معماری دوران پهلوی، تجلی نگاه نظامی رضاخان است

امین محمد‌خانی، رئیس بنیاد معماری انقلاب اسلامی در برنامه «گفت‌و‌گوی فرهنگی» رادیو گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که آیا اتفاقات تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی معاصر در معماری کشورمان تاثیری گذاشته است، گفت: وقتی ما به قبل از انقلاب و به دوران تاریخی مختلف نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم حاکمیت تاثیر بسیار جدی بر شکل، فضا و رنگ و بوی معماری گذشته داشته است. یعنی حاکمیت می‌توانست معماری را تغییر دهد و به سمت مطلوب یا مشکلاتی حرکت بدهد. مثل آنچه در دوران قاجار شاهدش بودیم.

محمد‌خانی ادامه داد: این نگاه حاکمیت‌زده در حوزه معماری به ایدئولوژی و تفکر حاکمان وقت باز می‌گردد. به عنوان مثال، در دوران معاصر از آنجایی که پهلوی اول نگاه نظامی به موضوع داشته و به دنبال تبلیغات شکوهمندی بوده تا خود را به ایران باستان متصل کند، عملاً نگاه نظامی‌گری و حاکمیتی از بالا به پایین را در حوزه معماری شکل داد. یعنی گونه‌ای از معماری را در زمان پهلوی اول مشاهده می‌کنیم که انگار به صورت سلسله‌وار صف‌های نظامی کشیده شده و پنجره‌ها و ستون‌ها کاملاً منظم ردیف شده‌اند. درنتیجه، کاملاً نگاه نظامی‌گری در نما و فرم ساختمان حس می‌شد. 

رئیس بنیاد معماری انقلاب اسلامی با بیان اینکه نگاه رضاخان به این‌گونه بوده که باید به دوران پیش از اسلام بازگشت و تصورش این بوده که باید ادامه‌دهنده دوران پیش از اسلام باشد، افزود: بنابراین، نگاه اقتدارگرایی را در حوزه معماری دوران پهلوی اول شاهد هستیم. از طرفی، چون به حکومت مرکزی اعتقاد داشته و قدرت را در تمرکز قوا می‌دید، شکل‌های یکپارچه‌ای را در سراسر کشور به خصوص شهر‌های مهم می‌بینیم.

وی درباره دوران پهلوی دوم گفت: در دوران پهلوی دوم خیلی به کیفیت معماری بها داده نشد، مگر در بعضی موارد مانند فضا‌های فرهنگی، موزه‌ها و … توجه شد و عملاً کشورمان به سمت گونه‌ای از معماری خورده بورژوا‌ها حرکت کرد. یعنی معماری ثروت‌زده‌ای که افراد برای خودنمایی از ثروت خود در ساختمان‌ها استفاده می‌کردند که به بی هویتی نزدیکمان کرد.

محمد‌خانی درباره نوع معماری بعد از انقلاب اسلامی توضیح داد: قرار نیست حاکمان در بعد از انقلاب اسلامی شکل معماری را تغییر دهند، بلکه این مردم هستند که به تغییرات دامن می‌زنند. از آنجایی که انقلاب زمینه اجتماعی داشته، می‌توانیم بگوییم که معماری عمومی در بعد از انقلاب اسلامی رشد زیادی می‌کند. مثل ورزشگاه‌ها، مساجد، مصلی‌ها، فرهنگسرا‌ها و فضا‌هایی که به آن فضای عمومی گفته می‌شود.

باشگاه خبرنگاران جوان