مسجد تاریخی«گرجی» طرابلس لیبی؛ نگینی کم‌نظیر از هنر کاشی‌کاری در شمال آفریقا

سجد تاریخی «گرجی» که اوایل قرن نوزدهم در شهر قدیم طرابلس در لیبی و نزدیکی بندر تاریخی بنا شد، یکی از شاخص‌ترین مساجد دوره عثمانی در شمال آفریقا به شمار می‌رود. ویژگی برجسته این مسجد، تزئینات کاشی‌کاری آن است که آن را از دیگر بناهای هم‌عصر خود متمایز کرده است.

این مسجد به دستور «مصطفی بیک گرجی»، بازرگان گرجی‌تبار که در خدمت «یوسف پاشا قره‌مانلی»، والی طرابلس در دوره عثمانی، به این شهر آمد ، ساخته شد و در نخستین ربع قرن نوزدهم به پایان رسید.

عبدالمطلب ابوسالم، پژوهشگر تاریخ فرهنگی و از مسئولان پیشین وزارت فرهنگ لیبی، این مسجد را «یکی از گوهرهای نادر معماری شمال آفریقا» خواند و افزود: این مسجد زیبا شاهکاری از معماری است؛ فراوانی نقش‌ونگارها، ظرافت در اجرا و زیبایی بصری، آن را به بنایی یگانه در منطقه بدل کرده است.

این مسجد در محله «باب‌البحر» شهر قدیم و در کنار طاق تاریخی مارکوس اورلیوس قرار دارد که یادگار دوران رومی طرابلس است.

به گفته ابوسالم، مصطفی بیک که بعدها در اداره بندر شهر خدمت می‌کرد، داماد یوسف پاشا نیز شد و به مقام بالایی در نیروی دریایی رسید؛ مقامی که می‌توان آن را هم‌سنگ وزارت امور دریایی امروز دانست.

ساخت مسجد از سال ۱۸۲۰ آغاز و تا ۱۸۳۴ ادامه یافت. بنای آن در قالبی مربع به ابعاد ۱۶ در ۱۶ متر طراحی شده و طبقه بالای آن به شکل حرف «U» ساخته شده است. فضای داخلی شامل ۹ ستون مرمری و در مجموع ۲۵ ستون است که برخی احتمالاً از شهرهای دیگر آورده شده‌اند.

معماری مسجد، افزون بر عناصر عثمانی، از سنت‌های اندلسی و ایتالیایی نیز تأثیر پذیرفته است. تزئینات کاشی‌کاری غنی در نمای بیرونی و داخلی، سرستون‌ها و گچ‌بری‌های ظریف، جلوه‌ای ویژه به بنا بخشیده است. مسجد دارای ۱۶ گنبد است و در مقابل محراب بخشی ویژه برای مهمانان برجسته ساخته شده که به «سُدّه» معروف است.

ابوسالم می گوید: منبر چوبی مسجد در سال ۲۰۱۴ برای حفاظت منتقل شد و قرار است در موزه ملی جدید لیبی به نمایش گذاشته شود.

مصطفی بیک و خانواده‌اش نیز در مقبره‌ای در جوار همین مسجد آرمیده‌اند؛ آرامگاهی که همچون خود مسجد بخشی از حافظه تاریخی طرابلس محسوب می‌شود.