ستون‌های یادبود و نقش آن در جذب گردشگری مجموعه میراث جهانی بیشاپور محمد خلیل محمودی

این شهر تاریخی با ابنیه و معماری منحصربه‌فرد، جایگاه ویژه‌ای در آثار باقی‌مانده از دوران حکومت ساسانی دارد. ارگ حکومتی در شرق مجموعه که بیشترین حفاری و کاوش در آن انجام شده شامل آثاری ارزشمند مانند: برج و بارو، کاخ منسوب به والرین، ایوان موزاییک، تالار تشریفات، معبد آناهیتا است که از اوایل قرن ۱۴ (۱۳۱۵ هجری و ۱۹۳۶ میلادی) مورد کاوش باستان شناسان خارجی و ایرانی قرار گرفته است.

 یکی از شاخص‌ترین جاذبه‌های گردشگری مجموعه میراث جهانی بیشاپور، ستون‌های یادبود یا ستون‌های نذورات است. در میانه‌ شهر بیشاپور فضایی وجود دارد که به خاطر وجود ۲ ستون که یکی از آنان دارای کتیبه بوده از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

این ۲ ستون توسط پروفسور رومن گریشمن باستان‌شناس فرانسوی شناسایی شد. او اولین حفار مجموعه‌ طبیعی‌تاریخی بیشاپور است که با پشتوانه‌ مالی موزه‌ لوور پاریس به همراه ژرژسال، در این شهر حفاری را آغاز کرده بود.

در سال‌های بعد نیز این۲ ستون توسط گروه باستان‌شناسی به سرپرستی علی اکبر سرفراز، مرمت و برپا شد. متن موجود بر روی کتیبه‌های روی ستون نشان می‌دهد که شهر از عظمت و معماری خاصی برخوردار بوده و شاهپور اول به‌عنوان دومین پادشاه حکومت ساسانیان شخصاً از آن بازدید کرده است.

این کتیبه‌ها به خط پهلوی اشکانی در ۱۲ سطر و پهلوی ساسانی در ۱۶ سطر نقر شده‌ است. متن این کتیبه‌ها شرح‌حالی از شاهپور اول است که در هنگام بازدید از شهر، مجسمه خودش را از طرف فردی به نام اپسا یا افسای دبیر که از اهالی حران سوریه‌ امروزی بوده به عنوان هدیه دریافت می‌کندو پادشاه در قبال آن مال فراوان به اپسای دبیر هدیه داده است.

از ساخت این پیکره پیداست که اپسای دبیر دارای مال فراوان بوده و توانسته چنین پیکره‌ای را درست کند. نکته حائز اهمیت در این کتیبه‌ها که توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده، ذکر چند تاریخی است که در متن آمده و سال‌های مربوط به دوران پادشاهی اردشیر و شاهپور را ذکر کرده است.

هر ۲ متن کتیبه از لحاظ معنایی یکی است. امروزه این ستون‌ها در وسط بناها و سازه‌های اسلامی که بعد از حکومت ساسانیان با توجه به موقعیت اجتماعی و فرهنگی ساخته‌ شده، قرار دارد و به سبب جایگاه مهم خط، مورد توجه گردشگران واقع شده است.

در جلوی ستون‌های یادبود، ۲ سکو احتمالاً برای برپایی آتش ایجاد شده است، سکوی بلندتری نیز که در جلوی ستون‌های یادبود و در وسط ۲ جایگاه نام‌برده شده، قرار دارد مربوط به محل قرارگیری پیکره‌ شاهپور اول ساسانی است. در سطح بالای ستون‌ها نیز سرستون‌های برگ کنگری که برگرفته از سرستون‌های سبک کورنتی است، دیده می‌شود که همانا بر حضور اسیران رومی در ساخت و معماری شهر بیشاپور و تاثیر فرهنگی آنان بر بناهای شهر صحه می‌گذارد.

در بدنه هر ۲ ستون آسیب هایی به‌صورت حفره و شکستگی سنگ‌ها پدیدار است. هر کدام از ستون‌های یادبود بر روی ۲ سکوی پله‌ای قرارگرفته‌اند. ارتفاع آنان تقریباً شش متر و ۷۰ سانتی‌متر است. سکوهای محل قرارگیری آتش و پیکره‌ها در جلوی ستون‌ها و در سمت جنوب شرقی قرار دارد.

کتیبه‌های روی ستون‌های یادبود مربوط به اوایل حکومت ساسانی است، به همین منظور به ۲ خط نوشته‌ شده است. وضعیت قرار گیری کتیبه‌ها به سمت شرق است که در هنگام طلوع خورشید مستقیما در معرض نور قرار می‌گیرد.

میراث آریا