مدرسه چهارباغ؛ یادگار باشکوه صفوی در قلب اصفهان
مدرسه تاریخی چهارباغ به‌عنوان آخرین یادگار شاخص دوران صفوی، یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی-آموزشی ایران است که در قلب اصفهان قرار دارد و سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی را به‌سوی خود جذب می‌کند. این مدرسه که در گذشته با نام‌های «مدرسه سلطانی» و «مدرسه مادر شاه» شناخته می‌شد، امروز نیز به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار معماری ایرانی اسلامی، همچنان می‌درخشد و بخشی زنده از تاریخ و هویت اصفهان را تشکیل می‌دهد.
پیشینه‌ای از شکوه صفوی
ساخت مدرسه چهارباغ در سال ۱۱۱۶ هجری قمری در دوران حکومت شاه سلطان حسین صفوی آغاز شد و پس از یک دهه، در سال ۱۱۲۶ هجری قمری تکمیل شد. این بنا را می‌توان آخرین سازه بزرگ و پرشکوه دوره صفوی دانست؛ دورانی که اصفهان به اوج اعتلای معماری و شهرسازی ایرانی رسیده بود.
مدرسه چهارباغ از همان ابتدا مرکزی مذهبی-آموزشی برای طلاب علوم دینی بود و در اسناد تاریخی آمده است که مجموعه‌ای عظیم از موقوفات شامل مزارع، باغ‌ها، کاروان‌سراها، بازارها و کتابخانه‌ای غنی به آن اختصاص داشته است. بسیاری از این اموال در حمله افغان‌ها به اصفهان نابود شد، اما بنای مدرسه همچنان پابرجا ماند و امروز بخشی ارزشمند از حافظه تاریخی شهر است.
پس از انقلاب اسلامی، این مجموعه با نام «مدرسه علمیه امام صادق (ع)» به فعالیت آموزشی خود ادامه داد و حجره‌های آن همچون گذشته محل اقامت طلاب است.
موقعیت مدرسه چهارباغ
مدرسه چهارباغ در ضلع شرقی خیابان چهارباغ عباسی جای گرفته و به‌دلیل قرار داشتن در یکی از مهم‌ترین محورهای تاریخی اصفهان، دسترسی به آن بسیار آسان است.
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مجموعه، «ایستگاه میدان انقلاب» با فاصله ۴۰۰ متر است و ایستگاه‌های اتوبوس و مترو میدان امام حسین نیز در حدود ۷۰۰ متری آن قرار دارند.
شاهکار معماری و کاشی‌کاری صفوی
مدرسه چهارباغ را می‌توان یکی از کامل‌ترین نمونه‌های معماری درون‌گرای ایرانی دانست. این بنا دارای چهار ایوان، یک گنبد باشکوه، مناره‌هایی ظریف، حجره‌های دوطبقه، شبستان، هشتی ورودی چشم‌نواز و صحن وسیعی سرسبز است.
سردر مدرسه از زیباترین بخش‌های بنا می‌شود.کاشی‌های هفت‌رنگ و معرق، خطوط خوشنویسی درخشان، مقرنس‌های پیچیده و طاق‌نماهای آجری همگی جلوه‌ای شکوهمند ایجاد کرده‌اند. کتیبه اصلی سردر به خط عبدالرحیم جزایری بر زمینه لاجوردی، تاریخ ۱۱۱۲ هجری قمری را نمایش می‌دهد.
درِ اصلی مدرسه شاهکاری از طلا و نقره‌کاری است و بر دو لنگه آن اشعاری به خط برجسته محمد صالح اصفهانی دیده می‌شود که از ارزشمندترین نمونه‌های هنر قلم‌زنی دوره صفویه به شمار می‌رود.
حیاطی سرسبز با نهر فرشادی
ورود به صحن مدرسه، ورود به فضایی آرام و معنوی است. چهار ایوان اطراف حیاط، حجره‌های سنتی طلاب و درختان چنار کهنسال، محیطی به‌طور کامل ایرانی-اسلامی را ایجاد کرده‌اند.
در میان صحن، جویباری از شاخه‌ای از زاینده‌رود به نام هر فرشادی عبور می‌کند که از گذشته تاکنون به این مجموعه روح و زندگی بخشیده است.
حجره‌ها در دو طبقه طراحی شده‌اند و هرکدام شامل اتاق نشیمن، صندوقخانه و بالاخانه هستند. ایوانچه‌های زیبا در مقابل حجره‌ها فضای دل‌نشینی برای استراحت و مطالعه طلاب فراهم می‌کرده است.
گنبد، مناره‌ها و تزئینات خیره‌کننده
ایوان جنوبی مدرسه با گنبدی فیروزه‌ای و مناره‌هایی ظریف، یکی از مهم‌ترین نمادهای معماری صفوی در اصفهان به شمار می‌رود.
داخل گنبد مجموعه‌ای از کتیبه‌ها و طرح‌های هندسی فراوان دیده می‌شود که همه آن‌ها با کاشی‌های کوچک و ظریف تزئین شده‌اند. کتیبه فوقانی داخل گنبد نیز به خط عبدالرحیم جزایری نگاشته شده است.
از دیگر آثار حیرت‌انگیز مجموعه، منبر مرمری ۱۲ پله است که یکپارچه از سنگ مرمر تراشیده شده و نمونه‌ای برجسته از هنر سنگ‌تراشی در دوره صفویه است.
محراب مدرسه نیز با کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌های خود، از زیباترین محراب‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود.
بازار هنر؛ یادگار دیگر مادر شاه
در شمال مدرسه چهارباغ، بازارچه‌ای تاریخی قرار دارد که در دوره صفوی با نام «بازارچه بلند» یا «بازارچه شاهی» شناخته می‌شد. این بازارچه که مادر شاه سلطان حسین آن را وقف مدرسه کرده بود، امروز با نام بازار هنر محل فعالیت هنرمندان اصفهانی در رشته‌هایی چون قلم‌زنی، میناسازی، خاتم‌کاری و صنایع‌دستی است.
مهمان‌سرای عباسی؛ کاروانسرایی ۳۰۰ ساله
در ضلع شرقی مدرسه، کاروانسرای مادر شاه قرار گرفته که در دوره صفویه از مهم‌ترین اقامتگاه‌های مسافران محسوب می‌شد. این کاروانسرا امروزه با نام «هتل عباسی» یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین هتل‌های جهان شناخته می‌شود و بسیاری آن را «موزه‌ای زنده» می‌دانند که معماری صفوی در آن حفظ شده است.
سنگاب‌های نفیس مدرسه
دو سنگاب تاریخی در بخش‌های مختلف مدرسه قرار دارد که هرکدام شاهکاری از هنر سنگ‌تراشی و کتیبه‌نگاری هستند.
سنگاب اول
در سرسرای ورودی قرار دارد و بر آن کتیبه‌ای شامل صلوات بر چهارده معصوم در سال ۱۱۱۰ قمری حک شده است. این اثر توسط محمد طاهر سنگ‌تراشی شده است.
سنگاب دوم
در صحن مدرسه، روبه‌روی ایوان جنوبی قرار دارد و تاریخ آن به سال ۱۰۹۰ قمری بازمی‌گردد. این سنگاب پیش از ساخت مدرسه در محل دیگری بوده و بعدها به چهارباغ منتقل شده است.
ساعت بازدید
بازدید از مدرسه چهارباغ برای گردشگران «در روزهای پنجشنبه از ساعت ۱۴ تا ۲۰» و «جمعه از ۸ تا ۲۰» امکان‌پذیر است.
بازدید برای نمازگزاران رایگان است و گردشگران باید بلیت ورودی تهیه کنند. پوشش چادر برای بانوان الزامی است و در صورت نداشتن، در ورودی چادر ارائه می‌شود.
مدرسه چهارباغ اصفهان تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه نمادی از فرهنگ، هنر و زنده‌بودن میراث صفوی در قلب ایران است. معماری چشم‌نواز، کاشی‌کاری بی‌مانند، خوشنویسی کم‌نظیر و فضای معنوی این مدرسه موجب شده است بسیاری از پژوهشگران و گردشگران آن را «شاهکار مسلم معماری صفوی» بنامند. این مجموعه همچنان زنده، فعال و پویاست و همچنان همچون گذشته، مکانی برای تعلیم و ترویج آموزه‌های دینی است.
درباره نویسنده
نویسنده