مسجد محبت خان پیشاور؛ تلفیقی از معماری اسلامی و مغول

به نقل از Daily Times، پیشاور به عنوان دروازه‌ای به شبه قاره هند، همیشه شهری استراتژیک بود که در آن پادشاهان، جنگجویان و مهاجمان، مساجد، کلیساها و گوردواراها (مکان عبادت پیروان آئین سیک) را در مکان‌های مهم می‌ساختند تا شعائر دینی و مذهبی خود را آزادانه انجام دهند.

پادشاهان، جنگ‌سالاران و فرماندهان مسلمان پس از عبور از گذرگاه تاریخی خیبر از جمهوری‌های آسیای مرکزی (CAR) و افغانستان، ابتدا در پیشاور اقامت کردند و در آنجا تعداد زیادی مسجد و مکان‌ عبادی برای اقلیت‌ها ساختند تا هماهنگی بین ادیان را افزایش و همه مردم را به آنجا بیاورند.

بخت‌زاده خان، محقق ارشد به APP گفت: کاوش‌های اخیر نشان داد که اسلام برای اولین بار در مناطق مرزی خیبر پختونخوا و افغانستان پس از سبکتگین، یک فرمانده برده ترک، در سال ۹۷۷ پس از میلاد ظاهر شد. پس از مرگ سبکتگین و شورش علیه پسرش اسماعیل، محمود غزنوی پس از شکست دادن راجا در نبرد پیشاور در سال ۱۰۰۱ میلادی، پادشاهی غزنوی تسلط یافت و نفوذ خود را تا پنجاب گسترش داد.

وی تصریح کرد: در نتیجه، اسلام در بانو، وزیرستان، خیبر و دیگر مناطق مرزی خیبر پختونخوا نفوذ عمیقی کرده و ساخت مساجد بزرگ و کوچک در اینجا آغاز شده است. حکام مغول بعداً به پیشاور آمدند و کار ساخت و ساز مسجد نمادین محبت خان را در سال‌های ۱۶۶۰ _ ۷۰ توسط نواب محبت خان، والی وقت پیشاور آغاز کردند.

این مسجد با تلفیقی از معماری اسلامی و مغول ساخته شد. بخش کوچک مسجد محبت خان توسط امپراتور مغول، شاه جهان و بخش عمده‌ای توسط شاه اورنگ زیب عالمگیر با سنگ مرمر سفید زیبا ساخته شد. این مسجد در سال ۱۶۸۰ تکمیل شد و بعداً در سال ۱۸۹۸ پس از ویران‌سازی حاکمان سیک بازسازی شد.

در زمان سلطنت سیک‌ها(۱۸۳۴-۱۸۴۹) از مناره‌های محبت خان برای اعدام مجرمان استفاده می‌شد. هنگامی که بریتانیا در سال ۱۹۴۹ پیشاور را تصرف کرد، مسجد بازسازی و برای عبادت به مردم پیشاور تحویل داده شد.

در سال ۱۹۸۲، اداره اوقاف، این مسجد را مکانی تاریخی اعلام کرد و تحت کنترل گرفت. پس از تهاجم شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹، بزرگان قبایل پناهنده در مسجد گرد آمدند تا اتحاد بین افغان‌ها را در برابر مهاجمان شوروی ایجاد کنند.

نمازگزاران این مسجد که بر روی تپه‌ای بلند در شهر پیشاور ساخته شده است، وارد حیاط باز وسیع آن به مساحت ۲۸۰۱ متر مربع می‌شوند که ظرفیت پذیرش ۲۰ تا ۳۰ هزار نمازگزار را دارد. علاوه بر این استخری در مرکز وضوخانه‌ها قرار دارد. نمای نمازخانه نیز با شش مناره تزئینی کوچکتر که در کنار پنج راهروی طاقدار مسجد قرار دارند، با دو مناره دیگر و نمازخانه آن با سه گنبد بسیار زیبا پوشیده شده است که توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.

سقف مسجد با نقاشی‌های دیواری قرمز ظریف با نقوش هندسی و گل تزئین شده و نمای بیرونی آن با نقاشی‌های دیواری مغول تزئین شده است که زیبایی آن را دو چندان می‌کند. مسجد محبت خان به دلیل معماری منحصر به فرد و تاریخ باستانی باشکوه، هویت پیشاور است.

احتشام قیصر، از اهالی محلی به APP گفت: در ۱۰ سال گذشته مرتباً در سه روز پایانی ماه مبارک رمضان برای ختم قرآن به این مسجد تاریخی پیشاور می‌آمدم. ساخت میدان‌های بزرگ و مغازه‌های غیرقانونی در اطراف مسجد تأثیر نامطلوبی بر معماری بیرونی آن گذاشته و اهالی محلی خواستار تخریب همه این بناهای غیرقانونی برای بازگرداندن عظمت و طرح‌های معماری اولیه آن شد‌ه‌اند.

بخت‌زاده گفت: مسجد در گذشته دچار خرابی عمدی شده که آسیب‌های جدی به آن وارد کرده بود، اما خوشبختانه با مداخله به موقع و استفاده از تکنیک‌های علمی و مواد اولیه، قابل برگشت شد و ساختمان از ریزش نجات یافت. این مسجد اخیراً پس از تصویب پروژه حفاظتی مسجد محبت خان ۸۷,۷ میلیون روپیه (۳۰۸ هزار دلار) مورد مرمت و حفاظت سنگینی قرار گرفت.