مدیریت شهری باید سبک زندگی ساکنان حاشیه‌ای را به رسمیت بشناسد

ایمان قلندریان در خصوص ویژگی‌های بافت کالبدی حاشیه شهر مشهد اظهار کرد: یک عامل تعیین‌کننده در تایید ضرورت پرداختن به بافت حاشیه شهر مشهد، تعداد جمعیت ساکن در این بافت است. تعداد جمعیت حاشیه‌نشین مشهد از شهر دهم کشور هم به لحاظ جمعیت بیشتر است. در واقع اگر منطقه حاشیه مشهد یک شهر باشد، شهر دهم ایران از نظر جمعیت خواهد بود.

وی با بیان اینکه مسائل مختلفی در شکل‌گیری حاشیه‌نشینی دخیل است، عنوان کرد: مسائل محلی شهر مشهد، مناسبات شهری و ارتباط با شهرها، روستاها و نقاط سکونتگاهی اطراف شهر از جمله این مسائل است. به این دلیل که زمانی که امکانات و خدمات برای کلان‌شهر مشهد تامین می‌شود، میل مهاجرت نیز افزایش می‌یابد و افراد جذب مکان‌هایی می‌شوند که هزینه‌های پایین‌تری دارد.

این استاد دانشگاه گفت: در دوره‌ای با افزایش مهاجرت به شهر مشهد، ساخت‌وسازها بدون نظارت انجام شده و کیفیت خوبی ندارد. سازه‌ها عموما ناپایدار و ناایمن است. این منازل هم از نظر کیفیت سازه‌ای و هم کیفیتی که برای سکونت ارائه می‌شود، مناسب نیست. خانه‌ها مساحت پایینی دارد و با توجه به جمعیتی که در این مناطق حضور دارد، این مناطق نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای یک خانواده باشد.

قلندریان افزود: سطح خدمات هم در مناطق حاشیه‌ای پایین است زیرا مدیریت شهری نظارتی بر ساخت‌وساز نداشته است؛ بنابراین خدمات هم تامین نشده است. در مناطق حاشیه شهر با گستره وسیعی از زمین‌های مسکونی و خانه‌ها مواجه هستیم که فاقد فضای سبز است. خدمات درمانی و سایر خدمات نیز مناسب نیست. وقتی از نظر کالبدی این کمبودها باشد، متوجه می‌شویم که از نظر زیستی این بخش از شهر که جمعیت آن یک‌سوم جمعیت شهر مشهد است، با بحران یک زندگی متعادل مواجه است.   

بحران مالکیت زمین در حاشیه شهر

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه اگر یک نفر قصد شروع استانداردسازی بافت حاشیه شهر را داشته باشد، با بحران مالکیت مواجه است، تصریح کرد: زمین‌ها در این بافت‌ها غالبا بزرگ‌مالکانی دارد که سازمان‌ها و نهادها هستند. بنابراین به این دلیل که مالک سازمان دیگری است و زمین‌ها به شکل قولنامه‌ای به مردم واگذار شده، شهرداری نمی‌تواند پاسخگو باشد.

وی ادامه داد: ابتدا مدیریت شهری باید به مالک پاسخگو باشد زیرا از نظر مدیریت شهری مردم مالک زمین نیستند؛ در نتیجه پاسخگویی وجود ندارد و افراد مجبور می‌شوند به صورت غیر مجاز ساخت‌وساز و شب‌سازی کنند و استانداردها را رعایت نکنند. در حقیقت بحران اصلی بحران تعارض بین مردم با مالک اصلی است. مردم خود را مالک می‌دانند و بزرگ‌مالک نیز بیان می‌کند که طبق قانون نمی‌توان زمین‌های مربوط به وقف را واگذار کرد و مردم مستاجر هستند. این مالکیت بحران ایجاد کرده است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: وقتی از ریشه به افراد پاسخگویی نمی‌شود، هر شکل ساخت‌وسازی به نوعی غیر قانونی تلقی می‌شود؛ بنابراین بسیاری از ساخت‌وسازها مشکل دارد. وقتی در مدیریت شهری گروهی را به رسمیت نشناسند، هر اقدامی انجام دهند، از نظر مدیریت شهری خلاف قانون است. البته حاکمیت و مدیریت شهری به این سمت حرکت کرده که با تاسیس دفاتر تسهیلگری و بسیج کردن گروه‌های مختلف مردمی برای توانمندسازی و پاسخگویی متناسب با ظرفیت‌ها و توان مردم به این افراد رسمیت دهد اما هنوز درگیر کلیشه‌ها هستیم که باید سامان‌دهی پیدا کند.

قلندریان اضافه کرد: در حال حاضر حاشیه‌نشینی وجود دارد اما قبل از انقلاب زاغه‌نشینی با حداقل امکانات بود. اصلاحات کافی نیست و باید اصلاحات جدی‌تر با حذف کلیشه‌ها، نزدیکتر کردن ضوابط به سبک زندگی افراد و به رسمیت شناختن و رسمیت دادن به این سبک زندگی انجام شود.

عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص چگونگی بهبود بافت کالبدی حاشیه شهر مشهد گفت: ما در ابتدا باید مالکیت را سامان دهیم تا حداقل کسانی که می‌توانند کاری انجام دهند یا ساخت‌وساز را بهینه و بازسازی کنند، اقداماتی انجام دهند. مدیریت شهری هم باید سبک زندگی این افراد را به رسمیت بشناسد.  

باید حاشیه را به متن وصل کنیم

وی خاطرنشان کرد: باید حاشیه را به متن وصل کنیم. یکی از کارها برای این اتصال این است که این افراد از حداقل امکانات و خدمات برخوردار باشند. مورد دیگر این است که دسترسی‌های آن‌ها به مرکز شهر و کاربری‌های دیگر مطلوب‌تر شود؛ خصوصا اینکه حمل‌ونقل عمومی گسترش و بهبود پیدا کند. ما در ارائه خدمات آموزشی شاهد عدالت آموزشی هم نیستیم. تعداد مدارس و کیفیت آموزش در این مناطق معمولا پایین‌تر بوده و این موضوع مساله‌ساز است.

این استاد دانشگاه افزود: این نبود عدالت نباید در فضاهای مختلف روی افراد ساکن در حاشیه شهر اثر منفی بگذارد. باید نگاه بلندمدت ۳۰ ساله به این فضاها داشته باشیم تا نسل جدید را همراه‌تر و مشاکت‌پذیرتر کنیم. مدیران شهری نیز باید پذیراتر باشند و با هدف ارتقاء کیفیت زیست افراد در تمامی ابعاد ورود پیدا کنند.

قلندریان ادامه داد: مدیران شهری نباید تنها به بُعد اجتماعی توجه کنند بلکه باید مسائل اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی را نیز مورد توجه قرار دهند؛ به طور مثال در مسائل زیست‌محیطی، حاشیه شهر سیستم فاضلاب ندارد که موجب می‌شود نازیبایی‌هایی در فضای شهری و معابر آن‌ها دیده شود و حس تعلق را کاهش می‌دهد. این کاهش حس تعلق بعدا اثر خود را در جامعه خواهد گذاشت.

ایسنا