث فرهنگی تأکید کرد که طرح انصاری شرقی «فاقد وجاهت قانونی است» و با وجود عدم داشتن پشتوانه، «بیش از ۸۰ درصد آن توسط شهرداری اجرا شده است.»
او از مدیرکل میراث‌فرهنگی استان پرسید که چرا «به‌جای طرح سؤال از شهرداری درباره اجرای غیرقانونی طرح، خود به‌دنبال اجرای آن است؟»
تهدید مستقیم علیه یک محله هزارساله
این فعال میراث‌فرهنگی اجرای طرح را تهدیدی مستقیم علیه «یکپارچگی و حیات یک محله تاریخی هزارساله» دانست و با رد ادعای حفظ آثار تاریخی توسط مسئولان، توضیح داد: حتی اگر فرض کنیم به آثار تاریخی آسیبی نرسد، ما در واقع داریم یک محله هزارساله را که تنها محله اصیل شهر قزوین است و تاکنون از توسعه‌های این‌چنینی در امان مانده، از بین می‌بریم. احداث خیابان، این محله را به دو نیم تقسیم می‌کند و یکپارچگی و زنده‌بودن آن را از میان می‌برد.
زارع پور درباره تبعات اجتماعی این نوع تخریب‌ها هم گفت: .تجربه‌هایی مانند تخریب محله قملاق نشان داد که این طرح‌ها تبعات سنگینی دارند؛ از جمله کوچ اجباری اهالی، تبدیل خانه‌ها به خرابه و پاتوق معتادان و سارقان، و اسکان اتباع خارجی با پیامدهای فرهنگی خاص.
از دست رفتن شانس ثبت جهانی خیابان سپه
زارع‌پور هشدار داد که اجرای خیابان انصاری شرقی به‌طور مستقیم سبب از بین رفتن جداره خیابان سپه و بسته‌شدن پرونده ثبت جهانی آن خواهد شد؛ خیابانی که به‌عنوان نخستین خیابان ایران و حتی خاورمیانه دارای اهمیت تاریخی فراوانی است.
مقایسه غلط با مشهد و قم ؟!
زارع‌پور با انتقاد از مقایسه قزوین با شهرهایی چون مشهد و قم توسط مدیرکل میراث‌فرهنگی، مدعی شد: اینکه ما بیاییم تجربه‌های اشتباه این شهرها را الگو قرار دهیم، کاملاً مردود است. در اطراف حرم امام رضا (ع) چندین محله و بازارچه برای توسعه تخریب شد و چهره قم نیز کاملاً تغییر کرده است.
او با رد ادعای مدیرکل استان قزوین مبنی بر عبور خیابان از زیر حرم امام رضا (ع) گفت: چنین چیزی اصلاً صحت ندارد. آن زیرگذرهای اطراف حرم، گسترش یافته همان میدان قدیمی هستند که به‌صورت زیرزمینی بازطراحی شده‌اند. در نتیجه، ادعای مقایسه قزوین با مشهد یا قم و توجیه توسعه‌های مشابه، کاملاً نادرست است.
دفاع مدیرکل از طرح جنجالی، در تضاد با موضع رسمی وزارتخانه؟!
صحبت های اخیر سیدمهدی حسینی، مدیرکل میراث‌فرهنگی قزوین، در حمایت از اجرای طرح «انصاری شرقی» در حالی مطرح شده که اسناد رسمی نشان می‌دهد موضع استانی مطرح شده، می تواند در تضاد مستقیم با رویکرد وزارتخانه باشد!
بر اساس مکاتبات موجود، پس از ارسال دو نامه از سوی وزارت راه و شهرسازی در خرداد و تیر امسال با محوریت تعیین تکلیف خیابان انصاری شرقی، وزارت میراث‌فرهنگی به‌صورت رسمی و کتبی، نظر منفی خود را نسبت به اجرای این طرح اعلام کرده بود.
دیدگاه مدیرکل، یک موضع شخصی است؟
پیگیری خبرنگار جماران از حسن طوسی‌ثانی، سرپرست اداره‌کل حفظ و احیا بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی، نشان می‌دهد هیچ تصمیم تازه‌ای برای تغییر این موضع رسمی گرفته نشده است.
طوسی‌ثانی گفت: «رویکرد رسمی وزارت میراث‌فرهنگی در این خصوص تغییری نکرده است. طرح موجود در کمیته فنی ۳ مطرح و با آن مخالفت شده است.»
وی با تأکید بر اینکه موضع حمایتی مدیرکل استانی، صرفاً یک «دیدگاه شخصی» محسوب می‌شود، افزود: «در جلسه کمیته فنی ۳، به دلایل مشخص با اجرای طرح انصاری شرقی مخالفت شد و شورای فنی نیز تصمیم تازه‌ای برای خیابان‌کشی در محدوده خیابان سپه نگرفته است.»
انصاری شرقی، آخرین میخ بر تابوت ثبت جهانی «سپه» خواهد بود؟
موضع اخیر مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قزوین در حمایت تمام‌قد از طرح «انصاری شرقی» و تعهد به دفاع از آن در شورای عالی معماری و شهرسازی، یک سوال بنیادین و ساختاری را پیش می‌کشد: آیا وظیفه حاکمیتی متصدی میراث فرهنگی، حراست از میراث است یا تسهیل‌گری برای سرمایه توسعه شهری؟
این طرح، که سه دهه در برابر مخالفت صریح نهادهای کارشناسی وزارت میراث فرهنگی مقاومت کرده، امروز دقیقاً از سوی بالاترین مقام میراثی استان حمایت می‌شود؛ رفتاری که نشان‌دهنده تناقض آشکار میان وظیفه صیانت و جانبداری از طرح‌های عمرانی پرمناقشه است.
فعالان میراث فرهنگی هشدار می‌دهند که اصرار بر اجرای طرح «انصاری شرقی» در هسته بافت تاریخی قزوین، پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت که سرمایه هویتی پایتخت دوم صفوی را قربانی منافع توسعه‌ای کوتاه‌مدت و غیرتخصصی می‌کند. این هشدارها در حالی مطرح می‌شود که سیدمهدی حسینی، مدیرکل میراث فرهنگی استان، همچنان با اتکا به استدلال‌های ترافیکی بر مواضع خود پافشاری می‌کند.
ظاهرا اجرای این طرح مستلزم تخریب بخشی از جداره تاریخی ضلع شمالی خیابان سپه است. بعضی کارشناسان تأکید دارند این اقدام نه تنها یکپارچگی تاریخی محوری که شرط اصلی ثبت جهانی «نخستین خیابان ایران» است را از بین می‌برد، بلکه عملاً پرونده‌های مربوط به سپه، دولت‌خانه صفوی و .. را هم با شکست قطعی مواجه خواهد ساخت.
منتقدان می‌گویند توسعه شتاب‌زده در این محدوده، فرصت حیاتی برای کاوش و مستندسازی دومین پایتخت صفوی که هنوز به‌طور کامل کاوش نشده است، را از بین می‌برد و مستندات تاریخی این شهر هزارساله را فدای اقدامات مهندسی شتاب‌زده می‌کند.
استدلال‌های ترافیکی؛ فرار از مسئولیت حاکمیتی؟!
حسینی در دفاع از طرح، ادعا کرده که «در جوار حرم حضرت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س)، طرح‌های ترافیکی بسیاری اجرا شده که هیچ‌کدام به بافت تاریخی آسیب نزده است و این تجربه‌ها می‌تواند در قزوین نیز تکرار شود» . این اظهارات او شاید تلاشی برای تقلیل موضوع حفظ و صیانت از میراث به یک موضوع صرفا فنی و مهندسی با رویکرد توسعه گرایی باشد چرا که فعالان میراث این موضع را نه یک توجیه فنی دانسته بلکه معتقدند: وظیفه تخصصی مدیرکل میراث‌فرهنگی، حفاظت از بافت تاریخی است، نه دفاع از طرح‌های ترافیکی شهرداری. لذا پافشاری رو این مواضع ، شائبه فرار از مسئولیت صیانت حاکمیتی اداره کل میراث قزوین را ایجاد می کند؛ چرا که این رویکرد، حفاظت از سرمایه بلندمدت ملی (هویت فرهنگی) را در برابر ملاحظات ترافیکی (که در بسیاری موارد بافت تاریخی را مختل کرده) در درجه دوم اهمیت قرار می‌دهد.
بنابراین مقایسه نامربوط مذکور میان وضعیت بافت هزارساله قزوین با طرح‌های اطراف اماکن مذهبی، نه تنها در تقابل با نظر تخصصی وزارت میراث فرهنگی است ، بلکه می تواند میراث تاریخی قزوین را در آستانه یک فاجعه جبران‌ناپذیر تاریخی قرار دهد.
حال پرسش اینجاست: با وجود مخالفت بیش از سه دهه وزارت میراث‌فرهنگی و شورای عالی معماری و شهرسازی، چرا مدیرکل میراث‌فرهنگی قزوین همچنان مصرانه پیگیر اجرای این طرح از محدوده حیاتی خیابان سپه و محله بلاغی است؟
آیا طرح انصاری شرقی، آخرین میخ بر تابوت ثبت جهانی خیابان سپه خواهد بود؟
درباره نویسنده
نویسنده