غارهای هنامه شیروان مجموعه منحصر به فرد قرون اولیه اسلامی

بر اساس تحقیقات و از روی سفالینه های به دست آمده در اطراف این مجموعه غارهای هنامه در قرون چهار الی پنج هجری ساخته شده و در دوران بعد و به ویژه در زمان آشوب و ناامنی مورد استفاده قرار می گرفته است.

غارهای هنامه در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲ هزار و ۲۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار “خربس ” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد.

این اثر تاریخی واقع در شمال شهرستان شیروان خراسان شمالی و بالادست باغ های سرسبز منطقه در دل کوه واقع شده است.

غارهای دستکند هنامه جاذبه دیدنی اما ناشناخته

غارهای دستکند در دل کوه و بالادست یکی از دره های فرعی رود اترک به ارتفاع حدود هزار و ۴۴۵ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده که از جاذبه های دیدنی خاصی برخوردار است.

مجموعه معماری دستکند با توجه به گستره آن ها زمانی جمعیت قابل توجه از ساکنین بومی منطقه را در خود جای می داده و در سینه کوهی به نام گرمه دره قرار گرفته است که حدود ۱۰۰ متر از کف دره ارتفاع دارد.

غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد و سقف و یا کف اتاق‌ها یک لایه متراکم شنی به ضخامت ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است که به طور طبیعی در کوه وجود داشته و به طور مناسب از آن بهره برداری شده است.

دسترسی به این اتاقها از بالای کوه غیرممکن است و رودخانه فصلی هنامه که در پای کوه جریان دارد طبیعتا می توانسته در تامین آب ساکنان غارها نقش اساسی ایفا کرده باشد.

فضاهای این اتاق‌های دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است و طبقه اول که در آن دالان‌های نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود، احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است.

در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد و طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد که ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است.

زیبایی های وصف ناپذیر غارهای هنامه

پراکندگی قطعات خمره ها و ظروف سفالین، ذخیره سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند.

طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است و تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.

اکنون بطور کلی حدود ۲۰ اتاق در این مجموعه دستکند سالم باقی مانده و بخش بزرگی از فضاها نیز در اثر ریزش دیواره کوه منهدم شده و فرو ریخته است.

اگرچه غار هنامه شیروان برای بیشتر مردم کشور ناشناخته مانده اما زیبایی وصف ناپذیر این اثر تاریخی و شکل‌گیری آن در دل دیار قومیت‌ها از قابلیت‌های فراوانی برای جذب طبیعت گردان داخلی و خارجی برخوردار است.

داشتن مولفه‌هایی چون آب و هوای خوب، طبیعت زیبا و به دور از شلوغی شهر و دود و زندگی ماشینی، این غارها را در صدر گردشگری خراسان شمالی قرار می‌دهد، این اثر زیبای خراسان شمالی در تمام فصول سال میزبان شماری زیادی از میهمانان و گردشگرانی است که جذب این اثر خارق العاده طبیعت می شوند.

ضرورت تخصیص اعتبارات برای غارهای هنامه

سال ۱۴۰۰ راه دسترسی گردشگران به غارهای هنامه در بخش مرکزی این شهرستان خراسان شمالی با مرمت و بهسازی مسیر هموارتر شد، پیش از این، راه دسترسی برای گردشگران برای رسیدن به این غارها مناسب نبود و علاقه مندان به بناهای تاریخی با سختی زیاد به این محل رفت و آمد داشتند.

اما چیزی که جهت جذب گردشگر و رونق اقتصادی منطقه ضروری و مهم به نظر می رسد فراهم کردن زیرساخت های این اثر تاریخی است که مسئولان باید با تخصیص اعتبارات، تاسیسات زیادی در بخش گردشگری نظیر سرویس بهداشتی، روشنایی و نورپردازی و نصب آلاچیق در این منطقه انجام دهند.

با توجه به زیبایی وصف ناپذیری این اثر تاریخی برای طرح های آبرسانی، برق، جاده دسترسی، کاشت درخت و آلاچیق نیز نیاز است مسئولان همه ساله بودجه ای برای آن در نظر گیرند که تاکنون محقق نشده است.

۲ سال گذشته در بازدید تیم زمین شناسی دانشگاه دولتی بجنورد توصیه شد تا هر چه سریعتر برای تخریب این آثار تاریخی ، باید مرمت بر روی آن با تزریق سیمان صورت گیرد که اجرای این طرح نیاز به اعتبار دارد.

از دیگر جاذبه های غارهای هنامه، راه پله ای برای رسیدن به این غار با هدف جلوگیری از خسارت احتمالی به بنای تاریخی ایجاد شده است که زیبایی خاصی به منطقه داده است.

در سالیان گذشته به دلیل فرسایش جوی و موقعیت قرارگیری غارها در دیواره عمودی کوه، بخشی از آنها فرو ریخته و به دامنه فروغلتیده است.

با توجه به فضای وسیع و باز قسمت غربی غارهای هنامه شیروان و اجرای طرح نهال کاری و کمپ می تواند یکی از مناطق گردشگری شیروان باشد.

در چهار دهه گذشته، حدود ۶۰ اثر تاریخی این شهرستان خراسان شمالی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

شهرستان ‎شیروان در ‎ ۶۰کیلومتری شرق بجنورد و در مسیر اصلی مسافران شمال مشهد و زائران بارگاه قدسی ثامن‌الحجج حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) واقع است که دارای ۶ روستای هدف گردشگری است.

ایرنا