«سرکیس مقدس»؛ جایی که معنویت و معماری در هم می آمیزند/ بزرگترین کلیسای کشور در قلب پایتخت

صدیقه رضوا نیا- پایگاه خبری رضوی- تهران؛ کلیسای سرکیس یا سارکیس مقدس (Saint Sarkis Cathedral) مقدس با هزینه شخصی یکی از هموطنان ارامنه به نام «مارکار سرکیسیان» و طراحی مهندس «آفتاندلیانس» در سال ۱۳۴۹ ساخته شده است. پس از ساخت این کلیسا مقر خلافت ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل انتقال پیدا کرد و هم اکنون کلیسای سرکیس مقر خلیفه‌گری ارامنه‌ی تهران به شمار می‌رود.

خلیفه‌گری ارمنی‌های تهران، یک مرجع و سازمان دینی است که مسوولیت اداره امور ارمنی‌های تهران و منطقه شمال کشور را بر عهده دارد و در زمینه اداره امور کلیساها، مدارس، گورستان‌ها و رسیدگی به زندگی فرهنگی و اجتماعی ارمنی‌های این مناطق فعالیت می کند. پس از انتقال ساختمان این مرجع دینی به کلیسای سرکیس مقدس، از این کلیسا به عنوان نماد مسیحیت تهران یاد می شود.
تحول در پایتخت
نیمه دوم قرن بیستم میلادی تحولاتی خاص را برای پایتخت به ارمغان آورد که از جمله آنها روانه شدن مهاجران ارمنی به تهران بود که باعث شد جمعیت آنها در پایتخت رشد چشمگیری پیدا کند. ارمنیان در سطح شهر پراکنده شدند و محله های جدید ارمنی نشین را در مناطق مختلف تهران به وجود آوردند.

از سال ۱۳۲۴ خورشیدی تا آن زمان کلیسای مریم مقدس در محله حسن آباد، کلیسای جامع ارمنیان محسوب می شد و خلیفه گری نیز در ساختمان ‏هم جوار آن مستقر و به انجام امور ارمنیان تهران مشغول بود. این افزایش جمعیت کلیسای مریم مقدس را با کمبود فضا رو به رو کرد و فکر ساختن کلیسایی تازه را به وجود آورد. البته دلیل ساخت کلیسای جدید تنها این مساله نبود بلکه ، جا به جایی ارمنیان و پراکنده شدن آنها در سطح شهر باعث کاهش جمعیت مسیحیان در محله های جنوب تهران شد. در این دوران کلیه کلیساها در جنوب پایتخت متمرکز بودند و در نتیجه، دسترسی ارمنیان محله های ‏جدید، به ویژه در شمال شهر تهران آن زمان و به عبارتی محله یوسف آباد به کلیساها با مشکل مواجه شده بود.
این مساله نیز مزید بر علت شد تا بر اساس نیازها، کلیسایی با گنجایش بیشتر در مجاورت محله های جدید ساخته و ساختمان هایی با فضای بزرگ تر برای ‏انجام امور ارمنیان تهران در نظر گرفته شود.
سرکیس مقدس کیست؟
اما عنوان سرکیس مقدس از کجا گرفته شده است؟ سرکیس مقدس یکی از قدیسان کلیسای حواری ارمنی است، او در قرن چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که در پی گرویدن به دین مسیحیت مجبور به فرار شد و به ارمنستان پناه آورد، اما پادشاه ارمنستان مجبور به اخراج او شد و در نهایت سرکیس مقدس به ارتش شاپور دوم پیوست، در تقویم کلیسای ارمنی یک روز را نیز به نام او کرده‌اند.
معماری منحصر به فرد کلیسای سرکیس مقدس

از کلیساهای تهران به سبک معماری قرون وسطی طراحی شده‌اند، معماری کلیسای سرکیس مقدس نیز ترکیبی از معماری قرون وسطی و دوران نوین ارمنستان‌است، در اصطلاح به این نوع از کلیساها بازیلیکای تک ناوی می‌گویند. بازیلیکا به کلیساهای مهم و بزرگی اتلاق می‌شود که شکل صلیب دارند. پلان کلیسای سرکیس نیز چه از داخل و چه از خارج به شکل بازیلیکاست و مستطیلی با جهت طولی شرق به غرب را تشکیل می دهد.
در کلیسای سرکیس مقدس امانت خانه های دو سوی محراب، در سمت شرقی ساختمان قرار دارند و راهروی ورودی اصلی، در غرب بنا واقع شده است. نحوه قرار گیری این عناصر در کنار هم باعث می شود که کلیسا از داخل نیز دارای پلان صلیبی شکل باشد.
یکی از زیبایی های منحصر بفرد معماری کلیسای سرکیس مقدس گنبد بزرگ آن است که در نوع خود و در این سبک کم‌نظیر است.
درست است که مهندس آفتاندلیانس برای ساخت کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان الهام گرفته اما در عین حال تغییرات قابل توجهی در این دو سبک معماری ایجاد کرده است.
معماری داخلی کلیسا بسیار چشم‌نواز است، ورودی کلیسا به سبک قرون چهار و پنج میلادی ارمنستان بنا شده و محراب به صورت نیم دایره در سمت شرقی قرار گرفته است. امانت‌ خانه‌هایی با دو نورگیر کوچک در سوی محراب قرار دارد.
در بالای راهرویی که به محراب می‌رسد، بالکنی قرار دارد که محل اجرای گروه کر است.  کلیسای سرکیس مقدس همچنین دو ناقوس‌خانه نیز دارد که در دو طرف ورودی غربی بنا شده‌است. دیوارهای داخلی نیز پر از نقاشی‌های مذهبی است که از کتاب مقدس اثر ادمان آیوازیان اقتباس شده‌است. وجود نورگیرها در بخش‌های مختلف کلیسا زیبایی خاصی را به این بنا بخشیده‌است.

یادبود شهدای ارامنه

در کلیسای سرکیس مقدس، برای یادبود کشته‌شدگان نسل کشی ارامنه بنای یادبودی بنا شده‌ که از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بر روی یک پایه‌ی سنگی قرار گرفته‌است. در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی برابر با پنجاه و هشتمین سالگرد نسل‌کشی ارمنیان بود که از این اثر رونمایی شد. بر روی پایه این سازه کتیبه‌ای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتی متر قرار دارد که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و همچنین به زبان ارمنی نوشته شده است: «یادبود شهدای ارامنه» و در زیر آن نیز تاریخ «۲۴ آوریل ۱۹۱۵» به زبان ارمنی دیده می شود.
مقبره اسقف آرداک مانوکیان
در کنار یادبود نسل کشی ارامنه، مقبره اسقف فقید آرداک مانوکیان (Ardak Manoukian) قرار دارد که خلیفه پیشین ارامنه تهران بود. وی در ۲۲ ژانویه ۱۹۳۱ میلادی در بیروت متولد شد و در ۱۵ اکتبر ۱۹۹۹ در تهران در گذشت. او اسقف اعظم ارمنی‌های تهران از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۹ میلادی بود و در دانشگاه تهران به تدریس رشته زبان و ادبیات ارمنی می پرداخت.
آرداک مانوکیان در سال ۱۹۵۹ میلادی (۱۳۳۸ خورشیدی) به عنوان رهبر دینی ارمنی های تهران شناخته شد و در طی دوران خدمتش کلیساهای تارگمانچاتس مقدس، سرکیس مقدس و گریگور لوساووریچ مقدس در تهران و کلیسای مسروپ مقدس در رشت احداث و مقر خلیفه‌گری تهران نیز به صورت رسمی آغاز به کار کرد.
جنگ تحمیلی خسارت هایی را در کلیسای سرکیس مقدس به بار آورد و در جریان اصابت موشک در نزدیکی کلیسا کلیه شیشه های دیوار غربی فرو ریخت. مرمت این بخش از کلیسا با استفاده از سنگ مرمر انجام و دیواری با سه نورگیر کوچک در این قسمت ساخته شد.

پس از گذشت مدتی تَرَک هایی در سقف ایجاد شد و با بارش باران وضعیت آنها رو به وخامت گذاشت. در این زمان بررسی هایی صورت گرفت و مشخص شد که شاه تیرها قدرت تحمل وزن سقف و گنبد را ندارند. در نتیجه این مشکل، از شهریور ۱۳۶۰ خورشیدی (آگوست ‏۱۹۸۱ میلادی) به مدت نوزده ماه کلیسا به دست شخصی به نام “روبن در سرکیسیان” سپرده شد تا آن را مرمت کند. او برای ‏تقویت شاه تیرها در زیر چهارطاقی گنبد، چهار ستون نصب کرد و در فروردین ۱۳۶۲ خورشیدی (مارس ‏‏۱۹۸۳ میلادی) کلیسا مجددا بازگشایی شد.
در ۱۳۹۱ خورشیدی یا ۲۰۱۲ میلادی نیز، تعمیراتی در داخل و خارج کلیسا صورت گرفت و در طی آن حوضچه ‏مخصوص غسل تعمید در گوشه شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی شد و تصاویری از تعمید ‏حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده بر روی آن نقش بست.
جشن آغاز سال نو در کلیسای سرکیس مقدس

امسال نیز به مانند گذشته کلیسای سرکیس مقدس میزبان جشن سال نوی میلادی بود.
چنان که مراسم جشن تولد عیسی مسیح، یادمان کشتار ارامنه و … در این کلیسا همه ساله برگزار می‌شود.
کلیساها از جمله مکان های مذهبی هستند که به زیباترین شکل ساخته و آراسته شده اند تا با دیدن آنها غرق در لذت و آرامش شوید. سرکیس مقدس یکی از این کلیساهاست که با ورود به آن می توان کم و بیش از فرهنگ مسیحیان ساکن در ایران و معماری و هنرشان آگاه شد.
هشتم آذرماه امسال متروی مریم مقدس در چندمتری کلیسای سرکیس مقدس افتتاح شد تا عمق ارادت ایرانی ها به حضرت عیسی پیامبر بزرگ الهی و زندگی مسالمت آمیز ایرانیان در کنار هم را نشان دهد.

رضوی نیوز