معماری مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد است که نه تنها از نظر مذهبی دارای اهمیت فراوانی است، بلکه به لحاظ تاریخی و معماری نیز از ارزش بالایی برخوردار است.
این مسجد خاطرات تاریخی زیادی را در درون خود دارد که مهم‌ترین آنها، قیام مردم علیه کشف حجاب در سال ۱۳۱۴ به شمار می‌آید. این مسجد صرفنظر از رویدادهایی که بر این مسجد گذشته است و همجواری آن با حرم امام رضا، دارای ظرافت‌ها و زیبایی‌هایی در معماری است که چشم هر زائر و گردشگری را خیره می‌کند.
ساخت مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد شاهکار دوره‌ی تیموری است که دستور ساخت آن را گوهرشادبیگم همسر شاهرخ تیموری در سال ۸۲۱ هجری قمری داده و ساخت آن ۱۲ سال طول کشیده است. این مسجد که عمری نزدیک به یازده قرن دارد، در زمان‌های مختلف آسیب‌های جدی دیده است. یکی از عواملی که موجب خرابی مسجد گوهرشاد شده، زلزله‌ای است که در سال ۱۰۸۴ شهر مشهد را لرزانده است. علاوه بر این در سال ۱۳۳۰ قمری، مسجد توسط روس‌ها گلوله‌باران شد و آسیب دید. بین سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۱، ایوان مقصوره و بخش‌های دیگر مسجد که از زلزله و گلوله آسیب دیده بودند بازسازی شدند و مسجد به شکل امروزی‌اش درآمد.
جاذبه‌ی گردشگری یا مذهبی؟
اگر قصد سفر به مشهد داشته باشید حتماً در کنار زیارت، برای بازدید از اماکن تاریخی و جاذبه‌های گردشگری نیز برنامه‌ریزی کرده‌اید. اما پرسش اینجاست که مسجد گوهرشاد را در کدام دسته می‌توان قرار داد؟ در حقیقت پاسخ این پرسش خیلی روشن نیست زیرا مسجد گوهرشاد با زیبایی‌های معماری‌اش به اندازه‌ای جذاب و جالب توجه است که یک شاهکار دیدنی به شمار می‌آید و در عین حال به دلیل همسایگی با حرم مطهر امام رضا و این که دارای موقوفات زیادی نیز هست، یکی از مراکز مهم مشهد برای عبادت به شمار می‌آید.
نام گوهرشاد در مسجد نوشته شده است
نام بانی مسجد یعنی بانو گوهرشاد بیگم را می‌توان در دو جای مسجد دید که روی کاشی‌های زیبای معرق نوشته شده‌اند. یکی از این دو کاشی در قسمت بالای در نقره‌ای قرار دارد که این در به سمت دارالسیاده می‌رود. جای دیگری که می‌توان نام بانی مسجد را در آن دید، کتیبه‌ی ایوان مقصوره است. این کتیبه به زیبایی توسط شاهزاده بایسنقر میرزا نوشته شده است. در این مسجد کتیبه‌ای به نام محمدرضا امامی نیز دیده می‌شود.
بخش‌های مختلف مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده یعنی دارای ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان است. زیربنای مسجد گوهرشاد ۹۴۰۰ متر مربع است. این مسجد صحنی دارد که تقریباً به شکل مربع است و ۲۸۰۰ متر مربع مساحت دارد. نام چهار ایوان مختلف این مسجد عبارت است:
- ایوان جنوبی: ایوان مقصوره
- ایوان شمالی: ایوان دارالسیاده
- ایوان شرقی: ایوان اعتکاف
- ایوان غربی: ایوان شیخ بهاء الدین
در فاصله‌ی ایوان‌ها هفت شبستان بزرگ وجود دارد و ۲۸ در ورودی و خروجی بخش‌های مختلف مسجد را به هم وصل می‌کند. در دو طرف ایوان مقصوه تعداد ۲۲ غرفه و شش طاق‌نما وجود دارد. مسجد دارای یک گنبد فیروزه‌ای بزرگ است.
بایسنقر میرزا چه نسبتی با گوهرشاد دارد؟
بایسنقر میرزا که هنرمند خوشنویس دوران تیموری است، کتبیه‌ای زیبا را در ایوان مقصوره به یادگار گذاشته است. بایسنقر میرزا فرزند گوهرشاد و هنرمند معروف و برجسته‌ی خط ثلث بوده که نام مادرش را بر کاشی معرق نوشته است. محراب ایوان مقصوره از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده و منبر چوبیِ صاحب الزمان که به صورت منبت‌کاری ساخته شده نیز در کنار آن قرار دارد.
منبر صاحب‌الزمان
منبر صاحب الزمان یک منبر بسیار زیبا و معروف است که در بخش جنوبی ایوان مقصوره قرا رگرفته است. دستور ساخت منبر صاحب الزمان را فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۴۳ هجری قمری داده است و هنرمندی به نام محمد نجار آن را از چوب گردو و گلابی ساخته است. این منبر بدون استفاده از آهن و میخ ساخته شده و محمد نجار از هنر منبت‌کاری و قلم‌زنی در ساخت آن بهره گرفته است.
مناره‌ها و گنبد مسجد گوهرشاد بسیار دیدنی هستند
ارتفاع گنبد مسجد ۴۱ متر است که به شکل پیازی بوده و بر بالای ایوان مقصوره جای خوش کرده است. این گنبد زیبا که با رنگ آبی فیروزه‌ای‌اش، نمونه‌ای ارزشمند از هنر اسلامی ایرانی به شمار می‌آید، دارای کتبیه‌ای با خط کوفی است. مناره‌های اطراف گنبد دو متر از خود گنبد بلندتر بوده و ارتفاع آنها به ۴۳ متر می‌رسد.
مهم‌ترین کتیبه‌ی ایوان مقصوره چیست؟
در بخش جنوبی مجسد گوهرشاد مهم‌ترین ایوان آن یعنی ایوان مقصوره قرار دارد. این ایوان با مساحتی در حدود حدود ۵۰۰ مترمربع، یکی از مهم‌ترین ایوان‌ها در میان مساجد ایرانی است که به لحاظ برخورداری از انواع هنرهای زیبای ایرانی و اسلامی شهرت دارد. این ایوان که مهم‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد است، مهم‌ترین کتبیه‌های مسجد را در خود جای داده است که ارزشمندترین آنها، به دست بایسنقر پسر گوهرشاد نوشته شده است.
ایرنا
درباره نویسنده
نویسنده