زندانی که تبدیل به پارک شد

در سال‌های اولیه حکومت رضاشاه و به موازات نوسازی تشکیلات اداری، مهندس مارکوف روسی مأمور شد وضع زندان‌های ایران را بررسی کرده و نقشه زندان‌هایی که با آب‌وهوای ایران متناسب باشد تهیه کند. در نهایت قصر قجر برای ساخت نخستین زندان مدرن ایرانی در نظر گرفته شد.

 بنای قصر قجر یادگار دوران فتحعلی‌شاه، دومین پادشاه سلسله قاجار است. محلی که پیش از آن اردوگاه لشکریان آقامحمدخان بود. جهانگردانی که در زمان فتحعلی‌شاه به ایران آمده و از تهران گذشته‌اند، روایتی از قصر قجر که یکی از مهم‌ترین بناهای آن روز تهران بوده، به دست داده‌اند. در زمان ناصرالدین شاه قصر قجر کاملاً به یک اردوگاه نظامی بدل  و در زمان محمدعلی شاه کارکرد نظامی قصر پررنگ‌تر شد. بریگاد قزاق تابستان‌ها برای هواخوری و فرار از گرما به آنجا می‌رفت. در زمان مشروطه قصر قجر پایگاه نظامی حکومت برای حمله به مشروطه‌خواهان بود. این کارکرد نظامی همچنان قوی و قوی‌تر شد تا اینکه در کودتای سوم اسفند عده‌ای از بازداشت‌شدگان در قصر قاجار محبوس شدند و این نخستین‌بار بود که از این ساختمان به‌عنوان زندان استفاده شد.

این داستان زندانی بود که بوستان شد و سپس موزه. مجموعه‌ای که سرانجام در سال ۱۳۸۶ تبدیل به باغ‌موزه می‌شود. شهرداری تهران، این مجموعه را تبدیل به باغ‌موزه ‌ای پندآموز می‌کند. موزه‌ای که مردم می‌توانند هر روز از همه قسمت‌های آن دیدن کنند. مساحت کل زمین مجموعه موزه قصر ۶۹‌ هزارمترمربع است که حدود ۲۰‌ هزارمترمربع زیربنا دارد. باغ‌موزه قصر در خیابان مرودشت در منطقه ۷ قرار دارد. باغ‌موزه قصر شامل بخش‌های مختلفی است: ساختمان مارکوف، موزه سیاسی، سالن فرخی‌یزدی، برج‌های دیده‌بانی، نگارخانه ملک شعرای بهار، مسجد، زورخانه قصر، باغ‌های ایرانی، کتابخانه مرکز تحقیقات، گالری‌های مختلف، فضاهای نمایشگاهی و فرهنگی چایخانه و سفره‌خانه سنتی، مراکز عرصه محصولات فرهنگی و بازارچه محصولات هنری و صنایع‌دستی.

موزه زندان مارکوف؛ دیدنی و جذاب

موزه زندان مارکوف دارای فضاهای متنوع و دیدنی چون اسناد، تصاویر و اشیاء تاریخی، نمایشگاه، گالری موسمی، کافه گالری و سالن اجتماعات چند منظوره است. کتابفروشی دائمی (با مضامین تاریخ انقلاب و مبارزات سیاسی و کتب مرتبط با زندان) و زورخانه از دیگر قسمت‌های این مجموعه به شمار می‌رود. این موزه ۸هزار و ۸۰۰مترمربع مساحت دارد.

نیکلای مارکوف که یکی از افسران قزاق بود که طراحی زندان را عهده‌دار شد، هرچند طراح این زندان یک روس‌تبار مقیم ایران بود ولی طرح زندان و حتی دیگر سازه‌های طراحی شده توسط این فرد کاملاً به سبک معماری ایرانی  ساخته شده است.

برج‌های دیده‌بانی باغ موزه قصر

برج‌های دیده‌بانی باغ‌موزه قصر، باقیمانده زندان قصر محسوب می‌شوند و در گوشه‌های محوطه قرار دارد. برج جنوب‌شرقی محوطه دارای تلسکوپ و دوربین دوچشمی برای رصد نجومی و شهری است.

سالن فرخی یزدی

سالن فرخی یزدی در واقع سالن آمفی‌تئاتر مجموعه باغ‌موزه قصر است که بین صد تا دویست نفر گنجایش دارد. این سالن در ضلع غربی مجموعه قرار دارد و مجهز به سیستم‌های صوتی و تصویری است. به‌طوری که امکان اجرای هر رویدادی مثل همایش، نمای نامه‌خوانی، اجرای زنده موسیقی، تئاتر و نمایش فیلم را دارد.

زندان سیاسی

ساختمان زندان سیاسی با مساحتی در حدود ۵ هزارمترمربع دارای فضاهای گوناگون و متنوعی است که روایتگر تاریخ انقلاب و مبارزان انقلاب اسلامی است. این ساختمان نیز شامل محل زندان‌ها، کتابخانه، مرکز مطالعات و موزه است. همچنین حسینیه و هتل زندان نیز دیگر قسمت‌های این مجموعه را تشکیل می‌دهد و سه حیاط موجود در زندان قابلیت پخش فیلم و نماهنگ و ویدئوهای مفهومی را دارد.

نیایشگاهی که دادگاه شد

نیایشگاه، یکی دیگر از بخش‌های باغ‌موزه قصر است. نیایشگاه پیشنه تاریخی جالبی دارد. چون دادگاه‌های روزهای نخست انقلاب در این محل برگزار شده است از این منظر ارزشی تاریخی دارد. در عین حال نیایشگاه دارای کاشیکاری‌هایی چشمنواز و قدیمی است. استادکاران به نام ایرانی کار کاشیکاری این محوطه را انجام داده‌اند. در بازسازی این قسمت تلاش شده که بافت اصلی حفظ و صرفاً ترمیم صورت پذیرد.

نگارخانه ملک‌الشعرای بهار

گالری ملک‌الشعرای بهار شامل تابلوهایی با طرح‌های گرافیکی مدرن است که با طرح‌ها و رنگ‌های چشمنواز زیبایی ذهن هنرمندان این روزها را برایمان یادآور می‌شود. گالری باغ‌موزه قصر در ساختمان مارکوف این مجموعه قرار دارد. نگارخانه ملک‌الشعرای بهار در این محوطه قابلیت نمایش بیش از ۴۰۰ تابلو را دارد. نورپردازی و طراحی مناسب از جمله ویژگی‌های این گالری به شمار می‌رود.

سروستان و باغ ایرانی

باغ موزه قصر در کنار زندان‌های قدیمی‌اش که حالا خود موزه‌ای منحصربه‌فرد شده، از زیبایی‌های بصری هم بی‌بهره‌ نیست. یکی از این فضاها مربوط به مجموعه باغ ایرانی آن است. «باغ ایرانی» یکی از زیبایی‌های باغ‌موزه قصر است. فضای سبز این مجموعه با پنج هزارمترمربع وسعت از پوشش گیاهانی که بیشتر حال و هوای سنتی محیط را برای بیننده تداعی کرده، پوشیده شده و نارون، کاج، انگور، چنار، توت، بیدمجنون، تبریزی، زرشک زیتونی و سروناز از جمله این گیاهان است. همچنین از آنجایی که درخت سرو برای ایرانیان نماد سربلندی به شمار می‌رود، سروستانی نیز در ضلع شرقی این مجموعه ایجاد شده که به واسطه سایه بلند درختان و فضای آرامی که در این قسمت شکل گرفته، می‌تواند فضایی مناسب برای استراحت خانواده‌ها باشد. با توجه به تصاویر و مستندات موجود احیاء و سعی شده تا از گل‌ها و درختانی در این قسمت استفاده شود که از قدیم در باغ‌های ایرانیان وجود داشته و هرکدام معنا و مفهومی را با خود همراه کرده‌اند.

معرفی امکانات پارک قصر

در زمان‌های مختلف سال نمایشگاه‌های فصلی در این مجموعه برگزار می‌شود. این درحالی است که شاهد نمایشگاه‌های دائمی نیز در باغ‌موزه قصر هستیم. هنرمندان تهرانی در این نمایشگاه‌ها محصولات هنری و صنایع‌دستی خودشان را در معرض نمایش و فروش می‌گذارند. کتابخانه، مسجد، سفره‌خانه سنتی و چایخانه نیز از دیگر امکانات این مجموعه است. برای بازدید از این موزه‌ها به ازای هر نفر هزینه ورودی دریافت می‌شود و عکاسی و فیلمبرداری برای عموم آزاد است.

همشهری آنلاین

درباره نویسنده