لزوم توجه دولت جدید به چشم‌انداز فرهنگی ایران در عرصه بین‌المللی

محمد صالحی‌فرد در خصوص مشکلات و معضلات هنر معماری و شهرسازی و لزوم توجه دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به آن‌ها، اظهار کرد: هنر و به طور ویژه معماری و شهرسازی در ابعاد گوناگونی باید مورد بررسی قرار گیرد. از جمله این ابعاد می‌توان اسناد فرادستی را نام برد. این اسناد به لحاظ راهبردی و عملیاتی، خطوط و چارچوب‌های اجرایی حوزه فعالیت را در سطح کشور و در عرصه‌های بین‌المللی مشخص می‌کند. برنامه ششم توسعه و سند ایران ۱۴۰۴ از جمله اسناد موجود در زمینه معماری و شهرسازی است که می‌تواند به عنوان مبنا قرار گیرد.

وی ادامه داد: در حالی که موضوع معماری و شهرسازی در تمام ۶ برنامه توسعه پس از انقلاب و سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، به شکلی واقع‌بینانه لحاظ نشده است. بنابراین با وجود اینکه نگاهی نسبتاً راهبردی نسبت به این موضوع وجود دارد، اما متأسفانه بسیاری از این برنامه‌ها تحقق پیدا نکرده و با توجه به شرایط موجود نیز امکان تحقق آن‌ها وجود ندارد. بر این اساس بازنگری در اسناد فرادستی از جمله نخستین اقداماتی است که باید در حوزه معماری و شهرسازی مورد توجه دولت قرار گیرد و تمام بخش‌نامه‌ها، قوانین و اسناد حوزه معماری و شهرسازی با نگاهی عملیاتی و واقع‌بینانه پیگیری و برنامه‌ریزی شود.

این استاد معماری و شهرسازی تصریح کرد: برای تدوین مبنای این برنامه باید نظرات نخبگانی و پیمایش‌های میدانی را مورد استفاده قرار داد. در حالی که متأسفانه بسیاری از سیاست‌های که در پی گرفته شده است، ناشی از نبود شناخت واقع‌بینانه نسبت به بافت‌های فرسوده و شهری، فضاهای عمومی و نیمه‌عمومی و بافت‌های شهری است که نیاز به بازآفرینی دارند. به گونه‌ای که ممکن است این برنامه‌ریزی‌ها بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده باشد.

برنامه عملیاتی حوزه معماری و شهرسازی تدوین شود

صالحی‌فرد عنوان کرد: به این ترتیب معتقدم مهمترین مسئله‌ای که باید مورد توجه دولت جدید قرار گیرد، این است که با برنامه‌ای فشرده در بازه زمانی چهار تا ۶ ماه، برنامه‌ای عملیاتی برای حوزه معماری و شهرسازی کشور تدوین کند تا این دستورالعمل نقشه راهی برای ادامه مسیر فعالان و مخاطبان معماری و شهرسازی کشور باشد.

وی با بیان اینکه باید از لحاظ قانونی بسترهای رفع چندین مسئله در زمینه معماری و شهرسازی فراهم شود، بیان کرد: ریزدانگی یکی از بزرگترین معضلات بخش معماری و شهرسازی ایران است. به این معنی که بیشتر فضاهای شهری، فضاهای کوچکی هستند که باید امکان تجمیع آن‌ها در بستری قانونی فراهم شود. به عنوان مثال بسیاری از زمین‌های شهری و واحدهای مسکونی مناطق مختلف شهر مشهد مساحتی کمتر از ۱۰۰ متر مربع دارند و چنین فضاها و اراضی، ظرفیت و شایستگی اجرای برنامه‌های بلندمدت شهرسازی و معماری در جهت زیباسازی، نوسازی و بازسازی فضای شهری را ندارند.

این پژوهشگر مطالعات شهری و شهرسازی خاطرنشان کرد: بنابراین با توجه به اینکه یکی از معضلات جدی ما مسئله مالکیت اراضی به شمار می‌رود، لذا باید قوانینی در زمینه ثبت و در راستای حل مسئله مالکیت تدوین شود.

صالحی‌فرد اضافه کرد: ایران یکی از معدود کشورهایی است که مالکیت زمین پس از فوت به طور کامل به ورثه منتقل می‌شود که این امر در بسیاری از موارد باعث می‌شود اراضی و فضاهای شهری مانند واحدهای مسکونی و یا زمین‌های رهاشده، به سبب کشمکش‌های میان ورثه به طور کلی رها شده و بلااستفاده باقی بماند. به گونه‌ای که بخش زیادی از فضاها و زمین‌های کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و تبریز درگیر چنین مسئله‌ای است. این فضاها نه‌تنها چهره‌های شهری را مخدوش می‌کنند، بلکه نمی‌توان هیچ برنامه مشخصی درمورد آن‌ها طراحی و اجرا کرد.

باید نگاهی کاربردی به معماری ایجاد شود

وی با اشاره به لزوم نگرش کاربردی نسبت به دانش معماری، تصریح کرد: به نظر من در دولت جدید باید نگاهی کاربردی و عملیاتی نسبت به دانش معماری و شهرسازی در حوزه دانشگاهی ایجاد شود. در حال حاضر دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی، دانش کافی در زمینه عملیاتی و کاربردی ندارند. بر این اساس من فکر می‌کنم وزارت علوم نیز وظیفه‌ای جدی در این بخش بر عهده دارد تا مباحثی با قابلیت اجرایی و برنامه‌ریزی را وارد رشته‌های معماری و شهرسازی کند.

این استاد معماری و شهرسازی خاطرنشان کرد: من فکر می‌کنم فضای دانشگاهی باید گسترده‌تر شود و به تعبیری علاوه بر بهره‌مندی از هیأت علمی از مشاورانی که تجربه پروژه‌های کاربردی و عملیاتی دارند نیز کمک گرفته شود تا چگونگی اجرای طرح در بخش‌های مختلف نیز به دانشجویان آموزش داده شود که تحقق و اجرای چنین رویکردی نیازمند بستر و فضای گفتمانی جدید است.

صالحی‌فرد گفت: استفاده از دانش نخبگانی، مسئله دیگری که در طول هشت سال گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در واقع سیاستمداران و دولتمردان باید به سراغ نخبگانی که دارای تجربه و دانش این رشته هستند، بروند و از مشورت آن‌ها بهره‌مند شوند. در حالی که متأسفانه بسیاری از اساتید و نخبگان معماری و شهرسازی ورود به مباحث سیاستگذاری را انتخاب نمی‌کنند و معمولاً باوجود توانایی و ظرفیت بالای آن‌ها صرفاً به نوشتن مقاله و کتاب و یا تدریس می‌پردازند و حتی برخی از این افراد از رشته و حوزه تخصصی خود خارج شده‌ و مشغول فعالیت‌های بازرگانی هستند.

وی اظهار کرد: دولتمردان باید دو موضوع سیاستگذاری و سیاست‌سازی را مورد توجه قرار دهند که متأسفانه در حال حاضر در هر دو زمینه دچار مشکلاتی هستیم و به نوعی حضور افراد دارای توانایی تدوین سیاستگذاری‌های کلان در این عرصه کمتر دیده می‌شود. در حالی که ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان شرکت‌های مهندس مشاور و نخبگان را نام برد.

بانک اطلاعاتی نخبگان و متخصصان ایجاد شود

این پژوهشگر مطالعات شهری و شهرسازی ادامه داد: بنابراین لازم است دولتمردان اتاق‌های فکر متعدد و باشگاه جامع نخبگان ایجاد کنند و با تدوین بانک اطلاعاتی از نخبگان، متخصصان و صاحب‌نظران این رشته در جهت بهبود وضعیت حرکت کنند.

صالحی‌فرد بیان کرد: فضاهای شهری در کشور ما جاذب جمعیت برای تفریح و گذران اوقات فراغت نیستند. به شکلی که معماری و شهرسازی ما در این زمینه ضعیف، خسته‌کننده و کسل‌کننده عمل کرده است و سبب ایجاد احساس بیگانگی میان مردم و فضاها شده است، به شکلی که اغلب مردم پس از اتمام کار سعی دارند به سرعت خود را به خانه برسانند. در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته مردم اوقات زیادی را در فضاهای اجتماعی و تفریحی شهر سپری می‌کنند و خانه، به عنوان فضایی برای استراحت و خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر این اساس باید پویایی و زنده بودن فضاهای شهری که موجب حضور شهروندان در این فضاها می‌شود، تحقق یابد. بنابراین دولتمردان و سازمان‌هایی مانند شهرداری با استفاده از تکنیک‌های اقتصادی و کمک‌های مالی در شکل‌گیری چنین فضاهایی اثرگذار خواهند بود.

وزیر ارشاد باید با مفهوم فرهنگ آشنایی داشته باشد

این استاد معماری و شهرسازی با بیان انتظارات خود از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دولت سیزدهم، خاطرنشان کرد: به نظر من وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باید با مفهوم فرهنگ آشنایی داشته باشد. به تعبیری استفاده از فرهنگ در گفتمان بسیار ساده است، اما ورود و حضور در حوزه فرهنگ علاوه بر تخصص، مستلزم دغدغه‌مندی و درک هنر و فرهنگ توسط افراد است، به علاوه وزارت ارشاد باید برنامه‌ای عملیاتی داشته باشد.

وی عنوان کرد: در واقع تعداد زیادی از مسئولان سند چشم‌انداز و اسناد راهبردی و سیاستگذاری را به عنوان برنامه عملیاتی ارائه می‌دهند، در حالی که برنامه عملیاتی باید تمام اطلاعات اقتصادی، فنی و تخصصی را شامل شود، لذا تداوم این روند مانعی برای تحول فرهنگ و هنر به شمار می‌رود.

چشم‌انداز فرهنگی ایران در عرصه بین‌المللی باید مورد توجه قرار گیرد

صالحی‌فرد با اشاره به فرهنگ و تمدن غنی ایران، اضافه کرد: چشم‌انداز فرهنگی ایران در عرصه بین‌المللی از دیگر مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. ایران کشوری با تمدن چند هزار ساله است، بنابراین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باید جایگاه فرهنگی ایران در عرصه جهانی را در نظر بگیرد، به این ترتیب نگاه بین‌المللی به حوزه فرهنگ بسیار حائز اهمیت است. استفاده از ظرفیت سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور نیز بسیار اثرگذار خواهد بود. علی‌رغم وجود تعداد زیادی رایزن‌ فرهنگی، اما متأسفانه رایزن‌های فرهنگی ما فعال نیستند، به طوری که ایران در بسیاری از جشنواره‌های فرهنگی جهانی حضوری مقتدرانه و درخور ظرفیت خود ندارد.

وی تصریح کرد: از این رو نباید از تقابل فرهنگ ایرانی اسلامی با سایر فرهنگ‌ها بیم داشته باشیم. در واقع فرهنگ‌ها همواره در کنش با یکدیگر قرار دارند، بنابراین با شناخت درست فرهنگ ایران و ظرفیت موجود آن قطعاً نگرانی در خصوص تقابلات فرهنگی از بین خواهد رفت، اما متأسفانه تعصبات بیهوده و ناآگاهی‌ها موجب افزایش این نگرانی‌ها شده است.

این استاد معماری و شهرسازی اضافه کرد: احیاء بناهای تاریخی و معماری یکی از اقدامات مهم در زمینه فرهنگ محسوب می‌شود که متأسفانه تعدادی از آن‌ها به دلایل مختلف در سال‌های اخیر و به ویژه در دهه ۷۰ فراموش شدند. علاوه بر این ثبت آثار جهانی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

ایسنا