شگفتی‌های یک بنای تاریخی در قلب تهران
اگرچه بازار بزرگ تهران در یک مقطع زمانی خاص ساخته نشده و در دوره‌های مختلف بخش‌هایی به آن اضافه شده ولی معماری آن در کلیت چشمنواز و شگفت‌انگیز است.
کافی است به این بخش از منطقه۱۲ بروید و از تیمچه‌ها و سراهای مختلف آن دیدن کنید تا احساس قدم زدن در تاریخ را تجربه کنید. در این گزارش با «ترین»های بازار تهران آشنا می‌شوید.
قدیمی‌ترین
تیمچه «اکبریان»، قدیمی‌ترین تیمچه تهران است که در محله قدیمی عودلاجان قرار دارد. این بنا با قدمت ۲۶۰سال، به‌عنوان نخستین بانک و صرافی ایران شناخته می‌شود. نحوه کار در این بانک به این صورت بود که مردم اجناسی که برای گرو می‌آوردند و به امانت در بانک قرار می‌دادند، از طریق سوراخی در کف طبقه همکف و در مجاورت دیوار، به صورت مخفیانه و دور از دید دیگران، به زیر زمین انتقال می‌دادند. این تیمچه در حال حاضر به سفره‌خانه سنتی «طهرون قدیم» تغییرکاربری داده است.
طولانی‌ترین
«دالان دراز» طولانی‌ترین سرای بازار تهران است که ۱۰۰متر طول و ۱۵۰سال قدمت دارد. این دالان قبلا کاروانسرایی قدیمی و بزرگ بوده که بین بازارهای آهنگران و چهل‌تن قرار داشت. از نظر طول، ۲برابر بقیه کاروانسراهای بازار آهنگران بود و از آن به‌عنوان بارانداز استفاده می‌شد. در حجره‌های امروزی هم که کسبه بازار مشغول فروش یا شورکاری آجیل هستند، اسب، شتر و چهارپایان را نگه می‌داشتند. بعدها این کاروانسرا به محلی برای رنگ کردن نخ تبدل شد و مدتی هم شغل دباغی در اینجا رواج داشت.
زیباترین
تیمچه «حاجب‌الدوله» به‌عنوان زیباترین و معروف‌ترین تیمچه بازار تهران شناخته می‌شود که علت آن، معماری زیبا و خیره‌کننده تیمچه است. این تیمچه را حاج «علی‌خان حاجب‌الدوله» ساخت که نام اصلی‌اش علیرضا مقدم مراغه‌ای ملقب به علی خان فراش‌باشی بود. حاجب‌الدوله از رجال عهد قاجار بود و دلیل عمده‌ای که سبب شهرت او شد، حمل نامه قتل امیرکبیر به دستور ناصرالدین شاه قاجار بود.
تلخ‌ترین
تلخ‌ترین واقعه تاریخی در بازار «چهل‌تن» رخ داده است. در بقعه این بازار، پیکر بدون سر ۴۰نفر از نوادگان امام موسی کاظم(ع) دفن شده است که راز آن ۱۸۴سال پیش برملا شد. این بازار در خیابان شهید مصطفی خمینی، بین بازار آهنگران و پالان‌دوزها قرار دارد و تا سال۱۲۱۸ هیچ‌کس از محل دفن این امامزاده‌ها خبر نداشت تا اینکه یکی از بازاریان تهران به اسم کربلایی «محمدباقر تاجر تهرانی» خواب امام هفتم شیعیان را می‌بیند. امام(ع) در خواب محلی را به او نشان می‌دهد و به او می‌گوید: «چرا خوابیده‌ای؟ ۴۰نفر از فرزندان من، غریبانه سرشان از بدن جدا شده و اجسادشان به چاهی در این محل انداخته شده است.» کربلایی همراه با پسرعموها و پسردایی‌هایش که یکی از آنها «مشهدی ابوطالب» نام داشته، به نقطه‌ای می‌روند که امام در خواب به او نشان داده است. زمین را حفر می‌کنند و به دهانه یک چاه می‌رسند که کاملاً پوشیده شده بود. سپس کربلایی محمدباقر داخل چاه می‌رود و در کمال ناباوری با بدن‌های بدون سر ۴۰پیکر سالم مواجه می‌شود. او و مشهدی ابوطالب همه دارایی خود را وقف این امامزادگان می‌کنند و بقعه‌ای برایشان می‌سازند که به امامزاده چهل‌تنان(ع) معروف می‌شود. او در این محدوده مغازه‌های زیادی داشت که همگی را در وقف امامزاده چهل‌تنان(ع) می‌کند و همان سال هم که قرار بود به سفر حج برود، از این کار منصرف می‌شود و هزینه‌هایش را صرف ساخت بقعه می‌کند. مشهدی ابوطالب هم چند قطعه زمین، مغازه و منزل مسکونی را برای این کار وقف کرد و فرزندان و نوه‌هایش نیز راه او را در پیش گرفتند، به گونه‌ای که یکی از نوادگانش به اسم «محمدحسن ارباب» وصیت می‌کند پیکرش را جلوی در ورودی این امامزاده دفن کنند تا زائران این بقعه از روی مزارش عبور کنند.
براساس روایات، در زمان خلفای عباسی ۴۰نفر از نوادگان امام موسی کاظم(ع) از عراق راهی ایران می‌شوند تا به دیدن امام رضا(ع) در مشهد بروند. همزمان با به شهادت رسیدن امام رضا(ع)، مأمون دستور قتل نوادگان ائمه(ع) را می‌دهد و این ۴۰امامزاده هم در تهران کشته می‌شوند. بدن‌هایشان را در چاهی که حالا بقعه امامزاده قرار دارد، دفن می‌کنند و سرهایشان را برای دستخوش گرفتن به مرو می‌فرستند.
خاص‌ترین
می‌توان گفت «مهدیه» خاص‌ترین تیمچه بازار است که علت آن داشتن معماری گنبدی‌شکل و زیبای آن است. این تیمچه ۲طبقه دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی‌بندی عالی است.
مهم‌ترین
«ابوتراب» نام مهم‌ترین تیمچه بازار است؛ چرا که در آن انواع فرش‌های دستباف خرید و فروش می‌شود و هنر ایرانیان را در زمینه فرش به رخ جهانیان می‌کشد.
جذاب‌ترین
بازارچه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی عودلاجان، جذاب‌ترین سرای بازار تهران است و خریداران به‌خصوص گردشگران خارجی را به مغازه‌های آن می‌کشد تا سوغاتی بخرند.
پرترددترین
«چهار سوق» از نقاط پر رفت‌وآمد بازار تهران است که در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد؛ سرایی ۸ضلعی که سال ۱۲۲۲قمری با سقفی کوتاه و گچبری‌های متعدد و زیبا ساخته شده است.
کم‌سن‌ترین
بازار بین‌الحرمین سال‌هاست کم‌سن‌ترین شهروندان تهرانی را به‌سوی خود می‌کشد. در این بازار انواع کتاب و لوازم‌التحریر با ۳۰درصد ارزان‌تر از محل‌های دیگر عرضه می‌شود.
خوشبوترین
سرای «نوروزخان» خوشبوترین نقطه بازار است؛ چرا که عطارهای سرشناس شهر در آن مشغول کار هستند و عطر ادویه‌ها و گیاهان دارویی آنها از چند گذر پایین‌تر به مشام خریداران می‌رسد.
همشهری آنلاین
درباره نویسنده
نویسنده