طرح مصالح مرمتی میراث فرهنگی به قامت نیاز کشور دوخته شده است

پارسا پهلوان، ایده‌پرداز طرح مصالح مرمتی میراث فرهنگی در اقلیم خشک درگفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این محصول سال‌ها از ایتالیا وارد می‌شد و هر کیلو از آن ۱ میلیون تومان هزینه داشت. وارد کردن آن‌ها سخت شده بود و به صورت چمدانی وارد می‌شد یا مرمتگران بدون مرز با خود به ایران می‌آورند تا در گمرگ نماند. از طرفی ملات ایتالیایی در کشورهای اروپایی کاربرد داشت اما با شرایط اقلیمی ایران سازگار نبود.

وی افزود: این ملات‌ها برای محیط‌هایی با رطوبت بالا طراحی می‌شدند و ایران محیطی خشک دارد؛ در نتیجه به ملات سازگار با شرایط اقلیمی ایران نیاز داشتیم. این مشکل، مشکل کشورهای تاریخی همسایه ایران نیز هست. اگر در تولیدات این ملات‌های مرمتی به خودکفایی برسیم، می‌توانیم نیاز کشورهای منطقه را نیز رفع کنیم.

آهک یکی از مصالح مناسب مرمت ابنیه تاریخی

عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه برای مرمت ابنیه تاریخی محدودیت‌هایی وجود دارد، تصریح کرد: تنها استفاده از مصالح با استحکام بالا کافی نیست. برای مثال به علت ناسازگاری شیمیایی، فیزیکی و نمک‌های محلول باید از مصالح غیرسیمانی و غیرپلیمرنوین استفاده کرد. آهک از مصالح مناسب مرمت ابنیه است. ۲ نوع آهک هوایی و آهک آبی داریم. آهک آبی برای سخت شدن به رطوبت و آهک هوایی به دی‌اکسید کربن نیاز دارد. در ایران باید از آهک هوایی استفاده کرد.

وی گفت: این ملات ضد آب و تنفس‌پذیر، دارای فرمولاسیون ساده‌ بوده و در سایت تاریخی نیز قابل ساخت است. این مصالح بازگشت‌پذیر بوده، خطری برای ابنیه تاریخی ایجاد نمی‌کنند و به راحتی قابل جدا شدن هستند. مواد اولیه آن نیز ساده و در دسترس است. در این ملات از آهک ایرانی با خلوص بالا استفاده شده است که با قیمت پایینی خام‌فروشی می‌شود.

این پژوهشگر بیان کرد: آهک با فرآیندی ساده در ترکیب با آب مقطر و درصد کمی روغن کنجد تبدیل به ماده‎ای باارزش می‌شود. با اینکه کار پیچیده‌ای نیست اما کمک بزرگی به میراث فرهنگی کشور می‌کند.

وی افزود: نمونه‌های تولید شده از این ماده برای تست به ایتالیا ارسال می‌شود. نتیجه تحقیق در آزمایشگاه با نتیجه استفاده از ملات در محیط واقعی متفاوت است. زیرا در محیط واقعی مولفه‌های اقلیمی بیشتر است؛ در نتیجه همراه با انجام تست‌های آزمایشگاهی در ایتالیا ملات در سایت تاریخی به مدت ۴ سال استفاده و بررسی شد. این ملات ثبت اختراع نیز شده و این طرح در مرحله تجاری‌سازی است.

پهلوان در خصوص موارد استفاده از این ملات گفت: این ملات کارکردی محدود دارد و برای بخشی از کار مرمت استفاده می‌شود. اما در همین سطح محدود بسیار کاربردی است و نباید به این محصول کمّی نگاه کرد. اگر نگاه کیفی گسترش پیدا کند می‌توانیم برای موارد مختلفی مواد و مصالح تهیه کنیم.

گلوگاه مهمی از مشکلات کشور رفع شده است

وی تصریح کرد: پیچیدگی‌های این کار کم است، به فضای فیزیکی زیاد و مواد اولیه پیشرفته‌ای احتیاج نیست. ما گلوگاه مهمی را پیدا کرده‌ایم. بیشتر مشکلاتی که در ایران وجود دارد مشکلات بزرگی است که با کمی تغییر و راه‌حلی ساده حل می‌شود. در گذشته چنین نگاهی در ایران وجود نداشت و تنها در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی طرح‌ها با پیچیدگی‌های زیاد یا مربوط به علوم خاصی مانند نانو جایزه دریافت می‌کردند.

استفاده از روغن دورریز مک‌دونالد برای ضدآب کردن متریال مرمتی

پهلوان گفت: در طراحی این ملات از مصالح دورریز تخت‌جمشید نیز استفاده شده است. این پروژه به قامت نیاز کشور دوخته شده است. می‌توان برای نیازهای مختلف متریال طراحی کرد. در این پروژه نگاه ما ضایعات بنیادی است؛ یعنی از ضایعات در ساخت محصول جدید استفاده می‌کنیم. کانسپت این پروژه که در ایتالیا شکل گرفت استفاده از موادغذایی دورریز بود. در ابتدای طرح در ایتالیا برای ضدآب شدن متریال از روغن‌های دورریز مک‌دونالد استفاده می‌کردیم.

ایران در مدیریت ضایعات ضعیف است

وی تصریح کرد: ایران در مدیریت ضایعات ضعیف است. بیش از ۵۰ درصد موادغذایی دور ریخته می‌شود. در اتحادیه اروپا این آمار ۳۰ درصد است. با ضایعات می‌شود مفاهیمی خلق کرد. به عنوان مثال دیگر کشورهای جهان از ضایعات مواد خوراکی در حوزه‌های مختلف استفاده می‌کنند که هدف ما در کشور نیز به همین سمت هدایت می‌شود. به همین دلیل از روغن کنجد به میزان ۱.۵ درصد در تولید استفاده کردیم.

این استاد دانشگاه گفت: روغن‌های سوخته در نتیجه حرارت با جابه‌جایی اسیدهای اولئیک و لینولئیک ارزشمندتر می‌شوند. روغن سوخته در فورمولاسیون‌های باستانی استفاده می‌شده و اثر این ترکیب اغلب اوقات بیشتر از سلوشن‌های شیمیایی (محلول شیمیایی) است.

هدف ما استفاده از مواد اولیه بومی است

وی ادامه داد: در ایتالیا از روغن آفتاب‌گردان و در ایران از روغن کنجد استفاده کردیم. زیرا کنجد محصول بومی همین سرزمین است و تلاش ما این بوده که مواد اولیه به کار رفته بومی باشد. پس از استفاده از روغن کنجد همان درصدهای اسید اشباع حاصل شده است.

پهلوان عنوان کرد: آشنایی من با یک گروه ایرانی فعال در حوزه میراث فرهنگی در ایتالیا باعث شد مشکل مواد و مصالح مرمتی در ایران را ببینم. در ایتالیا در دپارتمان مربوط به تولید متریال کار می‌کردم در نتیجه پروژه‌ام را به این سمت سوق دادم. از جایی که تمایل به همکاری بین ایران و ایتالیا وجود داشت این پروژه تاکنون به خوبی پیش رفته است. بودجه این پروژه از بودجه فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه تامین شده است.

وی بیان کرد: مشتری اصلی این محصول پایگاه‌های جهانی مانند تخت‌جمشید هستند. این محصول به عنوان طرح پژوهشی دانشگاهی بدون ثبت شرکت یا ثبت در پارک علم و فناوری در گام‌های اول فروخته می‌شود. زمانی که به ایران بازگشتم و این پروژه را آغاز کردم با استفاده از تسهیلاتی که معاونت علمی ریاست جمهوری به طرح اختصاص داد این کارگاه را تجهیز کردم و حالا این مکان متعلق به دانشکده مهندسی است و به عنوان مهمان در آن حضور داریم.

پهلوان در خصوص چشم‌انداز طرح خود اظهار کرد: ما چشم‌اندازی گام به گام چیدیم. هدف تا پایان ۱۴۰۱ این است که در تخت‌جمشید و چند سایت دیگر از مواد مرمتی استفاده و این طرح تا ۱۴۰۲ به صورت محدود رشد کند. به دلیل اینکه رشد تدریجی بوده نیازی به حمایت‌های گسترده نداشتیم. در این مدت، طرح چند جایزه ایرانی مانند جایزه کاظمی آشتیانی و خوارزمی دریافت کرده است. این جوایز شرایطی برای حمایت از برندگان را ایجاد می‌کند.

پهلوان افزود: از جایی که این پروژه دانشگاهی بوده و در سطحی محدود انجام شده با مانعی روبه‌رو نشدم. افرادی که در این حوزه کار می‌کنند موانع زیادی را خواهند دید اما من خوش شانس بودم که با مانعی برخورد نداشته‌ام.

مراکز رشد دانشگاهی راهی برای برچیدن موانع ایده‌ها

وی در خصوص رده‌بندی طرح‌های پژوهشی گفت: رده‌بندی TRL به میزان فنی بودن دانشی که ارائه می‌شود مربوط است و از ۱ تا ۸ شماره‌گذاری می‌شود. رده ۱ تا ۳ در دانشگاه‌ها بررسی می‌شود و شکل‌گیری ایده، تحقیقات اولیه و امکان سنجی در این رده قرار می‌گیرد. صنعت به TRL ۷ و ۸ نیاز دارد که بتواند ایده را به مرحله تجاری‌‎سازی و خلق ثروت برساند.

این پژوهشگر عنوان کرد: یکی از موانعی که سر راه ایده‌ها قرار دارد، این است که TRL ۴ تا ۶ پرداخته نمی‌شود. رفع این مانع نیاز به مراکز رشد دانشگاهی دارد که به این بخش از طرح‌های پژوهشی بپردازند و ایده‌ها را به دست صنعت برسانند. نهادهای متولی این کار در کشور وجود دارند اما مشکل دیگر این است که فضای دانشگاه و صنعت از یکدیگر جدا هستند. این طرح از لحاظ اجرایی در ۶TRL است.

فعالیت در حوزه میراث فرهنگی نیازمند از خودگذشتگی است

وی گفت: ارزش مالی میزان مورد نیاز این محصول برای استفاده در تخت‌جمشید معادل ۷۰۰ میلیون تومان است. اعتباری که در پایگاه میراث جهانی برای خرید محصول در نظر گرفته شده بسیار کمتر از این مبلغ است. از جایی که اولویت ما استفاده از محصول است با همین قیمت ملات را در اختیار میراث فرهنگی برای مرمت تخت‌جمشید می‌گذاریم. یکی از موانع بزرگ کار در حوزه میراث فرهنگی این است که این حوزه، حوزه ضعیفی بوده و کار کردن در این عرصه نیازمند کرنش، سازگاری و از خودگذشتگی است.

پهلوان با تاکید بر اینکه جشنواره خوارزمی باعث توجه بشتر به طرح ما شد، اظهار کرد: طرح‌های پژوهشی به برند احتیاج دارند. اگر این اسامی کنار طرح نباشد، آن طرح مطرح نخواهد شد، حتی اگر متریال خوبی ساخته شده باشد به دلیل عدم تبلیغات مناسب طرح‌ها می‌توانند ناشناخته باقی بمانند. از طرفی جایزه خوارزمی تسهیلاتی در زمینه ورود به پارک علم و فناوری و تبدیل شدن به شرکت دانش بنیان ارائه می‌دهد که طرح ما هنوز از این حمایت‌ها استفاده نکرده است. معاونت علمی ریاست جمهوری نیز نگاه ویژه‎ای به برندگان جشنواره خوارزمی دارد.

وی بیان کرد: گسترده شدن کار در حوزه بین‌الملل به جنس دیگری از روابط نیازمند است. برای این کار باید با گروه‌های خارجی که در ایران فعالیت دارند، ارتباط گرفت و کار کرد یا مقاله مرتبط به طرح در مجلات معتبر منتشر شود. این طرح در سلسله مقالات مشترک با اساتید برجسته دنیا، در بهترین مجلات مرتبط با این حوزه منتشر شده است که این مورد به مطرح شدن برند محصول کمک کرده است.

ایسنا