سردر باغ ملی، نماد اصلی تهران قدیم

در سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ هجری شمسی، به دستور رضاشاه پهلوی، سردر کنونی توسط جعفرخان کاشانی و با نظارت حسین‌علی‌بیک‌تهرانی بازسازی و نوسازی شد. پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و انتقال تمرینات نظامی به خارج از تهران، میدان مشق بلااستفاده ماند. در نتیجه، طرح احداث اولین باغ همگانی پایتخت به نام «باغ ملی» در این محوطه اجرا شد و نام دروازه به «سردر باغ ملی» تغییر یافت. با این حال، باغ ملی چند سال بیشتر دوام نیاورد و به‌تدریج جای خود را به ساختمان‌هایی نظیر وزارت امور خارجه، موزه ایران باستان، و کتابخانه ملی داد.

معماری
سردر باغ ملی نمونه‌ای برجسته از تلفیق معماری ایرانی و اروپایی است که به سبک رضاخانی شناخته می‌شود. ویژگی‌های معماری این بنا عبارت‌اند از:

ابعاد و ساختار: سردر با عرض حدود ۲۷ متر و ارتفاع قابل‌توجه، شامل یک دروازه اصلی برای عبور وسایل نقلیه و دو در کوچک‌تر برای عابران است. در‌های چدنی بنا توسط استاد محمدعلی کرمانی ساخته شده‌اند.
کاشی‌کاری: کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و نارنجی با نقوش اسلیمی، تصاویر سربازان قزاق، صحنه‌های کودتای ۱۲۹۹، دو شیر نگهبان، پرچم ایران، و آیات قرآنی، از ویژگی‌های بارز بنا هستند. برخی از این نقوش، مانند نشان شیر و خورشید و نیم‌تنه رضاخان، پس از انقلاب ۱۳۵۷ حذف شدند.
اتاقک کلاه‌فرنگی: در بالای دروازه، اتاقکی با بام شیروانی و پنجره‌های هلالی قرار دارد که به‌عنوان نقاره‌خانه و محل دیده‌بانی استفاده می‌شد.
ستون‌ها و تزئینات: نمای خارجی با هشت ستون زوجی و نمای داخلی با دو ستون در طرفین دروازه اصلی تزئین شده است.

این بنا با الهام از معماری روسی و ایرانی طراحی شده و کتیبه‌هایی با خط نستعلیق و نقوشی از کوروش کبیر و سربازان هخامنشی، جلوه‌ای تاریخی به آن بخشیده است.

اهمیت فرهنگی و تاریخی
سردر باغ ملی نه‌تنها به دلیل معماری منحصربه‌فرد، بلکه به دلیل نقش آن در تاریخ معاصر ایران اهمیت دارد:

نماد تهران قدیم: تا پیش از ساخت برج آزادی در دهه ۱۳۴۰، این سردر به‌عنوان نماد اصلی تهران شناخته می‌شد.
رویداد‌های تاریخی: میدان مشق شاهد وقایع مهمی مانند اعدام میرزا رضا کرمانی (قاتل ناصرالدین شاه) و شیخ فضل‌الله نوری بوده است.
ثبت ملی: این بنا در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۳۷۶ با شماره ۱۹۶۸ و بار دیگر در ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به‌عنوان اثر ملی ایران ثبت شد.

وضعیت کنونی و مرمت
سردر باغ ملی در قلب تهران، در نزدیکی وزارت امور خارجه و موزه ارتباطات، همچنان پابرجاست و یکی از جاذبه‌های گردشگری پایتخت محسوب می‌شود. در سال ۱۳۹۴، این بنا توسط سازمان زیباسازی و شهرداری منطقه ۱۲ مرمت شد و نورپردازی ویژه‌ای برای نمایش زیبایی آن در شب به کار رفت. این پروژه جایزه سومین دوره خشت طلایی را دریافت کرد.
با این حال، برخی از کاشی‌کاری‌ها و تزئینات اصلی بنا به دلیل تغییرات پس از انقلاب و ساخت‌وساز‌های اطراف آسیب دیده‌اند. تلاش‌هایی برای احیای محوطه میدان مشق و سنگ‌فرش خیابان ملل متحد در جریان است تا این مجموعه به شکل اولیه خود بازگردد.

دسترسی و بازدید

آدرس: تهران، خیابان امام خمینی، بین خیابان‌های سی‌تیر و یارجانی، نزدیک میدان توپخانه.
دسترسی با مترو: ایستگاه امام خمینی (خطوط ۱ و ۲ مترو تهران)، با پنج دقیقه پیاده‌روی.
دسترسی با اتوبوس: پایانه‌های میدان امام خمینی، قورخانه، یا فیاض‌بخش.
ساعات بازدید: همه‌روزه از ۷:۳۰ صبح تا ۱۶:۳۰، بدون هزینه ورودی.
جاذبه‌های اطراف: موزه ملی ایران، موزه ارتباطات، موزه عبرت، موزه ملک، و کتابخانه ملی.

سردرباغ ملی، برجسته‌ترین نشانه‌ هویت شهری تهران

جعفرعزیزی درگفتگو با خبرنگار تهران پرس گفت: سردر باغ ملی، به عنوان یکی از نماد‌های تاریخی و فرهنگی شهر تهران، از منظر اینجانب، شهروندی تهرانی، جلوه‌ای بی‌نظیر از هنر معماری ایرانی و یادمانی ارزشمند از تاریخ پرشکوه این سرزمین است. کاشی‌کاری‌های فاخر، طراحی متقارن و ابهت این بنا، آن را به یکی از برجسته‌ترین نشانه‌های هویت شهری تهران بدل ساخته است.

با این حال، شایسته است که توجه بیشتری به حفظ و نگهداری این اثر تاریخی صورت گیرد و محیط پیرامون آن با فضا‌های سبز و امکانات مناسب‌تر، درخور شأن این میراث گران‌بها سامان یبدا کند.

براساس این گزارش، سردر باغ ملی تهران، با معماری باشکوه و تاریخ پربار خود، نه‌تنها دروازه‌ای به گذشته پایتخت است، بلکه نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران محسوب می‌شود. این بنا با تلفیق هنر ایرانی و اروپایی، روایتگر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره‌های قاجار و پهلوی است. حفظ و مرمت این اثر ارزشمند، وظیفه‌ای ملی است تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این میراث گران‌بها بهره‌مند شوند.

تهران پرس