عمارت آقازاده اردبیل؛ تلفیق بی نظیر هنر ایرانی و فرهنگ اسلامی

از قرار معلوم، یکی از تجار اردبیل قدیم در این عمارت زندگی می‌‌کرده است. معماری عمارت به دوران قاجار باز می‌گردد. خوشبختانه به‌رغم گذشت زمان، این خانه در شرایط مطلوبی برای گردشگری به سر می‌برد. در قسمت نخست این مطلب به معرفی عمارت آقا زاده می‌پردازیم. سپس برای شما از تاریخچه این عمارت و جاذبه‌های گردشگریِ آن می‌گوییم. در انتها نیز با معرفی بهترین مسیر دسترسی، شرایطی فراهم می‌کنیم تا گردشگری راحت و خاطره‌سازی را تجربه کنید.

عمارت آقازاده اردبیل کجاست؟

خانه آقازاده اردبیل در میدان عالی قاپوی این شهر خودنمایی می‌کند. امکان ندارد راهی اردبیل شوید و نام میدان عالی قاپو به گوش شما نخورد. میدانی که از آن صحبت می‌کنیم در بافت قدیمی اردبیل واقع شده است. به لطف این شرایط در کنار فاصله‌ای کم با عمارت آقازاده به بسیاری از دیگر جاهای دیدنی اردبیل نزدیک است. برای نمونه می‌توان به موزه چینی خانه، شهیدگاه و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی اشاره کرد.

به لطف رونق این میدان، چندین اتوبوس شهری از پرترددترین خط‌های اتوبوس‌رانی اردبیل در این میدان ایستگاه دارند؛ در نتیجه برای رسیدن به میدان عالی قاپو مشکلی پیدا نمی‌کنید. به این میدان که رسیدید، راه کوچه اعتماد را در پیش بگیرید. عمارت آقازاده در نبش این کوچه خودنمایی می‌کند. در پایان این مطلب درباره مسیرهای دسترسی به خانه آقازاده بیشتر صحبت خواهیم کرد.

معرفی عمارت آقازاده

برای شما گفتیم یکی از تاجرین سرشناس اردبیل در این عمارت روزگار می‌گذرانده است. به همین دلیل عمارت آقازاده، یکی از اشرافی‌ترین خانه‌های شمال غرب ایران شناخته می‌شود. برای تعریف از جلال‌و‌شکوه این خانه کافی است به این نکته اشاره کنیم که عمارت آقازاده حدود ۱۴۰۰ مترمربع مساحت دارد. به لطف چنین مساحتی، دست معماران قجری باز بوده تا برای ساخت این عمارت حسابی هنرنمایی کنند. این عمارت از دوران سلطنت قاجار به جای مانده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، دیرینگی عمارت آقازاده به دوران پادشاهی ناصرالدین‌ شاه قاجار باز می‌گردد.

علاقه‌مندان خانه های تاریخی ایران به‌خوبی می‌دانند که در عمارت‌های باشکوه دوران قاجار عموماً در دو طبقه ساخته می‌شدند. این شرایط درباره خانه آقازاده نیز صدق می‌کند. این عمارت، ساختمانی دوطبقه دارد. جالب است بدانید تفاوت‌هایی به لحاظ طراحی بین عمارت آقازاده و دیگر ساختمان‌های مربوط به دوران قاجار وجود دارد. سقفی نسبتاً بزرگ روی پشت‌بام عمارت آقازاده کشیده شده است. این سقف، حالتی ایوان‌مانند برای پشت‌بام طبقه دوم خانه آقازاده ایجاد کرده است. حاج اسماعیل، آقایف، تاجر سرشناس اردبیلی به همراه اهل‌وعیال خود در این منزل زندگی می‌کرد. در زمان زندگی حاج اسماعیل در اردبیل، اقتصاد این شهر رونق چشمگیری داشت. به همین منظور پول حاج اسماعیل آقایف از پارو بالا می‌رفت؛ در نتیجه این تاجر توانگر مالک هفت عمارت زیبا و وسیع بود.

هر کدام از این عمارت‌ها، از دیگری تماشایی‌تر بودند و امکانات اشرافی داشتند. با این حال این روزها به غیر از خانه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم، دیگر عمارت‌های حاج اسماعیل نابوده شده‌اند. این‌گونه که پیداست، عمارت آقازاده نسبت به دیگر عمارت‌های اشرافی اردبیل قدیم، معماری امروزی‌تری دارد. به لطف این شرایط، خانه آقازاده به نمادی از ساختمان‌سازی در شهر اردبیل تبدیل شده است.

تاریخچه عمارت آقازاده اردبیل

برای شما گفتیم که حاج اسماعیل آقایف، در دوران قاجار به ساخت عمارتی باشکوه همت می‌گمارد. این تاجر سرشناس برای ساخت عمارتی که شهره زبان خاص و عام باشد، از معماران روس کمک می‌گیرد. به همین دلیل معماری خانه آقازاده با دیگر عمارت‌هایی که از دوران قاجار به جای مانده، ظاهری متفاوت دارد. حاج اسماعیل آقایف برای سالیان دراز در این خانه زندگی کرد. پس از مرگ این تاجر فقید، عمارت آقازاده به فرزندش محمد هاشم آقازاده اردبیلی ارث رسید. این عمارت برای سالیان طولانی در اختیار نوادگان حاج اسماعیل آقایف بود. ناگفته نماند در این سال‌ها، قسمت‌های مختلفی از عمارت آقازاده برای گسترش خیابان‌های اردبیل، تخریب شد.

بعضی از قسمت‌ها نیز در ۱۳۴۳ خورشیدی با هدف گسترش خیابان‌های اطراف از بین رفت. نوادگان حاج اسماعیل آقایف در سال‌های نخست دهه ۸۰ میلادی این خانه را ترک گفتند. خوشبختانه عمارت آقازاده برای سال‌های زیادی متروک نماند. پس از مدت کمی سازمان میراث فرهنگی این خانه را در اختیار گرفت. در شهریور ۱۳۸۶، مرمت کاملی برای قسمت‌های مختلف این عمارت انجام شد. در نهایت نیز عمارت آقازاده به فهرست آثار ملی ایران راه پیدا کرد و در گروه یکی از خانه های تاریخی اردبیل با جاذبه‌های گردشگری ارزشمند قرار گرفت.

خوشبختانه قسمت‌های غربی ساختمان اصلیِ عمارت آقازاده از گزند روزگار در امان مانده است. با این حال بسیاری از اُرسی‌‌ها، درها و زیباکاری‌های چوبیِ این عمارت در گذر ایام نابود شده‌اند. سایه همای سعادت در ۱۳۹۱ روی سر این خانه افتاد تا دوباره مرمت شود. پس از بازسازی کامل، خانه آقازاده به رستورانی سنتی تبدیل شد. به لطف این شرایط گردشگران در کنار حضور در عمارت آقازاده و گشت‌و‌گذار در این خانه قدیمی، فرصتی پیدا می‌کنند تا غذایی سنتی نوش جان کنند و خاطره خوش زندگیِ مردمانِ اردبیل قدیم در ذهن آن‌ها زنده شود.

معماری عمارت آقازاده

بعید است به لحاظ معماری، خانه‌‌ای قدیمی را همانند عمارت آقازاده پیدا کنید. دلیل جاذبه‌های بصری این خانه را می‌توان تلفیقی از معماری ایرانی روس دانست. این عمارت چندین بخش اصلی دارد که زیرزمین، حیاط و باغچه‌ای دلگشا از تماشایی‌ترین جاهای آن به حساب می‌آید. معماری خانه‌ آقازاده به حالت قرینه‌ای در نظر گرفته شده است. در وسط ورودی این خانه تالار اصلی خودنمایی می‌کند. صندوق‌خانه، نشیمن و حمام از قسمت‌های دیگر عمارت آقازاده به حساب می‌آیند. از این قسمت‌ها که بگذریم، به بخش اعیانی عمارت می‌رسیم که از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده است.

تالار شاه‌نشین در قسمت بیرونی خانه آقازاده خودنمایی می‌کند. این تالار پنجره‌های بسیار زیبایی از جنس چوب دارد. این پنجره‌ها، به شیشه‌هایی رنگی آراسته شده‌اند. چندین اتاق به تالار شاه‌نشین راه دارد. این تالار منظره‌ای تماشایی از حیاطی دل‌باز را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد. از آنجایی که شاه‌نشین، اشرافی‌ترین قسمت در خانه‌های قدیمی ایران به حساب می‌آمد، تزئینات معماری بسیار زیبایی در گوشه‌و‌کنار تالار مشاهده می‌شود. برای تعریف از این تالار خالی از لطف نیست اگر به این نکته اشاره کنیم که حاج اسماعیل آقایف، مالک عمارت، ۱۵ هنرمند ترازاول روس را به خدمت گرفت تا تزئینات شاهانه‌‌ای برای شاه‌نشین انجام دهند. معماران روس به مدت ۵ سال در خدمت حاج اسماعیل آقایف بودند. آن‌ها در این مدت برای عمارت آقازاده سنگ تمام گذاشتند. ماحصل این تلاش در اُرسی‌های زیبا و چوبکاری‌های تماشایی خودنمایی می‌کند.

جالب است پنجره‌های تالار شاه‌نشین دولایه ساخته‌ شده‌‌اند. جالب‌تر اینکه در کنار ارسی‌های زیبا، نقش‌های برجسته و خطاطی‌های تماشاییِ ثلث، زیبایی‌های شاه‌‌نشین عمارت آقازاده را دوچندان کرده‌اند. از تمامی این زیبایی‌ها که بگذرید، چشمتان به جمال جاذبه‌های بصری سقف این عمارت روشن می‌شود. این سقف به چوبکاری‌های زیبا مزین شده است. به جاذبه‌های بصری که گفتیم، طاقچه‌های سنتی و طاق‌های آجری‌کاری‌شده را هم اضافه کنید.

جاذبه های دیدنی عمارت آقازاده

برای شما گفتیم چندین بخش از قسمت‌های اصلی عمارت آقازاده در گذر زمان به فراموشی سپرده شده و اثری از آن‌ها باقی نمانده است. با این حال این عمارت در کنار تالار شاه‌نشین و اتاق‌های تماشایی، جاذبه‌های دیدنی دیگری نیز دارد. اصطبل مخصوص نگهداری اسب‌ها، انبار علوفه و مکانی برای سکونت خدمتکاران از دیگر قسمت‌های عمارت آقازاده به حساب می‌آید. قسمت‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم در حیاط اصلی واقع شده‌اند. وسط این حیاط، حوضی فیروزه‌ای جا خوش کرده است. آب‌نمایی زیبا در این حوض سر به آسمان گذاشته است.

در اطراف این حوض چندین باغچه سرسبز وجود دارد. این باغچه‌ها، جلوه‌ای از هنرنمایی مادر طبیعت را پیش روی گردشگران قرار می‌دهند. ناگفته نماند این عمارت زیرزمین بزرگی نیز دارد. این زیرزمین در روزگاران قدیم برای نگهداری آب و غذا استفاده می‌شد. تمامی قسمت‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم، مرمت شده‌اند. به لطف این شرایط، حضور در عمارت آقازاده حس‌و‌حال روزگاران خوش قدیم را برای گردشگران زنده می‌کند.