روایت دستانی که معماری دعا را ترسیم کردند
در دل کارگاه نجاری، میان عطر چوب ساج و آوای قلم‌هایی که بر سطح چوب می‌رقصیدند، داستان زندگی فرهاد متین‌فر آرام‌آرام شکل گرفت، در محیطی که هنر نجاری حرفه‌ای خانوادگی و پیوندی عمیق با ایمان و اعتقادات مذهبی بود. پدرش، استاد متین‌فر، نجاری ماهر و هنرمندی بود که سازه‌های مقدس را با دقت و عشق می‌آفرید و فرهاد بی‌آنکه بداند، در همان فضای آغشته به معنویت و هنر در حال آموختن بود. ۱۶سالگی که برای بسیاری آغاز تجربه‌های تازه است، برای او نقطه عطفی شد؛ نخستین طراحی‌اش، پنجره‌های صحن شاه عباسی در حرم حضرت فاطمه معصومه(س)، آغاز مسیر حرفه‌ای او بود و همین، روحش را با معماری مذهبی و هنر اسلامی پیوند زد. آن لحظه که نخستین نقش‌ها را بر چوب ترسیم کرد، چیزی در وجودش شکوفا شد و فهمید این راه، رسالتی است که باید با عشق، تعهد و ایمان دنبال شود.
دو نسل، یک هنر
پدر فرهاد متین‌فر بیش از چهار دهه از عمر خود را صرف خلق آثار نفیس برای اماکن مقدس کرد. از ضریح‌های مطهر سامرا و سرداب امام زمان(عج) گرفته تا نیم‌ضریح‌های خیمه‌گاه امام حسین(ع)، همه به دست هنر این خانواده شکل گرفته‌اند و این پیوند، مشارکتی زنده و پررنگ است که تا امروز ادامه دارد. فرهاد متین‌فر از همان کودکی زیر سایه پدرش رشد کرد، در کارگاه‌های نجاری نفس کشید و میان خرده‌چوب‌ها و ضربه‌های چکش، هنر را با روحش احساس کرد و این رابطه، علاوه بر رابطه استاد و شاگردی، پیوندی عمیق میان دو نسل از هنرمندانی به‌شمار می‌رفت که هدف مشترکشان حفظ و گسترش هنر اسلامی بود. پدر فرهاد متین‌فر در شکل‌دهی مسیر هنری او تأثیرگذار بود و در پروژه‌های مهمی که امروز رهبری می‌کند نیز نقشی اساسی دارد. پروژه فعلی که ساخت پنجره نقره یا نیم‌ضریح در حرم مطهر امام رضا(ع) را شامل می‌شود، یکی از نمونه‌های بارز همکاری پدر و پسر و هنرمندان آستان قدس رضوی است. این پروژه، تجسمی از تجربه آن‌ها و هنرمندان آستان حضرت رضا(ع) است که فرهاد متین‌فر آن را نمایندگی می‌کند. هر مرحله از این پروژه با تلفیق دانش سنتی استاد متین‌فر و نگاه جدید پسرش پیش می‌رود.
از قلم طراحی تا چکش اجرا
فرهاد متین‌فر پس از تحصیل در رشته مهندسی عمران، مسیر متفاوتی را برگزید و با تلفیق سبک‌های سنتی ایرانی که در کنار پدرش آموخته بود با فناوری‌های مدرن، امضای هنری خاص خود را شکل داد؛ امضایی که در آثار برجسته‌ای چون درِ دارالولایه حرم مطهر امام رضا(ع) به‌وضوح دیده می‌شود. این در، حاصل ماه‌ها تلاش و برنامه‌ریزی دقیق بود و در مراسم میلاد حضرت نصب شد، پروژه‌ای که متین‌فر ۴۵ شبانه‌روز را در کارگاه گذراند و با وسواس و تعهدی مثال‌زدنی بر تمامی مراحل آن نظارت کرد. او معتقد است هنرمند باید اثر خود را لمس کند، پای اجرا بایستد و با عشق، آن را به واقعیت تبدیل کند. این نگاه که از سنت‌های معماری ایرانی اسلامی الهام گرفته و با تکنیک‌های نوین تقویت شده، در پروژه‌های دیگر او نیز دیده می‌شود. از جمله در ساخت ضریح‌های مطهر امام حسین(ع)، امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع) و حضرت رقیه(س) که در آن‌ها استفاده از متریال‌هایی چون استخوان شتر، صدف طبیعی، برنج، خاتم‌کاری و نقره، نیازمند مهارت و دقتی بالا بود، به‌طوری‌که برخی از ظریف‌ترین برش‌های صدف تا یک سال زمان می‌برد. متین‌فر و تیمش با بهره‌گیری از دانش سنتی و نوآوری‌های جدید، تکنیک‌هایی را توسعه دادند که هم هنر دست را زنده نگه دارد و هم دقت و سرعت اجرا را افزایش دهد. یکی از تصمیمات کلیدی در این پروژه‌ها، استفاده از چوب ساج بود، چوبی مقاوم و ضدآب که در صنایع کشتی‌سازی کاربرد دارد و به‌صورت طبیعی و بدون خشک‌کن آماده‌سازی شد تا سازه‌هایی با دوام ۱۰۰ساله خلق شود.
نقش‌هایی که به برکت امام رضا(ع) ترسیم شدند
هنر فرهاد متین‌فر صرفاً در طراحی و اجرای آثار مذهبی خلاصه نمی‌شود و او این مسیر را یک لطف و عنایت الهی می‌داند. برای او، خلق هر اثر هنری، نتیجه مهارت و تجربه و گاهی نتیجه دعا و لطف اهل بیت(ع) است. به گفته این هنرمند، او بارها و بارها این حس را تجربه کرده که گویی دستی فراتر از او، طرح‌ها را روی کاغذ جاری می‌کند. متین‌فر درباره یکی از عمیق‌ترین تجربیات معنوی خود چنین می‌گوید: «آن روز یکی از سخت‌ترین روزهای کاری من بود. روی پروژه‌ای کار می‌کردم که باید یک طراحی پیچیده را روی کاغذ می‌آوردم، اما هر بار که قلم را روی صفحه می‌گذاشتم، طرحی که در ذهن داشتم بدست نمی‌آمد. بارها و بارها تلاش کردم، ساعت‌ها فکر کرده و خطوط مختلف را امتحان کردم، ولی انگار ذهنم قفل شده بود. هیچ چیزی درست از آب درنمی‌آمد و هرچه بیشتر سعی می‌کردم، حس می‌کردم از نتیجه دلخواهم دورتر می‌شوم. چندین روز گذشت و هیچ پیشرفتی حاصل نشد. این اتفاق برایم عجیب بود، زیرا همیشه پیش از شروع، طرح را در ذهنم تصور کرده و با برنامه مشخص آن را اجرا می‌کردم. اما این بار، هرچه بیشتر فکر می‌کردم، کمتر می‌توانستم طراحی کنم. در نهایت، از همه چیز فاصله گرفتم. به ساحت امام رضا(ع) متوسل شدم، با دلی شکسته و آرامشی که از اطمینان قلبی داشتم، از ایشان خواستم کمکم کنند. گفتم: «من نمی‌توانم، ولی شما می‌توانید. اگر این کار باید انجام شود، به دستان من جاری کنید». بی‌هیچ برنامه‌ای، قلم را روی کاغذ گذاشتم. هنوز نمی‌دانم چطور شد، اما در کمتر از دو دقیقه، طرحی که برای روزها از آن عاجز بودم، به بهترین شکل ممکن روی کاغذ آمد. از همان روز فهمیدم ما این طرح‌ها را نمی‌کشیم».
پنجره‌ای رو به دعا
در حال حاضر، فرهاد متین‌فر مشغول همکاری در یکی از مهم‌ترین پروژه‌های خود در حرم مطهر امام رضا(ع) است؛ ساخت پنجره نقره یا نیم‌ضریح در شبستان زیرین مسجد گوهرشاد. این پروژه، تجلی تلفیق دانش سنتی و تکنیک‌های مدرن است. پنجره نقره که به دیوار رواق زیرسطحی حرم مطهر متصل خواهد شد، یکی از نقاط اصلی توجه زائران است، مکانی که دعاها، مناجات‌ها و نگاه‌های امیدوارانه در آن جاری می‌شوند. متین‌فر، در کنار پدرش و دیگر هنرمندان آستان قدس رضوی، این سازه مقدس را با همان دقت و وسواس همیشگی طراحی و اجرا می‌کند تا علاوه بر زیبایی ظاهری، تأثیر معنوی آن نیز حفظ شود. در این پروژه، از سبک معماری تیموری بهره گرفته شده است. سبکی که در جزئیات مسجد گوهرشاد نیز به‌کار رفته و با فضای کلی حرم مطهر همخوانی دارد. همکاری استادکاران برجسته‌ای همچون استاد تنکابنی و استاد اسکندری، این پروژه را به یکی از منحصربه‌فردترین کارها تبدیل کرده است.
هنری که با قلب‌ها سخن می‌گوید
یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های فعالیت متین‌فر تأثیری است که آثار او بر زائران می‌گذارد. وقتی درِ دارالولایه نصب شد، زائران بسیاری درباره زیبایی و ظرافت آن صحبت کردند و همین بازخوردها سبب شد خستگی کار از جسم و روح متین‌فر خارج شود. به گفته او، این آثار یادگاری‌هایی هستند که زائران با آن‌ها ارتباط معنوی برقرار می‌کنند. اشک‌هایی که پشت این درها جاری می‌شود، دعاهایی که در کنار این سازه‌ها خوانده می‌شود و نگاهی که مردم به این آثار دارند، همه نشان می‌دهد معماری مذهبی چیزی فراتر از مهارت فنی است و این هنر، زنده‌کننده روح و جان است.
درباره نویسنده
نویسنده