یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، کرمان است که بافت تاریخی گسترده آن روایتگر قدمت و تمدن دیرینه این منطقه است. این شهر که در دل کویر قرار دارد، مجموعه‌ای از بناهای تاریخی، بازارهای سنتی، و محله‌های قدیمی را در خود جای داده است. کرمان که قدمتی چندین هزار ساله دارد، گنجینه‌ای از آثار باستانی، بازارهای سنتی و بناهای فاخر را در دل خود جای داده است.
بازار کرمان یکی از طولانی‌ترین بازارهای سرپوشیده ایران و از مهم‌ترین مراکز اقتصادی و فرهنگی این شهر محسوب می‌شود. این بازار که ساخت آن از دوره صفویه آغاز شده، دارای بخش‌های متعددی مانند بازار گنجعلی‌خان، بازار اختیاری، بازار مظفری و بازار مسگری است. تیمچه‌ها، سراها و حمام‌های تاریخی در دل این بازار قرار گرفته‌اند و معماری سنتی و اصالت فرهنگی آن را به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد. بازار کرمان هنوز هم محل خریدوفروش صنایع‌دستی، فرش کرمانی، پته‌دوزی و سایر محصولات سنتی است.
کرمان همچنین دارای موزه‌های متعددی است که فرهنگ، تاریخ و هنر این منطقه را به نمایش می‌گذارند. موزه صنعتی یکی از معروف‌ترین موزه‌های شهر است که آثار هنری و تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است. موزه گنجعلی‌خان در مجموعه تاریخی گنجعلی‌خان قرار دارد و اشیای ارزشمندی از دوران مختلف تاریخی را به نمایش گذاشته است.
آثار تاریخی کرمان؛ تشکیل دهنده هویت فرهنگی این شهر
کرمان پر از آثار تاریخی با ارزش است که هویت فرهنگی این شهر را شکل داده‌اند. مجموعه گنجعلی‌خان، شامل میدان، حمام، مدرسه و کاروانسرا، یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی این شهر است که از دوران صفویه باقی مانده است و گنبد جبلیه که از سنگ ساخته شده و هویت اسرارآمیزی دارد، از دیگر جاذبه‌های تاریخی کرمان به شمار می‌روند.
گنبد جبلیه؛ بنایی اسرارآمیز و ساخته شده از سنگ
گنبد جبلیه یکی از بناهای اسرارآمیز کرمان است که برخلاف سایر گنبدهای تاریخی ایران، از سنگ ساخته شده است. قدمت این بنا را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند، اما برخی معتقدند که در دوران اسلامی بازسازی شده است. این گنبد که در شرق کرمان قرار دارد، با معماری خاص و نمای سنگی خود، یکی از جذاب‌ترین بناهای تاریخی این شهر به شمار می‌آید. امروزه این بنا به‌عنوان موزه سنگ کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آتشکده کرمان؛ مرکز مهم زرتشتیان ایران
کرمان یکی از مهم‌ترین مراکز زرتشتیان ایران است و آتشکده زرتشتیان کرمان یکی از مکان‌های مقدس و تاریخی این شهر محسوب می‌شود. این آتشکده دارای معماری ساده اما زیبا و آرامش‌بخش است و محل نگهداری یکی از آتش‌های مقدس زرتشتیان بوده است. در کنار این آتشکده، موزه مردم‌شناسی زرتشتیان نیز قرار دارد که اشیای تاریخی و فرهنگی مرتبط با آیین زرتشتی را به نمایش گذاشته است.
نمایش معماری اصیل و سنتی در خانه‌های تاریخی خیابان برزو آمیغی
خیابان برزو آمیغی یکی از مناطق تاریخی کرمان است که مجموعه‌ای از خانه‌های قدیمی و ارزشمند را در خود جای داده است. این خانه‌ها متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی هستند و معماری سنتی کرمان را به‌خوبی نمایش می‌دهند. بسیاری از این خانه‌ها دارای حیاط‌های مرکزی، بادگیرهای زیبا و تزئینات چشم‌نواز هستند. برخی از این خانه‌ها امروزه به اقامتگاه‌های بوم‌گردی یا مراکز فرهنگی تبدیل شده‌اند و تجربه‌ای منحصربهفرد از زندگی در خانه‌های تاریخی کرمان را ارائه می‌دهند.
گنبد مشتاقیه؛ بنایی با کاشی‌کاری های هنرمندانه و باشکوه
گنبد مشتاقیه که با نام سه گنبدان نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی و تاریخی کرمان است. این مجموعه آرامگاهی متعلق به دوره قاجار بوده و محل دفن مشتاق علی‌شاه، شیخ اسماعیل و کوثر علی‌شاه، سه تن از عرفای معروف کرمان است. این بنا دارای سه گنبد زیبا با کاشی‌کاری‌های هنرمندانه است که جلوه‌ای باشکوه به آن بخشیده‌اند. مشتاقیه علاوه بر ارزش معماری، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و عرفان کرمان دارد و یکی از زیارتگاه‌های این شهر محسوب می‌شود.
اکونوموزه بی‌بی حیاتی؛ ترکیبی از فرهنگ و اقتصاد بومی کرمان
اکونوموزه بی‌بی حیاتی یکی از جاذبه‌های منحصربهفرد کرمان است که ترکیبی از فرهنگ، تاریخ و اقتصاد بومی را در خود جای داده است. این موزه در یکی از خانه‌های قدیمی و ارزشمند کرمان قرار دارد و به معرفی سبک زندگی سنتی مردم کرمان، صنایع‌دستی و فعالیت‌های اقتصادی زنان در گذشته می‌پردازد. در این موزه که در دل بازار واقع است می‌توان آثاری از زندگی روزمره قدیم، لباس‌های سنتی و هنرهای دستی مانند پته‌دوزی را مشاهده کرد. این مجموعه فرصتی عالی برای آشنایی با فرهنگ بومی کرمان فراهم می‌کند.
بافت تاریخی کرمان؛ گنجینه‌ای ارزشمند اما کمتر مورد توجه
رضا ریاحیان رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کرمان، در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک بیان می‌کند: بافت تاریخی کرمان با وسعت ۵۰۰ هکتار، آثار منحصر‌به‌فردی از دوره‌های مختلف تاریخی را در خود جای داده است.
وی در مقایسه‌ای میان کرمان و یزد اظهار می‌کند: بافت تاریخی یزد عمدتاً مربوط به چند دوره خاص است اما کرمان در تمامی ادوار تاریخی دارای آثار مهم و قابل توجهی است. ضمن اینکه یزد از یکپارچگی و اصالت اجتماعی برخوردار است و توجه مردم به آثار تاریخی آن قابل‌توجه است، اما نحوه عملکرد بافت تاریخی در کرمان متفاوت بوده و به همین نسبت، تفاوت‌هایی نیز در جذب گردشگر بین این دو شهر وجود دارد.
شاخصه‌های بافت تاریخی کرمان از زبان یک باستان شناس
این پژوهشگر و باستان‌شناس با اشاره به قدمت برخی از آثار تاریخی کرمان می‌گوید: قلعه دختر و قلعه اردشیر از قدیمی‌ترین آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شوند که در دوره ساسانی ساخته شده و تا عصر پهلوی محل سکونت حکام بوده‌اند.
وی همچنین یادآور می‌شود: محدوده بازار کرمان از اوایل اسلام فعال بوده و کشف آجرهایی از دوره آل بویه در این محدوده نشان‌دهنده تداوم سکونت در آن است، هرچند که با گذر زمان این سکونت‌ها کاهش یافته است.
به گفته این مقام مسئول، کرمان دارای بیشترین تعداد کاروانسراهای درون‌شهری در ایران است، بطوریکه این بخش شامل ۱۲ کاروانسرای خاص می‌شود و این ویژگی در کشور کم‌نظیر است، چرا که اغلب شهرها دارای کاروانسراهای برون‌شهری یا تعداد کمی از آن‌ها در داخل شهر هستند.
آثار شاخص تاریخی کرمان؛ از سلجوقیان تا صفویه
ریاحیان با اشاره به بناهای برجسته کرمان در دوره‌های مختلف تاریخی، مسجد ملک امام را یکی از فاخرترین بناهای دوره سلجوقی معرفی و خاطرنشان می‌کند: این مسجد با معماری چهارایوانی، سه محراب و نقوش منحصربهفرد خود یکی از گزینه‌های ثبت جهانی به شمار می‌رود.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کرمان ادامه می‌دهد: در دوره ایلخانی، بنای قبه سبز کرمان نخستین مرکز علمی اسلامی در ایران محسوب می‌شود که شاهکار معماری آن در دوره تیموری با کاشی‌کاری‌های هنرمندانه تکمیل شده است. این بنا با مسجد کبود تبریز که جلوه‌ای از هنر معرق ایران است، برابری می‌کند.
وی همچنین مسجد جامع مظفری را یکی از بناهای مهم قرون ۸ و ۹ هجری دانسته و تصریح می‌کند: در قرن ۱۰ هجری و در دوره صفویه، مجموعه گنجعلی‌خان در کرمان شکل گرفته که بعد از میدان امام اصفهان، مهم‌ترین اثر صفوی در ایران محسوب می‌شود.
ویژگی‌های منحصربهفرد کاروانسرای گنجعلی‌خان
ریاحیان به ویژگی‌های منحصربهفرد کاروانسرای گنجعلی‌خان اشاره و تاکید می‌کند: این کاروانسرا دو طبقه بوده و دارای معماری خاصی است که آن را از سایر کاروانسراهای ایران متمایز می‌کند. در سه نقطه از این بنا، نقوش چوگان بر دیوارها دیده می‌شود که نخستین دیوارنگاره‌های چوگان در ایران به شمار می‌روند.
وی همچنین از دیگر بناهای تاریخی این مجموعه مانند حمام، آب‌انبار و ضرابخانه گنجعلی‌خان یاد و بیان می‌کند: ضرابخانه این مجموعه در زمان خود بی‌نظیر بوده و امروزه به موزه سکه تبدیل شده است.
اوج معماری و توسعه بافت تاریخی کرمان در دوره قاجاریه
به گفته این پژوهشگر و باستان‌شناس، در دوران افشاریه و زندیه، آثار تاریخی شاخصی در ایران به‌جز در شیراز ساخته نشد، اما در دوره قاجاریه کرمان شاهد اوج معماری و توسعه بافت تاریخی بوده است. بناهایی مانند ساختمان فرمانداری، بیمارستان مرسلین، خانه امام‌جمعه، شرکت فرش، خانه تاریخی امینیان و بانک توکلی از جمله آثار برجسته این دوره هستند که از لحاظ وسعت و معماری بی‌نظیر محسوب می‌شوند.
ریاحیان همچنین تاکید می‌کند: کرمان نخستین منزلگاه اقوامی است که از جنوب شرق وارد ایران می‌شوند و به همین دلیل، دارای تنوع فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای است، از این رو یکی از دلایلی که باعث شده توجه به بافت تاریخی کرمان کمتر از آنچه که شایسته است، باشد همین تنوع فرهنگی است.
رشد آگاهی عمومی لازمه حفاظت از آثار تاریخی
رئیس اداره میراث فرهنگی کرمان اظهار امیدواری می‌کند: با افزایش آگاهی عمومی، توجه مردم به حفاظت از میراث فرهنگی این شهر افزایش یابد.
وی در پایان تصریح می‌کند: در سال‌های اخیر، مردم کرمان نسبت به نگهداری آثار تاریخی حساس‌تر شده‌اند و مطالبه‌گری بیشتری در این زمینه دارند که این موضوع، نویدبخش آینده‌ای روشن برای حفظ هویت تاریخی این شهر است.
به گزارش تابناک، کرمان با داشتن بناهای تاریخی منحصربهفرد، یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران از نظر معماری و فرهنگ سنتی محسوب می‌شود. این شهر کهن با مجموعه‌ای از بناهای ارزشمند، فرهنگی غنی و تاریخی پرفرازونشیب، یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران محسوب می‌شود و برای علاقه‌مندان به فرهنگ و معماری سنتی، مکانی بسیار دیدنی و ارزشمند است.
دیار کریمان نه‌تنها به‌دلیل ساختار تاریخی خود، بلکه به‌خاطر حفظ اصالت فرهنگی و آداب و رسوم کهن و تلفیق معماری سنتی با طبیعت کویری، همراه با مهمان‌نوازی مردم این دیار، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند.
تابناک
درباره نویسنده
