عباس جهانبخش، مدیرگروه فقه معماری و شهرسازی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۵ آذر در نشست علمی «بررسی ظرفیت فقه در سرپرستی موضوعات اجتماعی» گفت: طبق فرهنگ ذن که برای شرق آسیاست، وقتی راه می‌روم، راه می‌روم و وقتی می‌نوشم، می‌نوشم، یعنی تمرکز را به عنوان یک اصل فرهنگی مطلوب و بالادستی در جامعه تعریف می‌کند و در چنین فضایی معمار و شهرساز تلاش می‌کند که خلاقیت و تجربه خود را در خدمت فرهنگ بالادست و مطلوب قرار دهد. حال اگر مطلوب بالادست عوض شود و گفته شود چه کسی می‌گوید زندگی مطلوب این است که  وقتی راه می‌روم، راه می‌روم و وقتی می‌خورم، می‌خورم، بلکه وقتی راه می‌روم و چیزی می‌خورم هم پول درمی‌آورم، یعنی وقتی کیک اقتصاد رشد کرد همه خوشبخت‌تر خواهند شد. لذا همان معمار و شهرساز شرق آسیا برای دستیابی به این مدل مطلوب تلاش خواهد کرد که فرهنگی متفاوت از قبل خواهد شد.

وی با بیان اینکه آوردن عناصر فرهنگی یک فرهنگ به دیگری دشوار است، افزود: نویسنده کتاب مسکن حداقل، در فصل اول خود گفته است من شهرسازم ولی تعریف جامعه مطلوب را از مارکس می‌گیرم و تلاش خود را برای تحقق هدف مطلوب بالادست قرار می‌دهم. در چنین فضایی فرد پرسه‌زن در شهر فردی ایده‌آل می‌تواند تلقی شود و در این صورت معماری و شهرسازی هم به این سمت می‌رود که این نوع رفتار را تسهیل کند. بنابراین نسبت معماری و فرهنگ در این است که فرهنگ بالادست انسان شایسته و جامعه مطلوب را مقصد حرکت می‌داند و معماری تلاش می‌کند تا وضعیت بهینه مدنظر این فرهنگ را تحقق دهد و در فرهنگ اسلامی می‌توان چینن نسبتی را تعریف کرد؛ یعنی معماری باید در خدمت سهولت زیست اسلامی قرار بگیرد ولی متاسفانه این مسئله در فقه ما یا وجود ندارد یا بسیار کمرنگ است.

مدیرگروه فقه شهرسازی و معماری مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه برخی می‌گویند باید انسان درست تربیت کنیم در این صورت نیازی نیست که جامعه سالمی داشته باشیم زیرا اگر او را در فاضلاب هم بیندازیم درست بیرون خواهد آمد، اظهار کرد: این افراد حرف درستی می‌گویند ولی مربوط به ساحت انسان در شرایط است؛ مثلا مدیری تعیین می‌کنیم برای یک مزرعه و او همه زمین را آسفالت می‌کند و روی آن غلتک می‌کشد و وقتی از او بپرسیم چرا؟ می‌گوید بذر باید قوی باشد و از آسفالت هم بیرون بزند ولی کشاورز معتقد است که ضعیف‌ترین بذرها هم باید محصول بدهند؛ اینجا دو ساحت متفاوت است و نادیده گرفتن این دو در فقه می‌تواند برای ما آسیب‌آفرین باشد.

جهانبخش ادامه داد: سرپرستی و حکمرانی در دوران جدید بیش از آن که از طریق لجام‌زدن باشد از طریق تسهیل‌گری است؛ مثلا آمریکا برای اینکه سلطه خود را بر دنیا حفظ کند به جای لجام‌زدن، تسهیل ایجاد می‌کند، مثلا روی یک دریای مواج طوفانی پل می‌زند و عموما هم برای اینکه غرق نشوند دنباله‌رو او می‌شوند. کار اصلی حکمرانی باید ایجاد تسهیل در وقوع فرهنگ بالادستی باشد.

تسهیل زندگی عفیفانه

وی با اشاره به استفتایی از سوی یکی از فعالان ساخت و ساز در مشهد از مراجع تقلید، افزود: این فرد در سؤالی پرسیده بود که آیا طراحی و ساخت خانه که صدای محارم از آن به بیرون و یا خانه همسایه منتقل شود حرام است؟ یکی از مراجع معظم پاسخ دادند که گرچه ساختن چنین خانه‌ای شایسته یک انسان مسلمان نیست ولی حرام نیست و زنان باید دقت کنند که صدای غیرمتعارف آنان توسط نامحرم شنیده نشود. جواب استفتا درست است ولی طبق شرایط و براساس فقه فردی، ولی اگر معماری خیانت کرد و عمدا ساخت و ساز را طوری انجام داد که این مشکل را داشت چه باید کرد؟ چطور به یک خانم می‌توان گفت ۵۰ سال بلند نخند و بلند حرف نزن مبادا کسی صدای تو را بشنود ولی به سازنده نگوییم تو که این همه پول گرفته‌ای چرا خانه را طوری نمی‌سازی که صدا منتقل نشود؟ تا زندگی عفیفانه و حریم محرم و نامحرم حفظ شود.

مدیر گروه فقه شهرسازی و معماری مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه ژول‌ورن رؤیاپردزای‌هایی در داستان‌هایش انجام داد که منشا اختراع یکسری دستگاه‌ها از جمله زیردریایی شد، تصریح کرد: علوم از جمله فقه و دین هم نیازمند این نوع طلب‌ها هستند و اگر از دست دین خارج کنیم فرد دیگری آن را به دست خواهد گرفت؛ بنابراین باید تعریف جامعه و معماری مطلوب را ارائه دهیم گرچه به محض اینکه بخواهیم این وضعیت مطلوب را تعریف کنیم برخی نگاه‌ها هم در داخل حوزه و هم دانشگاه با ما مخالفت می‌کنند.

وی افزود: اولین نگاه مانعی در حوزه دیدگاهی است که می‌گوید علوم ربطی به مطلوبیت‌های دینی ندارند و دین وظیفه ندارد که کارهای تخصصی را به شما یاد بدهد؛ وظیفه دین چیز دیگری است و وظیفه علوم چیز دیگر. در حالی که در علوم کاربردی خلأهایی وجود دارد که از تعریف جامعه و خانه مطلوب به دست می‌آید. نگرش دیگر که مانع است این است که می‌گوید شما باید همه جزئیات شهرسازی را از دین بگیرید و این نگاه هم خلاقیت را از افراد می‌گیرد.

به رسمیت‌شناختن خلاقیت و تجربه در اسلام

جهانبخش با بیان اینکه تجربه و خلاقیت را به رسمیت می‌شناسیم، ولی باید در خدمت مطلوبیت بالادستی ما فعالیت کند، اضافه کرد: انتساب اسلام به شهرسازی و معماری را با سه کانال می‌توان داشت؛ دو مورد آن متداول و یکی جدید است؛ اولی به معنای عدم مخالفت است یعنی می‌گوید من به بانکداری اسلامی می‌گویم که مخالفت قطعی با دین نداشته باشد یا ربا نباشد که این نگاه شورای نگهبانی است. نگاه دیگر عناصر الزام‌آور است؛ یعنی باید قانون قرض‌الحسنه در بانکداری وجود داشته باشد و نگاه سوم که مهم است و مغفول مانده که می‌خواهیم نظامات رفتاری را از دین بگیریم. نگاه سوم در حوزه ما نسبتا مغفول بوده است.

مدیرگروه فقه شهرسازی و معماری مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با ذکر اینکه فقیه در مقام افتا با فقیه در مقام ولایت تفاوت دارد، افزود: فقیه در مقام ولایت باید نوعی مسیر حرکت را برای ما تعیین کند و مردم را از ظلمت به نور هدایت کند. بدین ترتیب از باب عهد و ضمان می‌توان به کسی که برای سفر اربعین مانع درست کند برخورد کنیم زیرا وظیفه دولت رشد فضایل اخلاقی است و این سفر هم در همین راستاست. انگیزه اصلی فعالیت انسان‌ها در جهان مورد بحث و نظرات دوگانه مطرح است. یک جریان می‌گوید: «و من یوق شح نفسه…» و جریان دیگر می‌گوید انبیاء اشتباه می‌کردند که می‌خواستند طمع و حرص را از جامعه بگیرند ولی دیگری می‌گوید باید بازار رقابتی ایجاد کنیم لذا سیاست هم در خدمت اقتصاد و سرمایه‌داران قرار گرفت و بانک‌ پول‌های خرد مردم را می‌گیرد و به سرمایه‌داران می‌دهد.

وی با بیان اینکه طبق اصل سوم قانون اساسی وظیفه اصلی دولت رشد فضایل بوده است نه ایجاد رقابت، گفت: دولت باید بستری برای مطلوبیت‌های دینی درست کند لذا چرا نباید بستر اخوت و کرامت را جایگزین بستر رقابت مالی و مادی کند؟ آیت‌الله شاه‌آبادی فرموده است جامعه دینی دو ریسمان و محور دارد؛ ریسمان عمودی که ولایت و نبوت است و  خط افقی که اخوت است؛ در چنین جامعه‌ای رقابت وجود دارد ولی محور نیست و محور، اخوت و برادری و ایثار است.

فراست مؤمنانه امام خمینی(ره)

جهانبخش تصریح کرد: آیت‌الله حائری شیرازی نقل کرده است که فرمانده وقت جنگ خدمت امام رسید که اجازه دهید تا بسیجیانی که در شب عملیات به جنگ نمی‌روند تنبیه کنیم ولی امام اجازه ندادند و با فراست مؤمنانه فرمودند دست آنان را ببوسید. اگر قرار بود با ترس و طمع ایجاد انگیزه کنیم و بگوییم هر کسی به جنگ رفت زمین و… می‌دهیم یا او را اعدام صحرایی می‌کنیم؛ پس جنگ و جبهه را باخته بودیم و امروز هم گاهی از این روش‌های غلط را اجرا می‌کنیم.

جهانبخش با بیان اینکه متأسفانه مدیران با شعار شهر ایرانی اسلامی، آخرین نسخه جامعه باز را که می‌توان سرمایه‌دار را ولی جامعه کرد، پیاده کردند، گفت: این مسئله سبب شد تا سرمایه‌داری در رأس هرم قرار گیرد و تبعیض و بی‌عدالتی هم به دنبال آن آمد. لذا باید در تمامی شئون از طاغوت دوری کنیم.

ایکنا