عمارت‌های اردبیل آثاری ماندگار از معماری ایرانی-اسلامی
تماشای ظاهر و معماری از جاذبه‌های گردشگری هر شهری است، اردبیل با دارا بودن خانه‌های تاریخی با قدمت چندین هزار ساله با معماری‌های منحصر به فرد جزو شهرهای گردشگرپذیر محسوب می‌شود.
اردبیل با داشتن تاریخ چندین هزار ساله در زمینه تمدن، فرهنگ، هنر و به ویژه معماری اصیل ایرانی اسلامی از تنوع بسیاری برخوردار است، خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی متعدد که ساخت آنها از دوره قاجار در این شهر رونق گرفته و اکنون به یکی از جاذبه‌های گردشگری در سطح شهر تبدیل شده است.
خانه‌های تاریخی هریک چون نگینی بر انگشتر آثار تاریخی هر شهر، آثاری ماندگار از معماران خوش ذوق ایرانی را در حافظه تاریخی خود ثبت کرده است.
مهمترین ویژگی خانه‌های تاریخی اردبیل تناسب آنها با شرایط جوی منطقه است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و آب و هوای سرد و کوهستانی معماری خانه‌های اردبیل متناسب با این شرایط ساخته شده و این از جذابیت ممتازی برای گردشگران برخوردار است.
از جمله اصول به کار رفته در معماری این خانه‌ها می‌توان به استفاده از پلان متراکم و فشرده، استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی مناسب، به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه طبیعی و جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان و انتخاب بام‌های مسطح و نگهداری برف بر روی بام‌ها به عنوان عایق حرارتی اشاره کرد.
تمام این اصول در جهت حفظ گرمای داخل ساختمان به دلیل واقع شدن در منطقه‌ای که هشت ماه از سال آب و هوای سرد و بارش برف و باران را تجربه می‌کند؛ استفاده شده است، همچنین استفاده از سطوح خارجی تیره رنگ و پنجره‌هایی با ابعاد بزرگ در جذب نور خورشید و استفاده از حرارت آن یکی دیگر از اصول قابل توجه معماری خانه‌های قدیمی اردبیل است.
خانه‌های تاریخی با معماری اصیل و کم نظیر خود بخشی از حافظه تاریخی سرزمین اردبیل بوده و بازسازی و ساماندهی آنها در واقع هویت تاریخی این منطقه را زنده نگه‌داشته و حلقه پیوندی با گذشتگان و فرهنگ غنی آنها برقرار می‌کند.
خانه صادقی؛ مشهورترین خانه تاریخی اردبیل
یکی از زیباترین و مشهورترین خانه‌های تاریخی اردبیل خانه صادقی است، این خانه با بیش از ۲ هزار و ۱۶۸ متر مربع مساحت حاصل هنر حاج محمد معمار اردبیلی و متعلق به حاج عبدالله صادقی در سال ۱۲۸۳ هجری قمری مطابق با ۱۲۴۲ خورشیدی بوده است و از یادگارهای دوران قاجاریه در شهر اردبیل به شمار می‌رود که به گفته پیرغلامان و ریش‌سفیدان استان ساخت این خانه حدود چهار سالی زمان برده است.
خانه صادقی اردبیل از مجموعه بناهای سه‌گانه است که در بافت کهن اردبیل و در محله اوچدکان قرار گرفته است که این روزها به یک مرکز اقامتی، گردشگری و پذیرایی تبدیل شده است و یکی از ابنیه تاریخی این استان است که با گذشت سالیان دراز در اثر عوامل طبیعی دستخوش برخی تغییرات شده اما با این همه هنوز هم همان بافت تاریخی قدیمی خود را حفظ کرده است.
این خانه با قدمتی نزدیک به دو قرن هم‌اکنون پس از مرمت، بازسازی و ساماندهی تالارها، اتاقک‌ها و محوطه حیاط به شکل کاملاً تاریخی و سنتی با بکارگیری معماری اصیل ایرانی آمیخته با هنر اسلامی به یکی از مکان‌های مورد توجه گردشگران تبدیل شده است و به خاطر داشتن معماری سنتی و هنر مقرنس و مشبک کاری در اورسی‌ها دارای ارزش هنری و معماری است.
خانه صادقی دارای سه بخش ساختمانی مرتبط به سه حیاط است و به نظر می‌رسد ساختمان مرکزی به عنوان بیرونی و ساختمان عربی با کاربری اندرونی هسته اصلی بنا را تشکیل می‌دهد و ساختمان ضلع شرقی بعدها به مجموعه اضافه شده است، سردر خانه در کوچه‌ای بن بست به عرض پنج متر واقع شده و دیوارهای بیرونی خانه، کاه گلی است و فقط دو سردر ورودی به صورت مجلل و آجری ساخته شده است که امکان ورود به بخش اندرونی و بیرونی را تأمین می‌کند.
ساختمان بیرونی شامل یک شاه نشین در قسمت مرکزی بوده که مقرنس کاری، نقاشی دیواری تا ارتفاع دو متر، پنجره‌های ارسی بزرگ هفت دری و سه دری با طرح اسلیمی و نیز تذهیب و کتیبه آیه الکرسی با خط نستعلیق در دور تا دور بنا، تزئینات آن را تشکیل می‌دهند.
وقتی وارد محوطه عمارت صادقی می‌شویم طبیعت زیبا در کنار بناهایی با قدمتی بیش از یک قرن چشم‌اندازی است که ما را با بنای پیش رویمان همگام می‌سازد. که پس از گذشتن از در ورودی، وارد دالانی مستطیل شکل با نمایی آجری و سقف چوبی می‌شویم که گویا در زمان‌های قبل سقف این ورودی نیز آجری ضربی بوده است.
نمای عمارت، آجری با پنجره‌های ساده چوبی است که منتهی‌الیه ارتفاع آن در طبقه دوم به صورت کنگره درآمده و در کنار آن نمای دیوارهای ضلع جنوبی و غربی حیاط دارای طاق‌نماهای آجری است، در این بنا، از اسلوب معماری بسیار ویژه و متین استفاده شده و مصالح به کار رفته در آن، با سلیقه و التزامی ویژه انتخاب شده‌اند.
درها، کمدها، شکاف‌ها و گنجه‌های داخل تالارهای این عمارت نیز با مهارت خاصی ساخته شده که هریک خاطراتی چند صد در پس خود نهان دارند.
این خانه در گذشته مامنی برای دورهمی‌های خانواده صادقی بوده که هم‌اکنون با مهاجرت فرزندان و نوادگان حاج ابراهیم به نقاط دیگر کشور این بنا در اختیار سازمان میراث فرهنگی اردبیل قرار گرفته است.
هم‌اکنون که خانه صادقی اردبیل با حضور اساتید تاریخ و فرهنگ به شکل کاملاً سنتی از نو طراحی و بازسازی شده و می‌تواند زمینه جذب گردشگران داخلی و خارجی را فراهم آورده و به قطب فرهنگی، تاریخی و گردشگری استان اردبیل تبدیل شود، این خانه در ۱۶ اسفند ۱۳۸۶ به شماره ۱۴۴۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه آقازاده؛ نماد معماری شهر اردبیل
خانه آقازاده، یکی از خانه‌های تاریخی شهر اردبیل که قدمت آن به دوره حکومت قاجار می‌رسد و حاج اسماعیل آقایف، تاجر معروف اردبیلی در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه، مالک بنا بوده است، این عمارت با نام خانه آقازاده در زمین مستطیل شکلی به مساحت ۱۴۰۰ متر مربع در دو طبقه ساخته شده و مرکز شهر اردبیل، میدان عالی قاپو قرار دارد و از جمله نمادهای معماری این شهر است.
این عمارت تنها عمارت از هفت عمارت حاج اسماعیل آقا اُف تاجر سرشناس دوره قاجار است که از آسیب حوادث و گذر زمان جان سالم بدر برده است، آقا اُف با مناطق آسیای میانه و قفقاز داد و ستد می‌کرد که در یکی از سفرهای تجاری خود به کشور روسیه، نقشه عمارت آقازاده را تهیه کرده و به ایران آورده است.
این خانه قاجاری نیز مانند بیشتر عمارت‌های هم عصر خود به صورت متقارن ساخته شده که شامل بخش‌های مختلفی مانند دهلیز، تنبی (تالار اصلی)، مخارجه، صندوقخانه، نشیمن، قول (قولچا)، دوبام، مطبخ، حمام یئری (محل حمام) است، عرصه این عمارت شامل دو حیاط بزرگ و کوچک بوده و اعیانیِ آن شامل اندرونی و بیرونی است.
حیاط این عمارت در میان دو بنا قرار گرفته است که بنای شرقی شامل سردر با سکوهای سنگی، هشتی (دالان) و در طرفین آن اسطبل اسب‌ها، انبار علوفه و اقامتگاه خدمه بوده و در وسط حیاط آجرفرش شده، حوض سنگیِ مستطیل شکلی، با سنگ‌های تراشیده و فواره قرار دارد، همچنین با اندکی فاصله در طرفین این حوض سنگی، باغچه‌های بزرگی با حاشیه‌های سنگ‌چینی به چشم می‌خورد.
در قسمت بیرونی یک تالار بزرگ (شاه نشین) با اتاق‌های دو در وجود دارد، این اتاق که نسبت به سایر بخش‌های عمارت ارتفاع بیشتری دارد در وسط دو دهلیز و رو به حیاط قرار گرفته است، اُرسی و درب‌های چوبی این تالار را می‌توان برجسته‌ترین شاهکار هنری بنا دانست که به دست گروهی متشکل از ۱۵ نفر از هنرمندان روسی ساخته شده که این گروه از صنعت‌گران و هنرمندان توسط آقا اُف به مدت ۳ سال برای اجرای تزئینات این بنا به ا یران آورده بوده است.
پنجره‌هایِ دو لایه‌یِ اُرسی در هفت دهنه (اُرسی هفت دری) با ترکیب هنرمندانه‌ای از چوب و شیشه‌های الوان، زیبایی خاصی به این بنا بخشیده است، در قسمت فوقانی اُرسی و سردرها، اسماً متبرکه و آیات قرآنی (از جمله آیت الکرسی) بر روی بته‌جقه‌ها به صورت نقاشی پشت شیشه به خط ثلث بالای دیگر نقوش به چشم می‌خورد که آن را می‌توان تلفیق بی‌نظیری از هنر ایرانی و فرهنگ اسلامی دانست.
علاوه بر اُرسیِ تالار اصلی، اُرسی‌های دیگری نیز به عنوان حائل میان بخش‌های داخلی ساختمان تعبیه شده است، نمای داخلی سقف این عمارت را تیرهای چوبی تراش‌خورده با رنگ‌آمیزی زیبا تشکیل می‌دهد.
از دیگر تزئینات داخلی این عمارت می‌توان به گچبریهای اطراف طاقچه‌ها و پنجره‌ها، و نقاشی دیواری تالار اصلی اشاره کرد که این عمارت را از سایر بناهای هم عصر خود متمایز می‌کند، سنگ‌های اِزاره، ستون‌ها و تزئینات چوبیِ ایوان و رواق، و هِره، گره‌چینیِ و تاج آجری، در کنار یکدیگر زیبایی منحصر به فردی به نمای بیرونی بنا بخشیده است.
پس از حاج اسماعیل، مالکیت عمارت به فرزندش محمدهاشم آقازاده اردبیلی رسید که کاربری مسکونی آن تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی توسط نوادگان آقازاده حفظ شده بود.
این میراث با ارزش جهت نگهداری اصولی و مرمت واگذار شد که پس از مرمت اضطراریِ عمارت، در پی حفاری‌های افراد سودجو، بخشی از بنا تخریب و غارت شد که علاوه بر اشیا و اموال این بنا، درب‌ها، اُرسی‌ها و حتی سنگ‌های عمارت نیز به مکان نامعلومی انتقال یافتند که این اتفاق موجب ناراحتی دوستداران میراث فرهنگی و اعتراض مسئولین گشت.
در سال ۱۳۴۲ خورشیدی طی عملیات تعریض خیابان، این بخش از عمارت از بین رفته است، اما بنای اصلی عمارت که در قسمت غربی ملک قرار دارد از این اتفاق آسیبی ندیده است.
این اثر تاریخی با شماره ثبت ۱۹۵۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و پس از بازسازی و مرمت مجدد (تقریباً به سبک و سیاق بنای اصلی) در تاریخ ۲۴ دی ماه ۱۳۹۱ با عنوان رستوران سنتی تاج شهر در اختیار عموم قرار گرفت.
خانه مناف زاده؛ شکنجه گاه ساواک
خانه مناف‌زاده از عمارات قدیمی و باارزش اردبیل است که قدمت ساخت آن به دوران پهلوی اول مربوط است و در کوچه رحمانی محله سرچشمه قرار دارد، این خانه با عمری نزدیک به ۱۰۰ سال و با مساحتی بیش از هزار متر مربع، توسط معمار حاج محمدعلی معماری و به سفارش حسین قلی صادقی، در بخش مرکزی اردبیل ساخته شد و یکی از معروف‌ترین بناها از لحاظ معماری و نوع ساخت در آن زمان به‌شمار می‌رفت.
خانه‌ای که با وجود ابهت، عظمت و شکوه معماری و تاریخی از درهای کوتاه با هدف ترویج فروتنی و تواضع برای ساکنان برخوردار بوده و هم اکنون در وضعیت نامناسبی نگهداری می‌شود.
این عمارت کوشک مانند، دارای پلانی مستطیل شکل است که تزئینات به‌کار رفته در آن شامل هره چینی آجری، دوال‌بندی و طرح و نقش‌های هندسی نما است و با مساحت یک هزار و ۳۰۳ متر مربع که نه تنها در شیوه معماری و ساخت بلکه در استقامت زبانزد مردم شهر شد، خانه‌ای که در پهلوی اول به تنها خانه کوشک مانند اردبیل شهره شد و تا مدت‌ها بخشی از تاریخ جامعه شناسی و مردم شناسی این شهر را در خود ساکن کرد.
حسین قلی صادقی که نزد برخی از شهروندان با نام فامیلی صادقین شناخته می‌شود پس از مدتی حیات در این خانه ترک منزل کرده و خانه را ابتدا به بهداری و سپس به بانک ملی اجاره داد.
به لحاظ قرار گرفتن در بخش مرکزی حیاط، باغ این خانه حالت کوشک مانند دارد یعنی اختلاف سطح بین سمت شمالی و جنوبی معادل گام‌های ۹ پله، موجب شده که نمای جنوبی یک طبقه و شمالی دو طبقه به نظر برسد.
این خانه کوشک که پلان مستطیلی دارد با هره چینی آجری دوال بندی و طرح و نقوش هندسی در نما، تزئین شده است که به دلیل همین ویژگی طبقه اول از یکسو به مانند زیر زمین و از سوی دیگر خانه به مانند طبقه همکف شناخته می‌شود.
وقتی بانک ملی اجاره خانه را به سازمان امنیت یا ساواک سابق واگذار می‌کرد، به عقیده برخی همسایه‌ها این ویژگی مورد استفاده ساواک برای شکنجه زندانیان بود.
به طوری که یکی از همسایه‌های این خانه تاریخی به یاد دارد که زندانیانی به این خانه آورده شده و تا مدت‌ها در همان جا حبس می‌شدند و به دلیل معماری خاص آن صدای شکنجه به گوش نمی‌رسید.
این خانه در طول عمر نزدیک به یک قرن خود حتی زلزله شش ریشتری اردبیل را پشت سر گذاشت و بعد از حضور موقت سازمان امنیت این خانه در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در اختیار خانواده مناف‌زاده قرار می‌گیرد.
مناف‌زاده‌ها این خانه را از صادقی که در واقع پدر زن یکی از برادرانشان بود، خریداری می‌کنند که در عین حال اختلاف نظر با همسایه در خصوص مالکیت و بهسازی خانه بهانه‌ای می‌شود تا در غفلت میراث فرهنگی، مناف‌زاده‌ها این خانه را با هدف حفظ از تغییرات احتمالی به ثبت ملی برساند.
این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۷۴۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه به حوزه‌ی هنری اردبیل واگذار شده است.
خانه رضازاده، ویترین یادگاری‌های شهدای اردبیل
این خانه تاریخی که قدمت آن به زمان قاجار برمی‌گردد در محله اوچ دکان یکی از محلات شش‌گانه و قدیمی اردبیل واقع شده و کمی با بقعه شیخ صفی الدین فاصله دارد.
زمین خانه ۹۲۸ متر مربع است و زیربنای خانه که در دو طبقه عیانی ساخته‌شده نیز ۶۷۵ مترمربع است، سر در ورودی خانه منتهی الیه جنوب شرقی بنا در مقابل میدانچه قرار گرفته که از طریق هشتی به محوطه حیاط وارد می‌شود، این ورودی با مساحت حدودی ۵۸ مترمربع ساخته شده است که با ارتفاع ۷۵ سانتی‌متر بالاتر از کف حیاط شکل‌گرفته است.
بخش اعیانی ساختمان در دو طبقه به مساحت ۶۴۰ متر مربع و پلان فعلی شکل ساخته شده که طبقه اول دارای دو اتاق گوشواره با یک راهروی میانه و نیز راهروی دیگر عمود بر آن است که با دو دسته پله به هم مرتبط می‌شود و طبقه دوم نیز دارای دو اتاق گوشواره با یک تالار یا شاه نشین در وسط است.
مرمت این خانه از سال ۱۳۷۴ آغاز شده بود و سرویس بهداشتی و انباری در ضلع شرقی بنا نیز بازسازی‌شده است.
این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و تا سال ۱۳۹۱ به عنوان ساختمان اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل استفاده می‌شد، اما از سال ۹۲ به موزه شهدای اردبیل اختصاص یافت.
موزه شهدا اردبیل دارای صد و بیست غرفه، هفتاد و هفت ویترین دیواری، شصت گالری و نوزده ویترین وسطی است.
در موزه شهدا اردبیل که در خانه تاریخی رضازاده احداث شده است می‌توانید شاهد بیست تابلو هنری زیبا در مورد شهادت و ایثار، بیست وصیت نامه نوشته شده با خط نستعلیق توسط شهیدان، تصاویر شهدا، دفترچه‌های خاطرات، پلاک، پوتین، پیشانی بند، مهر و تسبیح، عینک و انگشتر، نوارهای سخنرانی و … باشید.
از جمله بخش‌های مختلف و جالب این موزه نیز می‌توان به سالن سبک بالان، سالن عرشیان، سالن افلاکیان، سالن راست قامتان، گالری هنری، سالن طلایه داران، سالن علمداران، سالن عارفان، سالن یاد یاران، کتابخانه و سالن مطالعه و …. اشاره کرد.
خانه خادم باشی؛ خانه‌ای متعلق به خادم بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
خانه خادم باشی از بناهای قدیمی اردبیل در محله سرتیپ آباد اوچ دکان قرار دارد و چون متعلق به خادم بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی بوده آن را با نام خانه خادم باشی می‌شناسند.
این بنا دارای هشتی ورودی و حیاط اندرونی و بیرونی است که دیوارهای بیرونی بنا از کاه گل ساخته شده و تنها در قسمت سر درب دیوارهای درونی طاق نماها با آجر به صورت مجلل و زیبا کار شده است.
این خانه سه حیاط دارد، در حیاط اولی ساختمانی نعلی شکل و یک طبقه وجود دارد که دارای هفت اتاق تو در تو است که این ساختمان تزئیناتی ندارد اما در حیاط دومی ساختمانی دو طبقه به همراه زیر زمین در حیاط پشتی دیده می‌شود.
این ساختمان به صورت متقارن ساخته شده است و همه چیز به صورت قرینه در دو طرف ساختمان دیده می‌شود، همچنین چند شومینه دیواری در طبقه اول و دوم دیده می‌شود.
از جمله تزئینات این ساختمان می‌توان به آجر کاری طاق نمای دیوار حیاط و هم چنین گره بندی در و پنجره‌ها اشاره کرد، اما در حیاط سومی هیچ ساختمان و بنایی وجود ندارد، در قسمت بیرونی تزئینات نقاشی و اورسی زیبایی وجود داشته که در اثر حریق از بین رفته است.
امروزه بخشی از خانه مخروب و متروک شده است و بخشی از بنا نیز با کاربری مسکونی به حیات خود ادامه می‌دهد، این اثر در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳، با شماره‌ی ثبت ۱۱۱۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه سید هاشم ابراهیمی؛ خانه‌ای منتسب به دوران زندیه در اردبیل
خانه سید هاشم ابراهیمی، در بافت قدیم اردبیل در جوار مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی کوچه شهیدگاه یکی از یادگاری‌های اواخر قرن ۱۳ هجری قمری و بنا به گفته‌ها باقی مانده دوران زند در شهر اردبیل به شمار می‌رود.
عرصه این بنا ۳۹۸ متر مربع، اعیان آن ۴۸/۴۳۶ متر مربع، زیرزمین ۷۶/۱۹۸ مترمربع و طبقه همکف ۷۲/۲۳۷ متر مربع می‌باشد.
عمارت اصلی بنای مذکور که شامل دو طبقه همکف و زیرزمین می‌باشد دارای تالار نسبتاً بزرگ و زیبایی است و با یک فضای هشتی کوچک از معبر کوچه وارد حیاط مستطیلی می‌شود.
تالار عمارت که بخش مهم خانه را تشکیل می‌دهد دارای دو رواق و یک شاه‌نشین است که با پنجره‌های مشبک ریز و شیشه‌های الوان به صورت ارسی تزئین یافته است.
زیباترین بخش تالار، گچبریهای آن است، طاق نماهای رواق‌ها به شکل شش‌پر و شاه‌نشین آن ده‌پر است که مقرنس‌های زیبا و لچک طاق نماها و سقف، کاری هنری و با ارزش را نشان می‌دهند.
در چهار گوشه سقف، لچک نقش اسلیمی توریقی که با سه ردیف حاشیه قاب گرفته شده است، به چشم می‌خورد، سر درهای ورودی و خروجی تالار دارای مقرنس‌های کچی زیبا است و در متن دیوارهای جانبی آن بر کتیبه‌ها اشعار متعددی و آیه قرآن به تاریخ «محرم‌الحرام سنه ۱۲۹۵» نوشته شده است.
خانه سید هاشم ابراهیمی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۰۴۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت و بازسازی تحت مالکیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل قرار گرفت.
خانه تاریخی ارشادی؛ بازمانده از خانه بزرگ ارباب نشین
خانه تاریخی ارشادی از دیگر خانه‌های تاریخی اردبیل در دوران قاجاریه در محله اوچ دکان اردبیل ساخته شده است که با کاربری مسکونی احداث شده و به همین دلیل سبک معماری خاص و زیبایی دارد، پی‌های خانه تاریخی ارشادی از سنگ، ملات ماسه و آهک ساخته شده است.
خانه تاریخی ارشادی که بازمانده از خانه بزرگ ارباب نشین است، در دوران‌های مختلف کاربری‌های متفاوتی داشته است به طوری که در دوران پهلوی دوم آن را برای استقرار مدرسه به آموزش و پرورش واگذار کردند.
آخرین مالک شخصی خانه نیز که تا سال ۱۳۷۷ در آن سکونت داشت، خانواده ارشادی بود.
طاق نماها، مقرنس‌های گچی، در و پنجره‌های چوبی و شیشه‌های رنگی زیبایی این خانه تاریخی را دو چندان کرده است. جالب است بدانید که در بخش شاه نشین، اتاق‌های جانبی و ورودی تزئینات گچی به صورت قاب بندی و مقرنس‌های گچی دارند همچنین بخاری‌های دیواری در اتاق شاه نشین، در و پنجره‌های چوبی با ترکیب شیشه‌های رنگی به صورت طرح‌های اسلیمی و حیاط آجری از دیگر جلوه‌های جذاب این خانه هستند.
در سال ۱۳۷۸ این بنا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و در سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۶۸۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از آن تاریخ تا به امروز از این بنا به عنوان یکی از مراکز دیدنی، تاریخی و فرهنگی استفاده می‌شود.
خانه وکیل الرعایا؛ محل تجمع سران مستبد انقلاب مشروطه
از دیگر خانه‌ای تاریخی اردبیل خانه وکیل الرعایا است که در محله طوی میدان سرچشمه قرار گرفته و مربوط به دوران قاجار است.
عمارت وکیل الرعایا دارای ارزش تاریخی و هنری است که متأسفانه پس از فوت آخرین فرد خاندان وکیل الرعایا، چندان توجهی به حفظ این بنای قدیمی نشد و ساختمان، با خطر تخریب و انهدام روبرو شده است.
ارزش این خانه، علاوه بر سبک معماری جالب آن، با نقش صاحبان خانه در رخدادهای تاریخی سده بیستم ایران و اردبیل نیز ارتباط دارد، این خانه محل تجمع سران مستبد در جریان انقلاب مشروطیت بوده است.
دارای ساختمانی دو طبقه و یک زیر زمین است که بخش با ارزش بنا یعنی تالار در قسمت غربی ساختمان قرار دارد و ابعاد آن ۱۰ در ۵ متر است.
ضلع شرقی تالار دارای پنجره ارسی با با شیشه‌های رنگین است که در سمت ایوانی که با چهار ستون چوبی شکل می‌گیرد، قرار گرفته و آئینه کاری و مقرنس کاری‌های با نقاشی‌های پیرامونی، از ویژگی‌های درون تالار هستند که البته ناگفته نماند این ساختمان هم اکنون مقرر بنیاد ایرانشناسی اردبیل است.
گفتنی است که این سبک معماری از ویژگی‌های بارز معماری دوره قاجار به شمار می‌رود.
این اثر در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۷۸ با شماره‌ی ثبت ۲۵۶۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تقوی؛ خانه‌ای مربوط به دوران قاجار
خانه تقوی اردبیل یکی از خانه‌های تاریخی اردبیل است که دیرینه ساخت آن به دوران قاجار مربوط می‌شود و در ارتفاع ۸۰ سانتی متر پایین‌تر از سطح معبر کوچه قرار گرفته که برای رفتن داخل این خانه تاریخی زیبا و قدیمی بهتر است از ۳ یا ۴ پله پایین بروید.
ورودی اصلی بنا یک در فلزی رو به حیاط است و حیات زیبا خانه تقوی اردبیل با یک باغچه به شکل هشت ضلعی و دو باغچه دایره شکل جلوه خاصی دارد البته بنا به گفته ساکنین قبلاً حوض بوده که تخریب و به صورت امروزی بازسازی شده است.
کل ساختمان خانه تقوی یک طبقه و نیم است و قسمت اصلی خانه تقوی که نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند تالار خانه است.
تالار خانه تقوی درست در میان ساختمان قرار دارد، پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی و نقش‌های گره بندی به طور زیبا و جالب تزئین شده است.
در قسمت پشت تالار دو اتاق به شکل پستو قرار دارند، پنجره‌های ارسی که با چوب روی آنها منبت‌کاری انجام شده است، طاق‌هایی با قوس‌های نیم دایره، گچبریهای زیبا در ۴ گوش تالار همگی از ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد این خانه محسوب می‌شوند.
از زمان قاجار تاکنون مالکیت آن دو بار تغییر کرده است و در هر دو مورد به عنوان خانه مسکونی استفاده شده است.
دبیرستان صفوی؛ بیانگر اعجاز معماری ۸۰ ساله قرون کهن
دبیرستان صفوی اردبیل یکی از آثار کم نظیر معماری در سطح شهر اردبیل محسوب می‌شود که قدمتی بیش از ۸۰ سال دارد و بخشی از آن به موزه شهر تبدیل شده است و در کنار بانک ملی ایران شعبه مرکزی درست در محدوده مرکزی شهر اردبیل ۸۵ سال قبل آلمانی‌ها بنایی را ساختند که هنوز که هنوز است اعجاز معماری آن هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند.
دبیرستان صفوی اردبیل در خیابان امام خمینی (ره) در عمارتی دو طبقه با آجر و سیمان به سعی و اهتمام خاصی ساخته و پرداخته شده است و مساحت محوطه ۱۱۸۷۶ مترمربع و مساحت زیربنا ۷۰۷۶ متر مربع است.
لازم به ذکر است مدرسه شاهد (صفوی) اردبیل یا همان دبیرستان پسرانه صفوی در محل قبرستان متروکه «تابار قاپوسی»، در محدوده مرکزی شهر و کوچه استانداری تأسیس شده و با مدیریت مرحوم ناصر غفارزادگان اداره می‌شد.
از ویژگی‌های معماری پنهان این بنا به ابهت، نظم، چیرگی، تحکم، عظمت و افراشتگی در قالب تأثیرات روانی می‌توان اشاره کرد که استحکام، سرعت در ساخت و نظارت و پیگیری از دیگر ویژگی‌هایی به کار رفته در ساخت این بنا است.
بر اساس مطالعات مکرری که از این بنا شده در کل سقف آن فقط از تیرهای چوبی استفاده شده و حتی در زیر زمین آن نیز طاق قوسی با چوب ساخته شده است.
تدبیر معماری این ساختمان به حدی متناسب با اقتضائات، نیازها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی است که نه بارش‌های سالانه برف و باران، نه زلزله شش ریشتری، نه استفاده مکرر از این بنا و نه هیچ اتفاق دیگری نتوانسته مدرسه صفوی را به زمین بزند.
در تمامی سال‌هایی که بر آن سپری شده تمامی باید و نبایدهای معماری امروزی که گفته می‌شود عمر مفید ساختمان باید حدود ۳۰ سال باشد را به علامت سوال تبدیل کرده است.
مهر
درباره نویسنده
نویسنده