معماری متحیرکننده حمام سلطان امیر احمد

در گذشته حمام‌های عمومی در کنار مسجد، بازار، خانه، و آب انبار از عناصر اصلی شهرسازی بودند و به ‌ویژه در دوره های اسلامی، اهمیتی قابل توجه یافتند؛ تا حدی که از حیث تعداد و اهمیت با مساجد قابل مقایسه بودند. حمام سلطان امیر احمد نیز از حمام‌های تاریخی مهم شهر کاشان است که در سال ۱۳۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام ۱۱۰۲ مترمربع مساحت دارد و نام خود را از امام زاده مجاورش گرفته است. حمام‌های تاریخی همیشه پر از رمز و راز و شگفتی‌اند! چرا که همواره گوشه هایی از نبوغ گذشتگان ما را پیش چشم‌مان می‌آورند.

زیبایی معماری حمام سلطان امیر احمد

شهر کاشان که تبلوری از شکوه معماری ایرانی است، کلکسیون کم نظیری از حمام‌های تاریخی دارد. در این میان حمام سلطان امیر احمد از زیباترین و بی‌نقص ترین حمام‌های تاریخی ایران است. معماری و تزئینات به کار رفته در حمام سلطان امیر احمد آن را تبدیل به اثری ارزشمند کرده و آن را در زمره جذاب ترین حمام های ایران قرار داده است. با توجه به آثاری که در زلزله سال ۱۱۵۰ به دست آمده این حمام در زمان سلجوقیان ساخته شده اما سربینه آن متعلق به دوران قاجار است. به نظر عده ای حمام بر روی ویرانه های حمام قبلی بنا شده و حمام کوچکی هم ضمیمه ی آن شده است.

حمام به شکل یک تالار هشت ضلعی بزرگ به همراه یک استخر هشت ضلعی در مرکز آن، ساخته و توسط هشت ستون که آن را از محوطه نشستن جدا می‌کند، احاطه شده است. چیزی که در ابتدای امر نگاه‌ها را خیره می‌کند تزئینات، گچبری‌ها و آهک بری‌های جذاب به کار رفته در بناست. کاشی های آبی و طلایی، سقف های طاقی، نقاشی های دیواری و شیشه های رنگی بنای مسجد سلطان امیراحمد را به اثری خاص و تماشایی تبدیل کرده است. ساخت حمام قوانین خاصی دارد که آن را در زمره پیچیده ترین بناها قرار داده است. به طور مثال برای آنکه انرژی زیادی صرف گرم نگه داشتن حمام نشود و حمام گرم بماند آن را از سطح زمین پایین‌تر می ساختند.

برای تامین آب از دو حلقه چاه و برای انتقال آب بین بخش های مختلف حمام از تنبوشه یا لوله های سفالین استفاده شده است. شیشه های رنگین به نام گلجام نیز در سوراخ سقف یا دیوار حمام به چشم می خورند. این حمام از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده که هرکدام کاربری‌های خاص خود را داشتند. حمام بزرگ شامل ورودی، سربینه، گرم‌خانه و تون یا گلخن است. در حمام‌های قدیمی برای ورود به فضای رختکن باید از چندین فضا می‌گذشتند که شامل جلوخان، سردر ورودی، هشتی و راهروی ارتباطی بود. در حمام سلطان امیر احمد راهروی ارتباطی، دالان پرپیچ و خمی‌ است که اجازه نمی‌دهد بین هوای بیرون و داخل حمام به راحتی مبادله ی هوا صورت بگیرد.

سربینه یا همان رختکن حمام از جذاب ترین بخش‌های حمام است و هوایی نیمه گرم دارد. به غیر از تزئیات پیچیده ای که برای طراحی این قسمت از حمام سلطان امیر احمد به کار رفته وجود نورپردازی‌ها هم جذابیت آن را دوچندان کرده است. در اینجا ۸ ستون می‌بینید که فضای سربینه را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند. در وسط سربینه حوضی ۸ ضلعی به چشم می‌خورد که فواره ای در آن وجود دارد. این حمام از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده که هرکدام کاربری‌های خاص خود را داشتند. حمام بزرگ شامل ورودی، سربینه، گرم‌خانه و تون یا گلخن است.

فضاهای مختلف حمام سلطان امیر احمد

آب این حمام از دو چاه تامین و با لوله های سفالین به قسمت های مختلف حمام فرستاده می شد. این حمام از دو حمام کوچک و بزرگ تشکیل شده، حمام بزرگ شامل ورودی، سربینه، گرم خانه و خزینه، تون یا گلخن است که کمی درباره این قسمت ها توضیح می‌دهیم:

ورودی: ورودی چندین فضا (جلوخان، سردر ورودی، هشتی و راهروی ارتباطی) دارد و در نهایت به رختکن ختم می شود. قبل از اینکه به داخل حمام حمام سلطان امیراحمد بروید در هشتی نگاهی به سقف بیندازید، رسم بندی به کار رفته در سقف تماشایی و جذاب است. در اینجا دالان پرپیچ و خم را می بینید که نمی گذارد بین هوای بیرون و داخل حمام به راحتی مبادله ی هوا صورت بگیرد.

سربینه: جذاب ترین قسمت حمام! سربینه در واقع همان رختکن است و هوایی نیمه گرم دارد. به غیر از تزئیات پیچیده ای که برای طراحی این قسمت از حمام به کار رفته وجود نورپردازی ها هم جذابیت آن را دوچندان کرده است. در اینجا ۸ ستون می بینید که فضای سربینه را به دو قسمت تقسیم کرده اند. در وسط سربینه حوضی ۸ ضلعی به چشم می خورد که فواره ای در آن وجود دارد.

گرم خانه: گرم خانه همان جایی است که برای شست و شو و حمام کردن به کار می رفت. تزئینات به کار رفته در این قسمت از حمام کمتر از سربیته است اما کاشی های معرقی که برای پوشاندن یک متر از دیوارها به کار رفته جذابیت خاصی را به فضای گرمخانه داده است. در اینجا ۴ ستون به کار رفته که باعث شده فضای گرمخانه سه قسمت شود.

تون یا گلخن: در این قسمت آب و گرمای حمام تامین می شد.

به غیر از زیبایی هایی که در طراحی این حمام به کار رفته بام آن هم جذاب و تماشایی ست و یکی از نمونه های منحصربفرد از بام های گنبدی کشور است. بر روی بام چندین گنبد دیده می شود که با شیشه های عدسی محدب پوشیده شده اند تا نور به داخل برسد و از طرفی امکان دیدن فضای داخلی هم وجود نداشته باشد.

سلام نو