مدرسه پریزاد؛ گنجینه‌ای از هنر و هویت در جوار حرم رضوی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه علمیه خراسان، هم‌زمان با فرارسیدن هفته موزه و میراث فرهنگی(۲۸ اردیبهشت تا ۳ خرداد)، دفتر اسناد و تراث این حوزه با همکاری مدیریت ارتباطات و رسانه حوزه علمیه خراسان، در قالب ویژه‌برنامه‌ای، معرفی مدارس علمیه تاریخی این حوزه را در دستور کار قرار داده است؛ اقدام ارزشمندی که هر روز با محوریت حفظ هویت فرهنگی و پاسداشت میراث ماندگار معماری اسلامی به معرفی یکی از این مدارس می‌پردازد.

در دومین بخش این ویژه‌برنامه، مدرسه تاریخی «پریزاد» که همچنان با قدمت و عظمت خود، یکی از بناهای فاخر مذهبی فرهنگی حرم مطهر رضوی به شمار می‌رود، معرفی شده است.

مدرسه علمیه پریزاد؛ میراث فاخر تیموری در جوار حرم رضوی

مدرسه پریزاد، واقع در فضای قدسی حرم مطهر امام رضا(علیه‌السلام)، یکی از گران‌بها‌ترین یادگارهای تاریخی دوره تیموری است که با معماری چشم‌نواز و منحصر به فرد، هم‌دوره با بنای باشکوه مسجد گوهرشاد احداث گردیده است.

بر پایه روایت‌های تاریخی معتبر، «پریزاد خانم» ندیمه گوهرشاد آغا، بانی ساخت این مدرسه به‌شمار می‌رود. با این حال به واسطه مرمت‌های متعدد و تغییرات صورت گرفته در طول قرون، اغلب کتیبه‌های اولیه و مستندات نخستین بنای مدرسه از میان رفته و سال دقیق تأسیس و جزئیات مربوط به بانی آن به‌درستی مشخص نشده است.

در زمان تأسیس، مدرسه پریزاد در حاشیه یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و فرهنگی مشهد، یعنی بازار زنجیر قرار داشته است و موقعیت مکانی آن از شمال به مدرسه بالاسر(دارالولایه)، از شرق به دارالسیاده، از جنوب به مسجد گوهرشاد و از غرب به بازار زنجیر منتهی بوده است. این مدرسه ارزشمند که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، امروز در ضلع غربی بیوتات بالاسر بقعه مطهر امام رضا(علیه‌السلام)، رو‌به‌روی مدرسه دو در و در مجاورت رواق بزرگ دارالولایه جای گرفته است.

بنای مدرسه پریزاد با مساحتی قریب به ۳۰۰ متر مربع در دو طبقه ساخته شده و متشکل از ۲۲ حجره جهت اقامت طلاب علوم دینی و چهار ایوان در چهار سوی حیاط مرکزی است. تزئینات دقیق و کم‌نظیر این بنا شامل پیشانی ایوانچه حجره‌ها و نیز نمای داخلی ایوان‌هاست که با کاشی‌کاری‌های معرق و گچ‌بری‌های هنرمندانه آراسته شده است. برجسته‌ترین جلوه تزئینات، به ایوان شرقی مدرسه تعلق دارد؛ جایی که نمای داخلی آن با تلفیق آجرنما و کاشی معرق، همراه با ترنج‌های چهارپر منظم، جلوه‌ای خاص به صحن مدرسه بخشیده است. در طرفین و قسمت فوقانی ورودی ایوان شرقی، کتیبه‌ای نفیس به خط ثلث با رنگ سفید بر زمینه کاشی معرق آبی نصب شده که آیات و احادیث مرتبط با جایگاه تعلیم و تعلم را زینت‌بخش این فضای علمی و معنوی ساخته است. افزون بر آن، عباراتی به خط کوفی ریز با حروف مورب و گاه مستقیم، به رنگ کهربایی، بر فضای ایوان نگاشته شده که جلوه تاریخی بنا را مضاعف می‌کند.

بر اساس مضمون کتیبه‌ای که بر سر در بیرونی مدرسه نصب گردیده است، نجفقلی‌خان بیگلربیگی قندهار، از رجال و معتمدان عصر صفوی، در سال ۱۰۹۱ هجری قمری(دوران شاه سلیمان صفوی) نسبت به مرمت و بازسازی بنای مدرسه پریزاد ایجاد همت کرده است. در کنار این مستندات، وقف‌نامه‌ای منسوب به پریزاد خانم نیز موجود است که براساس آن، تولیت مدرسه و موقوفات وابسته، که شامل شمار قابل توجهی از املاک و دکان‌ها در مشهد و نواحی اطراف بوده، به همسر وی، میرزا محمد میرک الحسینی، خادم سرکار فیض آثار روضه رضوی تفویض گردیده است. با این حال، اصالت این وقف‌نامه به دلیل سبک نگارش سند و نیز عدم تایید آن توسط میرزا نصرالله مجتهد(از علمای نامدار خراسان در قرن سیزدهم هجری قمری)، محل تردید و بررسی است.

شایان ذکر است که بر مبنای گزارش فریزر، سیاح نامدار دوره قاجار، شمار طلاب مقیم این مدرسه در آن روزگار، بین ۲۰ تا ۳۰ نفر برآورد شده است؛ موضوعی که خود مؤید قدمت و اهمیت مدرسه پریزاد به عنوان یکی از کانون‌های اصیل تعلیم و تربیت اسلامی ایرانی در شهر مشهد به شمار می‌آید.