مسجد مرکزی جارکنت قزاقستان؛ یادگار شگفت‌انگیز معماری شرقی در قلب راه ابریشم

مسجد مرکزی جارکنت یکی از بناهای کم‌نظیر معماری قرن نوزدهم و از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی منطقه در قزاقستان است.

این مسجد در قلب شهر جارکنت قرار دارد؛ شهری که پیشینه آن به اواخر قرن دهم میلادی می‌رسد و در گذشته یکی از ایستگاه‌های مهم جاده بزرگ ابریشم در اتصال شرق و غرب بوده است. امروز جارکنت در ۳۰۰ کیلومتری شرق آلماتی واقع شده است.

نمای ظاهری مسجد در نگاه نخست، بیشتر به یک معبد بودایی یا کاخ باستانی چینی شباهت دارد؛ موضوعی که با توجه به سازنده آن قابل درک است. این بنا میان سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۸۹۲ توسط معمار چینی «هون پیک» ساخته شد و هزینه ساخت آن را مردم محلی تأمین کردند. در این میان، تاجری به نام «اولی آخون یولداشِف» به‌عنوان بانی اصلی نقش برجسته‌ای داشت.

شاخص‌ترین ویژگی مسجد، سازه تمام‌چوب آن است که بدون استفاده از حتی یک میخ سرهم شده است. تزیینات بنا نیز با نقش‌مایه‌های گیاهی، حیوانی و پرندگان شکل گرفته و ترکیبی از سبک اویغوری، تأثیرات چینی و خطاطی عربی را پیش چشم می‌گذارد. حتی ترکیب آجری که در بخش‌هایی از ساختمان به کار رفته، همچنان برای پژوهشگران ناشناخته مانده است.

بخش‌های اصلی مجموعه شامل مسجد جامع، مسجد کوچک، ایوان ورودی اصلی، دروازه‌های جانبی و حصار سنگی است. یک مناره ۱۹ متری بر فراز بنا قرار دارد و ۵۲ ستون چوبی از چوب‌های صنوبر تیان‌شان آن را دربر گرفته‌اند. هلال‌های طلایی بر بام مسجد، جلوه‌ای باشکوه و آیینی به آن بخشیده است. این مسجد دو طبقه دارد؛ طبقه نخست ویژه مردان و طبقه دوم که در گذشته برای زنان بود، اکنون به دلیل ملاحظات ایمنی تعطیل شده است.

حیاط مسجد با باغی آرام و یک مدرسه علمیه با ۱۴ اتاق تکمیل می‌شود که امروز محل برگزاری نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی است. مسجد کوچک ورودی نیز کارکرد موزه‌ای یافته و مدل‌هایی از نامدارترین آرامگاه‌های قزاقستان و آثار سنتی زندگی مردم را به نمایش گذاشته است.

در دوران شوروی، این مجموعه کاربری‌های گوناگونی از انبار غله گرفته تا سربازخانه مرزی و سینما داشته است. پس از مرمت، مسجد به موزه تبدیل شد و تحت حفاظت دولت قرار گرفت.

امروز مسجد جارکنت یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های گردشگری استان زِتی‌سو به شمار می‌رود و روزانه ۳۰ تا ۴۰ نفر از جمله گردشگرانی از فرانسه، سنگاپور، ژاپن، چین و دیگر کشورها از آن دیدن می‌کنند.

در حال حاضر دو هزار و ۸۵۰ مسجد در قزاقستان فعال است که همگی زیر نظر اداره معنوی مسلمانان این کشور قرار دارند. همچنین قرار است یونسکو در ژوئیه ۲۰۲۶ درباره ثبت «مساجد زیرزمینی مانگیستائو» در فهرست میراث جهانی تصمیم‌گیری کند.

شبستان