معماری سبز؛ ناجی شهرها در مقابله با تغییرات اقلیمی

«معماری پایدار» یا «معماری سبز» پدیده‌ای است که در حال حاضر در بیشتر کشورهای جهان و توسط بسیاری از معماران با دیدگاه‌های متفاوت به آن توجه می‌شود، از این‌رو در حرکت جهانی به‌سوی توسعه پایدار، معماری به‌طور قطع یکی از عوامل اصلی و راهبردی خواهد بود، زیرا ساختمان‌ها اصلی‌ترین، وسیع‌ترین و ماندگارترین تغییراتی هستند که انسان روی کره زمین به‌وجود آورده است.

اگرچه با توجه به تعاریف موجود، مفهوم ساختمان سبز به ساختمان پایدار، بسیار نزدیک است، در ساختمان سبز و انرژی صفر، تاکید بیشتر بر محیط زیست و مصرف انرژی است، در حالی که در ساختمان پایدار به‌جز ملاحظات زیست‌محیطی و مصرف انرژی، اصل طراحی ساختمان برای انسان را نیز باید در نظر گرفت.

برای داشتن معماری پایدار تنها داشتن یک معماری خوب کافی نیست، بلکه احترام به محیط زیست و طبیعت و داشتن دانش بوم‌شناسی، توپوگرافی و وضعیت آب و هوایی لازم است، همچنین ساختمان‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که قادر به استفاده از اقلیم و منابع انرژی محلی باشد و نیاز آن به سوخت‌های فسیلی به حداقل ممکن برسد.

معماری سبز در حقیقت روند تازه‌ای نیست، چراکه در بسیاری از تمدن‌های باستانی و معماری‌های سنتی از جمله معماری سنتی ایرانی به‌صورت بنیادین وجود داشته است که نمونه بارز و سیستماتیک آن را می‌توان در علم «فنگ‌شویی» یا همان «هنر چیدمان چینی» دید.

با افزایش جمعیت و تسلط انسان بر طبیعت مشکلات بسیاری به وجود آمده که ساختمان سبز برای محدود کردن تأثیر بشریت بر محیط زیست طراحی شده است، از این‌رو معماری پایدار نیاز به شناخت منابع طبیعی موجود و شرایط محیطی در محل ساخت‌وساز و چگونگی ترکیب آن‌ها در ساختمان دارد، همچنین نقاط ضعف و قوت یک ساختمان بر زیست بوم جهان تأثیر مستقیم خواهد داشت.

معماری سبز به‌جای دشمنی با طبیعت، انرژی‌های آن را مهار می‌کند و به بهترین شکل در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌دهد؛ دستیابی به چنین هدفی با اندک نگرشی ممکن می‌شود، به‌عنوان مثال در یک ساختمان سبز و همراه با طبیعت از مواد و مصالحی استفاده می‌شود که برای طبیعت زیان ندارد و نه‌تنها آن را آلوده نمی‌کند، بلکه قابل برگشت به چرخه طبیعت است.

ساختمانی که با استفاده از مصالح پیرامون خود و در عین حال به‌گونه‌ای مستحکم بنا شده باشد، که خود جزئی از طبیعت می‌شود؛ در استقرار چنین ساختمانی فراهم‌کردن دسترس آسان به حمل‌ونقل عمومی مدنظر قرار می‌گیرد، چراکه استفاده از خودرو به حداقل می‌رسد.

ساختمانی که انرژی را حریصانه مصرف کرده آلودگی تولید می‌کند و با مصرف‌کنندگان و کاربران خود بیگانه است، در این راستا هر ساختمان باید به‌گونه‌ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفید خود، منبعی برای ایجاد سازه‌های دیگر به وجود بیاورد.

معماری سبز به‌نفع شهر و شهروندان است

احمد شریعتی، عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: موضوع ساختمان‌های پایدار یا سازگار با محیط زیست در کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی این کلان‌شهر از یک سال پیش دنبال شد.

وی با اشاره به طرح ساختمان‌های هوشمند در سطح شهر ادامه می‌دهد: هوشمندسازی ساختمان‌ها مدلی است برای اینکه بتوانیم تمام سیستم‌های انرژی‌های آب، برق و گاز ساختمان‌ها را هوشمندسازی کنیم، همچنین این برنامه ادامه طرح ساختمان‌های سبز است.

عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: موضوعات مختلفی از جمله ویژگی ساختمان‌ها متناسب با اقلیم و انتخاب درست مکان ساخت‌وساز در رابطه با ساختمان‌های سبز بررسی شد.

شریعتی می‌گوید: با وجود اینکه اقلیم اصفهان خشک است و زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های بسیار گرمی دارد، در ساخت‌وسازها باید ساختار و منطقه ساختمان را مورد بررسی قرار دهیم.

وی اضافه می‌کند: مواردی از جمله استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، استفاده از آب‌های خاکستری، تأمین نور مورد نیاز در ساختمان‌ها، عایق‌بندی ساختمان، نوع سقف، ایمنی، بام سبز و دیوار سبز عنوان شد و مرحله نخست آن در جلسه علنی که با موضوع ساختمان‌های پایدار برگزار شد، به تصویب رسید، همچنین باید دستورالعمل‌هایی را برای استفاده از این موارد داشته باشیم.

عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه طرح ساختمان‌های سبز با کمیسیون‌های محیط زیست، حمل‌ونقل، خدمات شهری و عمران و شهرسازی مرتبط است، تصریح کرد: با توجه به پیگیری‌هایی که داشتیم، قرار شد تا معاونت شهرسازی شهرداری اصفهان، دستورالعملی را برای اجرای این طرح آماده کند.

شریعتی می‌گوید: یکی از روش‌های تشویقی در راستای پیاده‌سازی طرح ساختمان‌های سبز، کاهش هزینه تراکم عوارض و کمک به سازندگان این ساختمان‌ها است.

وی با بیان اینکه باید افرادی که نسبت به وضعیت زیست محیطی منطقه آگاه هستند، حضور داشته باشند، ادامه می‌دهد: این افراد می‌توانند مکان ساخت این ساختمان‌ها را بر اساس اقلیم هر منطقه شناسایی کنند.

عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه هر گوشه شهر شرایط خاصی دارد، خاطرنشان می‌کند: مکان مناسب برای ساختمان‌های سبز باید به نوعی باشد که آن مکان از نور کافی برخوردار باشد و از لحاظ بصری اختلالی ایجاد نشود، تمام این‌ها مواردی است که در ساختمان‌های پایدار تأثیر زیادی دارد.

شریعتی می‌گوید: نوع مواد اولیه که برای پایداری در ساختمان به‌کار گرفته می‌شود، باید از کیفیت بالایی برخوردار باشد و به‌طور مثال در بعضی مکان‌ها برای جلوگیری از آلودگی صوتی باید از پنجره‌های دو جداره و سه جداره استفاده شود.

وی اضافه می‌کند: در زمان‌های گذشته تفاوتی میان ساختمان‌ها نبود و وضعیت ساختمان نزدیک به بزرگراه تفاوتی با ساختمان‌های دور از بزرگراه نداشت، از این‌رو عایق‌بندی و مواد اولیه تأثیر زیادی در شرایط ساختمان و محیط زیست دارد.

عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: مواردی از جمله استفاده از پنل خورشیدی ممکن است هزینه زیادی داشته باشد، اما ماندگاری، بازگردانی هزینه و صرفه اقتصادی بالایی دارد، این در حالی است که همیشه درآمدهای کوتاه‌مدت را می‌بینیم و پیش‌بینی آینده را نداریم.

شریعتی با بیان اینکه با ساخت ساختمان‌های سبز، یک بار برای همیشه هزینه می‌کنیم، می‌گوید: برخی شهروندان در بعضی ساختمان‌ها دائم در حال هزینه‌کردن هستند و پس از برآورد هزینه متوجه می‌شوند که ضرر کرده‌اند.

وی می‌افزاید: ساختمان‌های سبز همچون خانه‌های سرسبز قدیمی، لذت بیشتری برای افراد ساکن ساختمان دارد، همچنین ۹۰ درصد شهروندان کمبود ویتامین D و C دارند، زیرا در ساختمان‌ها آفتاب لازم به بدن انسان نمی‌رسد.

عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: طراحانی داریم که باید توجه بیشتری به دکوراسیون خانه‌ها داشته باشند، زیرا تأثیر مستقیمی در روحیه افراد و شرایط زیست‌محیطی دارد.

شریعتی با بیان اینکه تهویه هوا باید متناسب با نیاز بدن باشد، می‌گوید: بعضی از شهرداری‌ها تا ۷۰ درصد در حال استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، از این‌رو امیدواریم این موضوع فرهنگ‌سازی شود و مردم به سمت ساختمان‌های پایدار یا سازگار با محیط زیست حرکت کنند.

پایداری شهر با معماری سبز

علی دربان، کارشناس ارشد معماری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: با توجه به بحران انرژی در جهان و رشد سریع شهرنشینی به‌نظر می‌رسد باید راهکارهای مناسبی برای کنترل و کاهش تأثیرات منفی ساخت‌وساز بر طبیعت ارائه شود و با شناخت اصول و مفاهیم معماری پایدار و استفاده بهینه از این اصول برای رسیدن به خانه پایدار تلاش شود.

وی می‌افزاید: از جمله اصول معماری سبز می‌توان به حفاظت از انرژی کار با اقلیم کاهش استفاده از منابع جدید و کل‌گرایی اشاره کرد؛ بعضی جنبه‌های معماری سبز شامل افزایش آسایش قابلیت زندگی و بهره‌وری، همچنین بهبود دوام کیفیت و قابلیت نگهداری ثبات وضعیت محیط داخلی، پس‌انداز پول به‌وسیله کم‌کردن هزینه زندگی و پی بردن به گزینه‌های ساختمان‌های با عملکرد بالای خورشیدی است.

کارشناس ارشد معماری تصریح می‌کند: پایداری در طراحی معماری با رعایت تعامل سه‌جانبه بین معمار طبیعت و بهره‌بردار حاصل می‌شود؛ بی‌شک با ایده‌هایی که فقط روی کاغذ بماند یا کیفیت آن در زمان اجرا در نظر گرفته نشود یا بهره‌بردار به‌دقت و درستی از اصول دیده‌شده در طراحی و اجرا استفاده نکند، معماری سبز به وجود نمی‌آید.

دربان با بیان اینکه معماری سبزی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به پایداری در معماری است، تصریح می‌کند: پایداری در عرصه زندگی شهری در سه شاخه پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی معرفی شده است و معماران در دهه گذشته برای رسیدن به پایداری زیست‌محیطی به دنبال تدوین روش‌ها و اصولی بودند که در قالب نام‌های مختلف از قبیل «طراحی پایدار»، «پایداری در معماری» و «معماری سبز» معرفی شده است.

وی با بیان اینکه مفهوم پایداری راه‌حلی است که برای رویارویی با بسیاری از این معضلات تعریف شده است و معماران، مالکان و کاربران ساختمان‌ها می‌توانند با انتخاب صحیح مصالح مناسب از نظر زیست‌محیطی استفاده از فرایند طراحی اکولوژیکی و توجه مسئولانه به استفاده از ساختمان‌ها مقدار تبعات زیست‌محیطی حاصل از رشد شهرها را به حداقل برسانند، می‌افزاید: با این حال شاید نتوان راه‌حل مشکلات زیست‌محیطی معاصر را در این نوع معماری یافت، در نتیجه باید رویکردهای جدیدی را برای این منظور دریافت کرد که یکی از این رویکردها توجه به قانون پایداری در معماری است.

کارشناس ارشد معماری با بیان اینکه معماری سبز برخاسته از معماری پایدار و توسعه پایدار است که این نیز ناشی از نیاز انسان امروز در مقابل پیامدهای سو جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است، می‌گوید: در حوزه معماری توجه به مخاطرات زیست‌محیطی و تأثیرات ویرانگر آن بر سلامت و حیات انسان تاکید بر حفظ سلامت فردی و پیوند عمیق با محیط پیرامون و رضایت خاطر انسان از زندگی در ساختمان‌هایی که امنیت آسایش و سلامت او را تأمین می‌کند، موجب شکل‌گیری معماری پایدار شده است.

دربان با بیان اینکه برای رسیدن به معماری سبز یا پایدار توجه به بنا از آغاز طراحی تا پایان بهره‌برداری از آن الزامی است، خاطرنشان می‌کند: در معماری پایدار، «بنا» به‌عنوان بخش از پیکره محیط مجاور و طبیعت پیرامونش نه‌تنها سبب هدر رفتن انرژی نمی‌شود و انواع آلودگی‌های محیطی را ایجاد نمی‌کند و بر سلامت انسان تأثیر منفی نمی‌گذارد، بلکه با صرفه‌جویی و مصرف بهینه انرژی و برخورداری از مصالح همساز با اقلیم و قرار گرفتن در چرخه زیست‌بوم برای تحقق اهداف توسعه پایدار حرکت می‌کند.

وی با بیان اینکه خلاقیت در طراحی، دقت در اجرا و قناعت در بهره‌برداری با رعایت اصول و قوانین طراحی پایدار، معماری سبز را به شهرهای ما هدیه خواهد کرد، می‌گوید: برای رسیدن به این هدف معماران باید نسبت به موضوعات زیست‌محیطی آگاهی داشته باشند و از طریق دوره‌های تخصصی دانش آن‌ها ارتقا پیدا کند؛ در این میان تغییرات نوع زندگی و نگرش‌های جدید نسبت به محیط بومی و جهانی بسیار اهمیت دارد، پیشرفت‌های دانش بر پایه مهارت و روش‌های کاربردی برای رسیدن به این هدف راهگشا است.

به گزارش ایمنا، در نگاه واقع‌بینانه، هر چند پیشروی به سوی احداث ساختمان پایدار و مبتنی بر اکوتک (بوم‌شناسی با استفاده از فناوری‌های نوین) همراه با مصرف بهینه انرژی و شرایط اقلیمی، یک ضرورت است، اما برای کشورهای در حال توسعه همچون ایران که با وجود مصرف بالای انرژی نسبت به متوسط جهانی، هنوز الگوهای رایج و سنتی ساخت‌وساز در آن، غالب است، این امر در کوتاه‌مدت، چندان مقدور نیست که دلیل اصلی آن، ضعف‌های موجود در زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، در حوزه ساخت‌وساز از منظر فرهنگی، اجرا و نظارت است.

سیستم‌ها و تکنولوژی‌های بسیاری وجود دارد به‌طوری که شاید دیگر نیازی به ایجاد سیستم جدید نباشد، اما افراد اندکی وجود دارند که دارای علم چگونگی استفاده از این تکنیک‌ها باشند، بنابراین باید در مدارس و دانشگاه‌ها در مورد معماری پایدار صحبت شود تا اطلاعات و چگونگی استفاده از این تکنیک‌ها در اختیار دانشجویان قرار داده شود و در آینده شاهد معماری‌هایی با کیفیت بالا باشیم.