طراحی هماهنگ با طبیعت؛ معماری در تالاب‌های شهری
امروزه طراحی شهری تنها به زیبایی ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند درک عمیقی از تعاملات پیچیده بین انسان و محیط زیست است. طراحی هماهنگ با طبیعت به معنای واقعی کلمه، ترکیب ریتم‌ها، چرخه‌ها و فرایندهای اکولوژیکی در خلق فضاهای زیستی است. این رویکرد، فراتر از تقلید صرف از فرم‌های طبیعی، معماران و طراحان شهری را ملزم می‌سازد تا با شناخت ارزش‌های ذاتی اکوسیستم‌های طبیعی، راهکارهای نوآورانه‌ای برای همزیستی پایدار بین شهر و طبیعت ارائه دهند.
با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی پیش روی جوامع بشری، اهمیت تقویت پیوند بین انسان و طبیعت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. معماری و طراحی شهری می‌توانند با در نظر گرفتن این پیوند، نقش کلیدی در ارتقای رفاه و سلامت جوامع ایفا کنند. رویارویی با تغییرات اقلیمی، کاهش تنوع زیستی، آلودگی‌های محیطی، افزایش بیماری‌های همه‌گیر، چالش‌های سلامت روان و غرق شدن در دنیای دیجیتال، نیازمند راهکارهایی جامع و هماهنگ با طبیعت است که سلامت جسمی و روانی انسان‌ها را تضمین کند.
تالاب‌های شهری به‌عنوان اکوسیستم‌های حیاتی، نقش مهمی در حفظ تعادل زیستی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کنند. این مناطق با داشتن تنوع زیستی غنی و ظرفیت بالای ذخیره کربن، برای زندگی انسان ضروری هستند و وابستگی بشر به طبیعت را به وضوح نشان می‌دهند. دسترسی به آب سالم، کیفیت خاک مناسب، وجود منابع طبیعی و زیبایی‌های بصری، از عوامل کلیدی در شکل‌گیری سکونت‌گاه‌های انسانی در طول تاریخ بوده‌اند و همه این عوامل در تالاب‌های شهری مشاهده می‌شود.
تماس با طبیعت، راهی ایمن برای کاهش استرس و تقویت قوای ذهنی است. مطالعات نشان می‌دهد حضور در فضاهای طبیعی، سیستم ایمنی بدن را تقویت و به بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند. تالاب‌ها و پوشش گیاهی ساحلی نیز با ایفای نقش حیاتی در پیشگیری از سیل، امنیت و آرامش را برای جوامع محلی به ارمغان می‌آورند. معماران منظر، با بهره‌گیری از دانش و تخصص خود می‌توانند با ایجاد پیوندی پویا بین اکوسیستم‌های طبیعی و فضاهای شهری، نقش مهمی در طراحی شهرهای پایدار ایفا کنند.
الهام از طبیعت و به‌کارگیری راهکارهای نوآورانه، امکان ایجاد زیرساخت‌هایی را فراهم می‌آورد که ضمن حفاظت از تنوع زیستی، به توسعه انسانی یاری برسانند. مناظر منحصربه‌فرد، گذرگاه‌های امن و مسیرهای پیاده‌روی دلنشین، فرصتی بی‌نظیر برای افراد فراهم می‌کنند تا از زیبایی‌های طبیعت لذت ببرند و با آن ارتباط برقرار کنند، بدون آنکه به اکوسیستم‌های حساس آسیب وارد شود. این گذرگاه‌ها با ایجاد دسترسی آسان به تالاب‌ها، امکان بهره‌مندی از این فضاهای ارزشمند را برای تمامی افراد جامعه، فراهم می‌سازند و با جلوگیری از فرسایش خاک، به حفظ حیات وحش و رشد گیاهان بومی کمک می‌کنند.
پیوند معماری و تالاب‌های شهری
تالاب‌ها به‌عنوان اکوسیستم‌های اولویت‌دار، محیط‌هایی بسیار غنی و پربار با تنوع زیستی قابل‌توجه و ظرفیت بالایی برای جذب و ذخیره کربن هستند. این اکوسیستم‌های حیاتی برای زندگی انسان ضروری و نشان‌دهنده وابستگی ما به طبیعت هستند. در طول تاریخ، بسیاری از شهرها و روستاهای سراسر جهان در کنار انواع مختلف تالاب‌ها شکل گرفته‌اند تا از مزایای آنها بهره‌مند شوند.
چین دارای تالاب‌های شهری متعددی است که نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کنند. بعضی از مهم‌ترین تالاب‌های شهری چین عبارت از تالاب‌های شهر ووهان، تالاب‌های شهر هانگژو و پارک ملی تالاب شی‌شی در نزدیکی آن، تالاب‌های بین‌المللی و ملی شهر نانچانگ و شهرهای آبی چین است. شهرهای سوژو، شانگهای و هانگژو به‌دلیل داشتن کانال‌ها و نهرهای متعدد، به‌عنوان شهرهای آبی شناخته می‌شوند.
این کشور با داشتن هفت شهر با عنوان شهر تالابی بین‌المللی، در زمینه حفاظت از تالاب‌های شهری پیشرو است. این شهرها با در نظر گرفتن معیارهایی نظیر قرار گرفتن در مجاورت تالاب‌ها، پیوند فرهنگ و تاریخ شهر با تالاب و تلاش برای حفاظت پایدار از آنها، به این عنوان دست یافته‌اند.
شیلی با جغرافیا و آب‌وهوای متنوع، زیستگاه تالاب‌های متعددی است که هر کدام ویژگی‌ها و اهمیت خاص خود را دارند. این تالاب‌ها که بعضی از آنها در مناطق شهری واقع شده‌اند، نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی، تنظیم چرخه‌های آبی و ارائه خدمات اکوسیستمی به جوامع محلی ایفا می‌کنند. این کشور در سال ۲۰۲۰، با تصویب «قانون تالاب‌های شهری» گام مهمی در راستای حفاظت از محیط زیست برداشت. این قانون، اهمیت تالاب‌ها در مناطق شهری را به رسمیت می‌شناسد و چهارچوبی برای حفاظت از آنها ایجاد می‌کند. قانون تالاب‌های شهری، مدیریت پایدار تالاب‌های شهری را با در نظر گرفتن ارزش اکولوژیکی و نقش آنها در رفاه انسان، همچنین ادغام آنها در برنامه‌های توسعه شهری و زیست‌محیطی شهرداری‌ها الزامی می‌داند.
پارک تالاب ریو مایپو، شیلی
پارک تالاب ریو مایپو در منطقه والپارایسوی شیلی، در مرز مناطق سانتو دومینگو و سن آنتونیو قرار دارد و فضایی بی‌نظیر برای حفاظت از محیط زیست، تفریح و آموزش همگانی فراهم آورده است. هدف از ایجاد این پارک که در محل تلاقی رودخانه و دریا، در منطقه‌ای با پویایی‌های طبیعی پیچیده شکل گرفته است، حفاظت از تنوع زیستی بی‌نظیر منطقه، احیای اکولوژیکی و جلب مشارکت جوامع محلی در حفاظت از این تالاب ساحلی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد و غنای فرهنگی و طبیعی فراوان است.
در حال حاضر این منطقه ارزشمند به‌عنوان «پناهگاه طبیعت» تحت حفاظت قرار دارد و به مکانی امن برای گونه‌های گیاهی و جانوری بومی تبدیل شده است. معماران و طراحان این پارک بر این باورند که هر تصمیم در فرایند طراحی، فرصتی ارزشمند برای درک عمیق‌تر پویایی‌های طبیعی منطقه و یافتن راهکارهای نوآورانه برای توسعه زیرساخت‌ها در تالاب‌ها بوده است.
استراتژی‌های به‌کاررفته در این پروژه، با تکیه بر رویکردهای مقاوم، کم‌هزینه و قابل اجرا، امکان طراحی و ساخت‌وساز در تالاب ریو مایپو را با کمترین آسیب به محیط‌زیست فراهم کرده است. این استراتژی‌ها، با احترام به الگوها و ریتم‌های طبیعی منطقه و به حداقل رساندن اثرات مخرب زیست‌محیطی، نمونه‌ای الهام‌بخش برای سایر پروژه‌های مشابه در سراسر جهان به شمار می‌روند. پارک تالاب ریو مایپو، نه‌تنها یک فضای تفریحی و آموزشی است، بلکه نمادی از تعهد به حفاظت از محیط زیست و همزیستی پایدار انسان و طبیعت است.
در طراحی این پارک، زیرساختی ساده بر اساس مسیرهایی طراحی شده است که نقاط دیدنی را به‌صورت استراتژیک به هم متصل می‌کنند تا تفسیر چشم‌انداز را تسهیل کنند. برای ساخت ورودی و مناطق اداری، از کانتینرهای بازیافتی استفاده شده است و گذرگاه‌های چوبی قابل دسترس در سراسر منطقه تعبیه شده‌اند و شکل آنها با توجه به محیط و نیازهای هر فضا، برای مثال، افزایش ارتفاع در مناطق مستعد سیل، تغییر می‌کند.
پارک ریو مایپو از سال ۲۰۲۳ با شش سکوی دید تماشایی، مسیر یک کیلومتری برای پیاده‌روی، فضاهای متنوع برای فعالیت‌های گروهی و نمایشگاه‌های تعاملی، بخش پناهگاه طبیعت خود را غنی‌تر کرده است. این مسیر، میراث فرهنگی و طبیعی بی‌نظیر این اکوسیستم اجتماعی را به نمایش می‌گذارد و به بازدیدکنندگان فرصت می‌دهد تا از طریق ۱۲ ایستگاه موزه‌نگاری جذاب، به کاوش در منطقه بپردازند و در مورد موضوعاتی همچون پرندگان مهاجر، جوامع بومی و خدمات ارزشمند اکوسیستمی که تالاب‌ها ارائه می‌دهند، اطلاعات بیشتری کسب کنند.
تالاب سالیناس د هوئنتلافکن، شیلی
تالاب سالیناس د هوئنتلافکن، گوهری ارزشمند در منطقه کوکیمبوی شیلی، با مساحتی بالغ بر ۲۷۷۲ هکتار، به‌عنوان یک سایت رامسر شناخته می‌شود. سایت رامسر به تالاب‌هایی اطلاق می‌شود که بر اساس کنوانسیون تالاب‌ها در فهرست تالاب‌های بین‌المللی با اهمیت ثبت شده‌اند. این کنوانسیون، یک معاهده بین‌المللی زیست‌محیطی است که در سال ۱۹۷۱ توسط یونسکو ایجاد و در سال ۱۹۷۵ لازم‌الاجرا شد. هدف این کنوانسیون، حفاظت از تالاب‌ها و استفاده خردمندانه و پایدار از منابع آنها از طریق اقدامات ملی و همکاری‌های بین‌المللی است.
تنوع زیستی این منطقه با زیستگاه‌های گوناگونی همچون سواحل آرام، دشت‌های وسیع، تپه‌های شنی چشم‌نواز، دره‌های عمیق، تالاب‌های فصلی، پهنه‌های ساحلی و تالاب‌های مصبی پربار، جلوه‌ای بی‌نظیر به آن بخشیده است. طرح موزه روباز آب‌های اسپلانادا با هدف ارتقای گردشگری و آموزش در این منطقه، آغاز شد تا با ایجاد زیرساخت‌هایی مناسب، فضاهایی را برای تفکر، مشاهده و یادگیری در کنار این تالاب زیبا فراهم آورد.
طرح این موزه روباز از طریق یک فرایند طراحی مشارکتی شکل گرفته و الهام‌بخش آن، سازه‌های سنگی باستانی به جا مانده از فرهنگ بومی هوئنتلافکن بوده است؛ فرهنگ قومی که بیش از هشت هزار سال پیش در این سرزمین می‌زیستند. در ساخت این موزه از مصالح محلی و تکنیک‌های ساخت سنتی، با بهره‌گیری از سنگ، نی و چوب استفاده شده است تا هماهنگی کاملی بین سازه و محیط اطراف برقرار شود.
این موزه با تأکید بر نقش محوری آب در شکل‌گیری سرزمین، مناظر پانورامایی و تماشایی از زیستگاه‌های متنوع تالاب را به بازدیدکنندگان عرضه می‌دارد که در چهار سکوی دید کلیدی، به اوج شکوه خود می‌رسد. پروژه موزه آب‌های اسپلانادا با تلفیق تاریخ و طبیعت در یک قاب، به وضوح نشان می‌دهد که مشارکت جوامع محلی، تا چه حد در درک اکوسیستم اجتماعی، توسعه ابتکاراتی ارزشمند برای حفظ میراث فرهنگی و طبیعی و تقویت پیوند بین مردم و سرزمینشان اهمیت دارد. ساخت دیوارهای سنگی موزه، حاصل یک تلاش مشترک و آموزشی بین طراحان و اعضای جوامع محلی بوده است.
احیای معماری بومی، ضمن احترام به تکنیک‌های سنتی و استفاده از مصالح محلی، امکان انطباق طرح‌ها با شرایط اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه را فراهم می‌سازد. این رویکرد که در پروژه‌های مشابهی در شیلی و بوروندی به کار گرفته شده است، بر اهمیت همکاری بین رشته‌ای و مشارکت جوامع محلی در فرایند طراحی تأکید دارد. تعاملات اجتماعی، گفت‌وگو و انتقال مهارت‌های سنتی، عواملی هستند که به تقویت انسجام اجتماعی و پیوندهای جامعه کمک می‌کنند.
ایمنا
درباره نویسنده
نویسنده