معماری حِکمی، علمِ دینی

معماری ایرانی اسلامی جلوه ای از عظمت تاریخی و دین داری و بدور از مادی گرایی است چون اصل حکمت جوهره اصلی تعریف معماری اسلام است و نگاه معنوی زبان مشترک معماری اسلامی، در سراسر تاریخ معماری اسلامی است.

در فرهنگ اسلامی هنرمند وسیله ای است که با رشد معنوی و کسب فضایل اخلاقی می کوشد ابزار توسعه فیض الهی را در کالبد جهان مادی ممکن سازد معمار مسلمان می کوشد با کسب شناخت حقیقی از جهان هستی به مرتبه فنای فی الله رسیده، جریان حکمت الهی را در وجود خویش بازپروری نماید چراکه فرایند خلق در هنر و معماری بدون در‌نظر‌گیری معرفت‌شناسی اولیه، با ابهام و خلط مفاهیم همراه خواهد بود. نگرش علم‌محور و اصالت‌بخشی بر ذهن انسان در اینکه توانایی شناخت همه‌چیز را دارد.

با متمرکزشدن بر اصالت خود علم نه‌تنها مسیر جامعۀ غربی را از شناخت حقیقت منحرف کرده است، بلکه با رسوخ بر شناخت‌شناسی اسلامی در جوامع مسلمانان سیر معرفتی آنها را نیز به سمت کمیت‌گرایی و علم‌محوری سوق داده است؛ تا حدی که جایگاه دین و وحی بعنوان منبع اصلی معرفت، در اکثر علوم بشری این جوامع تغییر کرده و غایت‌انگاری خود علوم به‌جای غایت‌محوری شناخت حقیقت در حوزه‌های مختلف دانش و هنر سبب‌ساز عقیم‌ماندن تصمیم‌سازی‌های اجرایی در این جوامع شده است.

این نوع شناخت‌شناسی بر معماری، به‌عنوان هنر و دانش فضاسازی، نیز بی‌تأثیر نبوده است و جایگاه حکمت در فعل معماری را، که در گذشته در قلب رساله‌های فتوت هدفی جز ذکر نداشت، دگرگون کرده و نگرش ((معماری برای معماری)) را جایگرین آن کرده است.

بله، بر اساس اسناد بالادستی و نگاه تمدنی و برای عملیاتی شدن بیانیه گام دوم انقلاب، تعامل دانش علمی و حکمت در معماری، در جهت اهداف پیشرفت علمی و متناسب با اهداف و آرمان اسلامی به‌صورت تعامل دو سویه حوزۀ علمیه و دانشگاه، از ضروریات امروز جامعه ما است، چرا که امروز هنوز در ساختار معرفتی دانشگاه‌ها و نیز رشته تحصیلی علوم بالاخص معماری و شهرسازی، تعامل دو سویه دین و علم وجود ندارد.

متأسفانه دانشگاه ها و پژوهشکده های ما، فارغ از رویکرد اسلامی صرفاً بر دانش و فناوری تمرکز دارند! و این در حالی است که بنا بر توصیه‌های مورد تأکید مقام معظم رهبری توجه ویژه به حوزه معماری حکمی بعنوان دومین مرحله‌ خودسازی، جامعه پردازی و تمدن‌سازی و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی، بسیار اهمیت دارد و اصلاح جابه‌جایی غلط جایگاه معماری اسلامی از بستر آیین فتوت‌نامه‌ها به‌سوی معماری علم زده که در غایت‌انگاری عدد و هندسه به‌جای ابزارانگاری آنها، بر شکاف بین وحی و دانش تکیه کرده است، واجب عینی است.

نویسنده: سهراب صمدی حکاک